Το σπίτι του Κώστα και της Λυδίας Καρρά στην Πλάκα βρίσκεται κοντά στο παλιό Πανεπιστήμιο. Με μια μικρή αθηναϊκή αυλή στο έμπα του, αποπνέει γλυκιά εσωστρέφεια. Φιλόξενοι με τρόπο καθαρά ελληνικό -–Χιώτης ο οικοδεσπότης, Κεφαλλονίτισσα, το γένος Ποταμιάνου, η σύζυγος– υποδέχθηκαν τον φωτογράφο Νίκο Κοκκαλιά και εμένα στο ευρύχωρο σαλόνι τους για τη συνέντευξη αλλά και μεσημεριανό με σπιτικό φαγητό που μόλις είχε βγει από τον φούρνο. Εδώ και πενήντα περίπου χρόνια, το ζεύγος που ίδρυσε την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, έχει πραγματικά πρωτοστατήσει στον τομέα με τεράστιες μάχες δημόσιου χαρακτήρα για τα θέματα αυτά. Υπήρξαν πράγματι οι σκαπανείς της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης για το περιβάλλον, ανοίγοντας τον δρόμο σε πολλές άλλες οργανώσεις.
Καθισμένοι όλοι μας αναπαυτικά σε καναπέδες, με τις μάσκες συνεχώς στα πρόσωπά μας, ξεκινήσαμε τη συζήτηση από το αυτονόητο ορόσημο. Το 2022, η Εταιρεία θα κλείσει το ιωβηλαίο. Ποια ήταν μέχρι σήμερα τα μεγαλύτερά της επιτεύγματα σε μια τόσο μακρά πορεία που αγγίζει από τις πρoστατευόμενες περιοχές φυσικού κάλλους ώς τη χωροταξία και από τα μονοπάτια μέχρι την αποκατάσταση των αρχαίων, βυζαντινών και νεότερων μνημείων; «Η αλήθεια είναι ότι από πολύ νωρίς πέσαμε στα βαθιά!», λέει η Λυδία Καρρά. Νομίζω ότι σήμερα βιώνουμε ως ευλογία πως ασχοληθήκαμε με τη σωτηρία της φύσης και του πολιτισμού και μέσα από τον ευγενή αγώνα συμπορευθήκαμε με χιλιάδες άλλους Ελληνες. Αυτό ήταν το κέρδος μας».
«Η ΕΛΛΕΤ ιδρύθηκε τον Μάρτιο του ’72 και ένα από τα πρώτα και πιο σημαντικά θέματα που κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε ήταν η σωτηρία της Πλάκας που ήταν κατεδαφιστέα στα επίσημα χαρτιά ήδη από τη χούντα αλλά και στην αρχή της Μεταπολίτευσης. Τότε υπήρχε η αντίληψη ότι πρέπει να φύγουν από τη μέση όλα τα παλιά σπίτια για να αναδειχθεί ο Ιερός Βράχος και στη θέση τους να γίνει ένα άλσος. Εμείς πάλι πιστεύαμε ότι αυτά ακριβώς τα σπίτια ήταν ένα γλυκό πέρασμα, μια γέφυρα προς την αρχαιότητα και έπρεπε να μείνουν όρθια. Η ένταση ανάμεσα στις δύο αυτές απόψεις έφτασε σε τέτοιο σημείο, που με λιθοβόλησαν κάποιοι την ώρα κατά την οποία έμπαινα στο αυτοκίνητό μου, στο οποίο είχαν ζωγραφίσει μια σβάστικα! Το θετικό είναι ότι βρέθηκαν με το πλευρό μας πολλοί φορείς και ιδιώτες όπως και οι μεγαλύτερες τουριστικές εταιρείες ανά τον κόσμο. Καταλυτική ήταν η εκπόνηση της μελέτης του καθηγητή Διονύση Ζήβα αλλά και η συμβολή των υπουργών Στέφανου Μάνου και του Αντώνη Τρίτση», τονίζει η νυν πρόεδρος της ΕΛΛΕΤ.
Η ίδια συμπληρώνει: «Σίγουρα έχει γίνει τεράστια πρόοδος σήμερα σε σχέση με 45 χρόνια πριν, όμως η προσπάθεια συνεχίζεται. Η πιο πρόσφατη νίκη που είχαμε ήταν στο θέμα του επιτρεπόμενου ύψους των κτιρίων περί την Ακρόπολη. Το ζήτημα ξεκίνησε από τους κατοίκους της περιοχής του Μακρυγιάννη, οι οποίοι ζήτησαν τη συμβολή μας. Και πάλι η κινητοποίηση ήταν τεράστια τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Αν δεν είχε σταματήσει αυτό το κακό, 12 ψηλά κτίρια θα είχαν αδειοδοτηθεί, ανεγερθεί και θα έκρυβαν την Ακρόπολη. Το μόνο που εντέλει οικοδομήθηκε ήταν το ξενοδοχείο της οδού Φαλήρου, που θα αναγκαστεί μετά τη δικαστική έκβαση της υπόθεσης να κατεδαφίσει τους δύο τελευταίους ορόφους».
Ο Κώστας Καρράς επιλέγει να σταθεί στην έγνοια που έδειξε η ΕΛΛΕΤ για όλη τη χώρα, μιλώντας για τη σωτηρία της Πύλου, στα μέσα του ’70. «Ενας επενδυτής ήθελε να κάνει βιομηχανική ζώνη τον κόλπο της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου. Η κυβέρνηση ήταν πολύ υπέρ αυτής της κίνησης καθώς και ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης. Γίναμε πολύ αντιδημοφιλείς αλλά τα καταφέραμε να το σταματήσουμε. Είναι ακριβώς η περιοχή που αγόρασε με πολύ κόπο ο Βασίλης Κωνσταντακόπουλος και έκανε αυτό το τεράστιο έργο για τη Μεσσηνία, με το σωστό πνεύμα ανάπτυξης του τόπου. Δείτε πόσο το καμαρώνουμε σήμερα».
«Το δεύτερο παράδειγμα που ξεχωρίζω από τη συνολική δράση της ΕΛΛΕΤ είναι το Τατόι, του οποίου τη διάσωση επωμίστηκε κυρίως ο Κώστας Σταματόπουλος. Χάρις στην προσπάθεια μας, έγιναν μελέτες και καταγραφή των κτιρίων, πραγματοποιήθηκε έκθεση για το θέμα αυτό στην έδρα μας, κηρύχθηκε ο χώρος διατηρητέος το 2003, αλλά η εγκατάλειψη προχωρούσε. Το 2013 στάθηκε στο πλευρό μας και η Europa Nostra που ανέδειξε το Τατόι βάζοντάς το στον κατάλογο των μνημείων που χρειάζονται αναστήλωση. Κάπως έτσι ξεκίνησε η προσπάθεια της αποκατάστασής του το 2014 και συνεχίζεται με πολύ αργούς ρυθμούς μέχρι σήμερα».
Η αναδρομή στο παρελθόν έφερε στην επιφάνεια ένα ακόμα καίριο θέμα: την αξία των συνεργασιών. Το ζεύγος Καρρά αναφέρθηκε με ευγνωμοσύνη σε όλους τους επιστήμονες, τους ενεργούς πολίτες, τους χορηγούς, τους δημοσιογράφους που κατάφερε η Εταιρεία να συσπειρώσει όλα αυτά τα χρόνια στο πλευρό της. Γιατί το όραμά τους θα μπορούσε να υλοποιηθεί μόνον αν στηριζόταν σε συλλογική προσπάθεια. Από αρχιτέκτονες και πολεοδόμους μέχρι απλούς μάστορες, από περιβαλλοντολόγους και χωροτάκτες ώς υπουργούς, από κατοίκους ακριτικών νησιών μέχρι δημάρχους και περιφερειάρχες, εκατοντάδες άνθρωποι έχουν συμμετάσχει με τον τρόπο τους σε αυτήν την προσπάθεια της ΕΛΛΕΤ. «Ας μην ξεχνάμε και την Κατερίνα Σακελλαροπούλου, τη σημερινή Πρόεδρο της Δημοκρατίας, η οποία ως πρόεδρος του ΣτΕ είχε πραγματικά διακριθεί για την ευαισθησία της στα θέματα αυτά», τονίζει η Λυδία Καρρά.
Η πορεία της Εταιρείας ήταν γεμάτη νίκες και ήττες, με αντιπάλους και συμφέροντα που πολλές φορές έδειξαν απειλητικά τα δόντια τους. Οπως όταν κατηγορήθηκε ψευδώς ο Κώστας Καρράς για αρχαιοκαπηλία και συνελήφθη το 2007. Πολλά ΜΜΕ έκαναν εκτενή αφιερώματα εκείνη την περίοδο αλλά σιώπησαν όταν ο τότε πρόεδρος της ΕΛΛΕΤ αθωώθηκε πανηγυρικά μετά έξι χρόνια.
«Ηταν μια στημένη υπόθεση και θυμάμαι το σοκ της σύλληψης αλλά και εκείνες τις ημέρες κατά τις οποίες λόγω του αυτοφώρου τις πέρασα στην ΓΑΔΑ. Προσπάθησα να είμαι ψύχραιμος, ήξερα πως είμαι αθώος. Επιασα μάλιστα και κουβέντα με τους συγκρατούμενούς μου», λέει ο Κώστας Καρράς, ενώ η γυναίκα του συμπληρώνει πως όταν πήγε ο αξιωματικός στο κελί τον βρήκε να τους κάνει μάθημα Ιστορίας και εκείνοι να τον ακούν μαγεμένοι!
Αν δεν κάνουμε κάτι σήμερα, μετά θα είναι πολύ αργά
Τα τελευταία 50 χρόνια έχει σαφέστατα επιτελεστεί μεγάλη πρόοδος σε ό,τι αφορά την προστασία της φύσης στη χώρα μας. Πολίτες και πολιτεία έχουν αποκτήσει κάποια αυτονόητη ευαισθησία. Πλην, όμως, αυτό που πολλοί ονομάζουν «ανάπτυξη», απειλεί συνεχώς τα εύθραυστα κεκτημένα. Κάθε τόσο βλέπουμε σχετικές αντιπαραθέσεις στη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα που φτάνουν στη Δικαιοσύνη.
Εξηγεί ο Κώστας Καρράς: «Εχουν όλα να κάνουν με το πώς εμείς ορίζουμε την πρόοδο. Μετά τον Εμφύλιο, η Ελλάδα ήταν μια παντελώς κατεστραμμένη χώρα. Μέσα από τις στάχτες αναδείχθηκε η Αριστερά από τη μια, αλλά ήρθε και η εποχή του αμερικανισμού από την άλλη.
Επικράτησε τεράστιος θαυμασμός για το πρότυπο των ΗΠΑ σε μια περίοδο κατά την οποία οι Ελληνες κυριολεκτικά πεινούσαν. Ο κόσμος άρχισε να λέει ότι χρειάζονται επενδύσεις, να πέσουν τα παλιά κτίρια, να κάνουμε κάτι να βγάλουμε χρήματα», λέει ο Κώστας Καρράς.
«Τότε λοιπόν μπήκε πολύ βαθιά στην ψυχή μας ότι πρέπει να φύγει το παλιό για να έρθει το καινούργιο, ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να βασίζεται στην Ιστορία, τον πολιτισμό της ή την ομορφιά της αλλά να κοιτάξει το μέλλον της και ότι αυτό που έχει σημασία είναι τι θα κάνει καθένας για τον εαυτό του. Αυτή η πεποίθηση εδραιώθηκε στη χούντα, με τους επιτελείς της να δίνουν άδειες κατεδάφισης μνημείων και ασύδοτης δόμησης. Ηταν μια μαύρη περίοδος τότε. Η τακτική σχεδιάστηκε ιδιοτελώς από την πλευρά των συνταγματαρχών, ήταν μια “ανάπτυξη” που δόθηκε ως αντίβαρο της έλλειψης εκλογικής νομιμοποίησης. Το μήνυμα ήταν: “Θα σας δώσουμε ό,τι θέλετε αρκεί να μην ανακατεύεστε στην πολιτική”. Ε, λοιπόν, αυτή η κατάσταση δεν πολυάλλαξε όταν ήρθε η Μεταπολίτευση προς έκπληξή μας», λέει ο συνομιλητής μας, υπενθυμίζοντας ότι η ΕΛΛΕΤ ήταν εκείνος ο φορέας που είχε ενεργό ανάμειξη στη νομοθετική διατύπωση του περίφημου άρθρου 24 του Συντάγματος.
«Ακόμα και σήμερα λοιπόν υπάρχει η αίσθηση ότι το περιβάλλον, η όμορφη φύση μας δεν είναι κάτι που προσθέτει στη χώρα αλλά αντιτάσσεται στην “πρόοδο”. Είναι λογικό αυτή η άποψη να αντανακλάται και στην πολιτική, διότι αν δει κανείς το σύνολο του πολιτικού προσωπικού και των ανθρώπων που βρίσκονται σε καίριες θέσεις θα διαπιστώσει ότι είτε ανέλαβαν εξουσία πριν από 30 και 40 χρόνια, όταν επικρατούσε αυτό το πνεύμα, είτε γαλουχήθηκαν από τους πρεσβύτερους με αυτές τις λανθασμένες αξίες».
Ομως υπάρχει ελπίδα γιατί οι νέες γενιές ασχολούνται με το περιβάλλον: «Εχουν καταλάβει περισσότερο από τους μεγαλύτερους ότι αν δεν κάνουμε κάτι σήμερα, μετά θα είναι πολύ αργά για να αντιστραφεί η πορεία προς την καταστροφή».
Η Θεσσαλονίκη και τα αρχαία
«Η ΕΛΛΕΤ μαζί με τον τέως δήμαρχο Γιάννη Μπουτάρη και άλλους φορείς πολέμησε για τη διατήρηση των αρχαίων του μετρό της Θεσσαλονίκης στη θέση τους δίχως απόσπαση», λέει ο Κώστας Καρράς. «Μπορείς να μετακινήσεις ένα κτίριο, αλλά όχι να μετακινήσεις όλα αυτά τα ευρήματα που είναι σπουδαία. Η κατακραυγή δεν έρχεται μόνον από την Ελλάδα αλλά και από το εξωτερικό. Η αρχαιολογική υπηρεσία είχε πει από την αρχή ότι δεν θα έπρεπε να έχει χαραχθεί αυτή η διαδρομή, διότι ήταν επόμενο ότι θα έβρισκαν τμήματα της παλιάς πόλης. Και όντως η σκαπάνη αποκάλυψε κάτι τρομερά σημαντικό για την ιστορία του Βυζαντίου. Για να καταλάβουμε το μέγεθός του, πρέπει να σκεφθούμε ότι στην Κωνσταντινούπολη δεν θα μπορούσαμε να δούμε κάτι αντίστοιχο, διότι έχει χτιστεί όλη η σύγχρονη πόλη η οποία κατοικείται από ανθρώπους που δεν ενδιαφέρονται να ανακαλύψουν το παρελθόν της».
Η συνάντηση
Λόγω πανδημίας η συνάντηση με το ζεύγος Καρρά έγινε στο σπίτι τους, το οποίο αγόρασαν στα μέσα της δεκαετίας του ’70 στην Πλάκα, όταν το μέλλον της γειτονιάς ήταν αβέβαιο. Η συζήτηση έγινε στο σαλόνι για να έχουμε τις δέουσες αποστάσεις και ακολούθησε το φαγητό στην τραπεζαρία. Με το που καθίσαμε, η μυρωδιά είχε σπάσει τη μύτη και σε λίγο προσγειώθηκε στο τραπέζι ένα πιρέξ με λαχανικά που είχαν ψηθεί στον φούρνο με τυριά. Το είχε ετοιμάσει η μαγείρισσα του σπιτιού, η Ιωάννα από τη Χίο και ήταν πεντανόστιμο. Είχε προηγηθεί μια δροσερή σαλάτα ρόκα με αβοκάντο και ξηρούς καρπούς. Το επιδόρπιο ήταν και αυτό για να σου τρέχουν τα σάλια: σπιτική αχλαδόπιτα, χωρίς καθόλου ζάχαρη αλλά πάρα πολύ εύγευστη. Εφυγα ευτυχής από την Πλάκα έχοντας απολαύσει τη θαλπωρή που μου προσέφεραν.