«Σήμερα, κατεβαίνοντας από το αυτοκίνητο, ένιωσα αυτή την κρυάδα που έρχεται από τα βουνά της Τουρκίας, που μια καθαρή χειμωνιάτικη ημέρα τα βλέπαμε από την Κερύνεια – τότε ήταν μια ειδυλλιακή εικόνα της Μικράς Ασίας, η οποία άλλαξε εντελώς το 1974, με το πραξικόπημα και την εισβολή των Τούρκων», μου λέει η Τιτίνα Λοϊζίδου, η Ελληνοκύπρια που στις 18 Δεκεμβρίου 1996 κέρδισε την προσφυγή που είχε κάνει κατά της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) για στέρηση περιουσίας και παραβίαση του δικαιώματος για «ειρηνική απόλαυση» και χρήση της περιουσίας της.
Αμέσως η κουβέντα μάς οδηγεί στο σπίτι του παππού Σπύρου (βλ. ένθετο «Επτά Ημέρες» της «Κ», 17/07/1994): «Το σπίτι όπου μεγάλωσα, μαζί με τη δίδυμη αδελφή μου και τη μεγαλύτερή μας αδελφή, το πατρικό του πατέρα μας στην Κερύνεια, ήταν ανοικτό σε όλους, Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους». Πολύ σημαντική παρουσία στη ζωή της, εκτός από εκείνη του πατέρα της, ήταν και αυτή του παππού της Σπύρου Χαραλαμπίδη. Ηταν γιατρός και το μεγάλο σπίτι, πάνω από 150 χρόνων, στην Πάνω Κερύνεια ήταν κέντρο για όλους: «Η εμπειρία μου στην πόλη μου ήταν η συνύπαρξη Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων».
Η κ. Λοϊζίδου πήγε για τελευταία φορά στην Κερύνεια στις 7 Ιουλίου 1974, «μόλις είχα τελειώσει τη σχολή ξεναγών – είχαμε μετακομίσει στη Λευκωσία από το 1972, λόγω της εργασίας του συζύγου μου. Εκείνη την ημέρα είχα έντονο το αίσθημα της ανασφάλειας, γιατί είχαν υπάρξει πολλές βομβιστικές επιθέσεις από την ΕΟΚΑ Β΄. Καθίσαμε στο λιμάνι, στο καφενείο “Βράχα”, συζητώντας με τον πατέρα μου, ο οποίος είχε πολεμήσει στην Αλβανία κατά τον Β΄ Π.Π. ως γιατρός και μας είπε εκείνη την ημέρα “να μη ζήσετε ποτέ πόλεμο…”. Πού να ήξερε ότι μετά λίγες ημέρες, στις 20 Ιουλίου, ως γιατρός και ως αντιδήμαρχος της Κερύνειας θα έμενε αιχμάλωτος στην πόλη του…».
Ο πατέρας της Τιτίνας Λοϊζίδου (Ξάνθος Χαραλαμπίδης, γιατρός και αντιδήμαρχος της πόλης εκείνη την περίοδο) έμεινε εγκλωβισμένος στο ξενοδοχείο Dome της πόλης και ελευθερώθηκε τον Απρίλιο του 1975. «Με αυτά τα λόγια φύγαμε από την Κερύνεια, και έκτοτε, 47 χρόνια μετά, ακόμη δεν επιστρέψαμε. Στις 20 Ιουλίου, στις έξι το πρωί λάβαμε το τηλεφώνημα από τον πατέρα μου με τα λόγια “κάμετε ό,τι μπορείτε, γίνεται εισβολή” και μετά κλείσανε οι γραμμές…».
Το αδιέξοδο που ένιωσα ήταν μεγάλο, κάνουμε πορείες, συλλαμβανόμαστε, τι γίνεται από εδώ και πέρα;
«Women Walk Home»
Η Τιτίνα Λοϊζίδου συμμετείχε σε όλες τις μεγάλες πορείες διαμαρτυρίας των Κυπρίων γυναικών ενάντια στην τουρκική κατοχή, οι οποίες οργανώθηκαν μετά την εισβολή. Οι σπουδές στη σχολή ξεναγών και η αδικία που αισθανόταν για ό,τι είχε συμβεί στην πατρίδα της την έκαναν να δηλώσει συμμετοχή στην πρώτη που διοργανώθηκε, το 1975: «Είχα μόλις τελειώσει τη σχολή ξεναγών και είδα μία ανακοίνωση από μια ομάδα της Λευκωσίας που καλούσε κόσμο να λάβει μέρος σε μια πορεία. Σκέφτηκα αμέσως ότι θα μπορούσα να λάβω μέρος, αφού ήθελα να δείξω με τον τρόπο μου ότι δεν δέχομαι την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί με την εισβολή. Ως απόφοιτος της σχολής ξεναγών μού ανέθεσαν να συνοδέψω μια ομάδα γυναικών από την Ελλάδα, που θα ερχόταν στην Κύπρο για ένα συνέδριο που θα διεξαγόταν εδώ με αφορμή τη διακήρυξη του Ετους της Γυναίκας από τα Η.Ε. Στην πορεία θυμάμαι μια λαοθάλασσα, 30.000 γυναίκες απ’ όλον τον κόσμο, για να πορευθούμε προς την Αμμόχωστο».
Η κ. Λοϊζίδου υπενθυμίζει πως η ιδέα για τις πορείες των γυναικών άρχισε αποκλειστικά από κάποιες μη Κύπριες, παντρεμένες με Κύπριους· ήταν η Ελεν Σωτηρίου η γιατρός, η Νταϊάνα Μαρκίδου, η Ρέιτσελ Μιχαηλίδου, οι οποίες κάθονταν πίνοντας καφέ, και είπαν: «Γιατί δεν ξεκινάμε να πάμε στα σπίτια μας;» και έτσι προέκυψε το «Women Walk Home».
Αυτή η πρώτη πορεία, λέει η κ. Λοϊζίδου, άλλαξε τη ζωή της και τον τρόπο σκέψης της, «μ’ έφερε σε μιαν άλλη διάσταση αντιμετώπισης της κατάστασης στην Κύπρο, ότι έπρεπε να γίνει κάτι. Συμμετείχα με στόχο την επανένωση της Κύπρου, ν’ αποδείξω ότι η Τουρκία μάς εμποδίζει να πάμε στα σπίτια μας. Το 1988 έγιναν δύο πολύ σημαντικές πορείες. Αυτή του Αρωνα, που ήλθαμε σε σύγκρουση με τα Η.Ε. –δεν ήταν σκοπός μας η αντιπαράθεση μαζί τους– και η άλλη στον Αγιο Παύλο, που ήταν επιτυχημένη πορεία. Αφήστε τους πολιτικούς που περίπου μας έβγαζαν σχεδόν τρελές…» και συνεχίζει: «Αυτή η ομάδα των γυναικών άρχισε να οργανώνει τις πορείες πιο συστηματικά, ώσπου φτάσαμε στις πορείες στα Λύμπια και στην Αχνα, στις 19 Μαρτίου 1989».
Σε αυτή την πορεία, στα Λύμπια, η Τιτίνα Λοϊζίδου συνελήφθη και για ακόμη μία φορά αισθάνθηκε την κατάφωρη αδικία που τόσος κόσμος υπέστη, να μην μπορεί να πάει στο σπίτι του, στην περιουσία του… «Η ταπείνωση που νιώθεις όταν περνάς από τον όχλο… και το αδιέξοδο που ένιωσα ήταν μεγάλο, κάνουμε πορείες, συλλαμβανόμαστε, τι γίνεται από εδώ και πέρα;».
Ενιωσα ότι δικαίωνα και τον πατέρα μου, τους Κερυνειώτες όλους
Πώς ελήφθη όμως η απόφαση της Τιτίνας Λοϊζίδου να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για να διεκδικήσει αποζημίωση για στέρηση περιουσίας, καθώς και το δικαίωμα της επιστροφής της περιουσίας της; Τη ρωτάω αν συνδέεται με το επάγγελμα του ξεναγού – άλλωστε στην πρώτη πορεία αυτό το επάγγελμα έπαιξε τον ρόλο του… «Κι όμως, συνδέεται», μου απαντάει.
«Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου των ξεναγών στην Κύπρο, τον Φεβρουάριο του 1989, ετέθη το θέμα πώς θα λειτουργεί το επάγγελμα του ξεναγού στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Τότε έγινε έντονη συζήτηση από τους Βρετανούς, οι οποίοι ήθελαν να ιδρύσουν ευρωπαϊκή ομοσπονδία ξεναγών. Είχα ακούσει ότι ο κ. Αχιλλέας Δημητριάδης, νεαρός δικηγόρος, μελετούσε το ευρωπαϊκό κεκτημένο και πήγα να πάρω συμβουλή στο ενδεχόμενο που η Κύπρος θα έμπαινε στην Ε.Ε. τι γίνεται με το επάγγελμά μας. Τότε ο κ. Δημητριάδης με παρακίνησε και για την προσφυγή στο ΕΔΑΔ. Το συζήτησα με τον σύζυγό μου και τον πατέρα μου, αλλά την τελική απόφαση την πήρα όταν μου είπε ο πατέρας μου: “Θα βάλεις κι εσύ το τουβλούδι σου”. Αρχίσαμε λοιπόν με τον κ. Δημητριάδη τον αγώνα, που ακόμα συνεχίζεται…»
«Αισθανθήκατε ποτέ πως θέτατε σε κίνδυνο το κυπριακό πρόβλημα;» τη ρωτάω. «Ναι, πάντοτε ήμουν πολύ προσεκτική. Είχα συναίσθηση ότι ήταν μια ατομική προσφυγή, αλλά ταυτόχρονα ήταν και της Κύπρου. Γι’ αυτό έλεγα πάντοτε στον Αχιλλέα πως όταν αισθανθεί πως δεν μπορούμε να συνεχίσουμε, να σταματήσουμε. Αντιμετώπισα τη νομική διάσταση του Κυπριακού, γιατί διακυβευόταν η υπόσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας, αφού ήταν θέμα της τουρκικής εισβολής, κατοχής και καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», λέει. Η Τιτίνα Λοϊζίδου το 1996 δικαιώθηκε και το 1998 το ΕΔΑΔ διέταξε την καταβολή αποζημίωσης, η οποία της δόθηκε το 2003. Και τη ρωτάω αν τότε αισθάνθηκε ότι νίκησε τον «Αττίλα»: «Κατ’ αρχάς ένιωσα ευγνώμων για το σύστημα, γιατί ακούστηκα, και εντέλει νικήσαμε. Ενιωσα ότι αυτή η υπόθεση ανήκει σε όλους τους Κυπρίους, Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους, για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ηταν μια νίκη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ενιωσα δικαιωμένη, σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο, ήταν τόσο πολύ άδικο να βλέπω τον παππού μου πρόσφυγα, το 1974, έναν άνθρωπο με τόση προσφορά στην πόλη του. Ενιωσα ότι δικαίωνα και τον πατέρα μου, τους Κερυνειώτες όλους». «Κουραστήκατε να διεκδικείτε;» Η απάντηση, μάλλον αναμενόμενη: «Οχι, ακόμα έχουμε δρόμο… Είμαι διατεθειμένη να το πάω μέχρι τέλους».
Η ελπίδα
Ο παππούς έμενε στο μεγάλο σπίτι με τη βοηθό του και τα τρία της παιδιά. Εφυγε από την Κερύνεια στα 84 του χρόνια, από το σπίτι όπου Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι πάντοτε ήταν ευπρόσδεκτοι, ένα σημείο αναφοράς για τους Κερυνειώτες, που έσωζε ζωές… Λίγες ημέρες μετά τις 20 Ιουλίου πήρα ένα μήνυμα ότι ο παππούς βρίσκεται στην Κυθρέα (κωμόπολη που καταλήφθηκε κατά τη δεύτερη φάση της εισβολής, τον Αύγουστο του 1974). Αμέσως πήγα με τον σύζυγό μου και τον βρήκαμε κάτω από ένα δέντρο… και η οικογένεια που τον φιλοξενούσε από σεβασμό τού είχε παραχωρήσει ένα σιδερένιο κρεβάτι… τον είχα μαζί μου για ενάμιση χρόνο… Η παρουσία του παππού με τη γέννηση του γιου μου, αλλά και ο πατέρας μου ως εγκλωβισμένος, ήταν μια σταθερή αναφορά της Κερύνειας με την ελπίδα ότι θα επιστρέφαμε… Γι’ αυτούς έκανα την προσφυγή.
Η συνάντηση
Συναντηθήκαμε στο καφέ του ξενοδοχείου Hilton Park, σε μια ήσυχη γωνιά του, παραγγέλνοντας δύο σκέτους καφέδες, άλλωστε λόγω υποχρεώσεων αμφοτέρων είχε συμφωνηθεί η συνάντησή μας να διαρκέσει περίπου μία ώρα… Φυσικά, χωρίς κανείς μας να κοιτάξει το ρολόι του, η κουβέντα μας ξεπέρασε τις δύο ώρες, μιλώντας για την Κερύνεια, αρχαιολογία και Ιστορία, την πορεία γυναικών, αλλά και σχολιάζοντας την επικαιρότητα και τις προεκτάσεις της στο Κυπριακό. Και ενώ είχαμε βολευτεί στη θαλπωρή της συζήτησής μας, ξαφνικά μια παρέα ανδρών άρχισε να συζητάει έντονα για τις τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις… και τότε καταλάβαμε ότι ο χρόνος πια είχε περάσει, είχε φτάσει η ώρα του μεσημεριανού γεύματος.
