Η λέξη μαστίχα δεν πρέπει να έλειψε από καμία φράση στη διάρκεια μιας συζήτησης 2,5 ωρών. Ακούστηκε τόσες φορές ώστε στο τέλος ηχούσε σαν ένα είδος μάντρα. Η δεύτερη λέξη που πρωταγωνίστησε συνδέεται κι αυτή με τον τόπο καταγωγής του και είναι η ναυτοσύνη. «Θα γινόμουν ναυτικός», ομολογεί ο Γιάννης Μανδάλας, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Χίο «με βεγγέρες με γυναικόπαιδα όπου οι άνδρες της οικογένειας έλειπαν… Ολο το σόι μας ναυτικοί. Αν δείτε τις φωτογραφίες, είναι μισές. Σπάνια είναι μαζί όλα τα μέλη. Σαν να χηρεύουν. Ελειπαν πάντα κάποιοι. Γνωρίζαμε τους ανθρώπους όταν έβγαιναν πια στη σύνταξη».
Βρέθηκε λοιπόν να ζει ανάμεσα στη θάλασσα που χωρίζει και τη μαστίχα που ενώνει. «Είναι γνωστή εξάλλου για τις συγκολλητικές της ιδιότητες», λέει χαμογελώντας.
Από το 2002 που ιδρύθηκε η Mediterra, θυγατρική εταιρεία της Ενωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου, την οποία ανέλαβε, δημιουργώντας και το πρώτο mastihashop, δεσμεύθηκε να μετατρέψει τη μαστίχα από τοπικό προϊόν σε εθνικό και στη συνέχεια παγκόσμιο. Να εμπλουτίζει και να εκσυγχρονίζει τις χρήσεις της, να εξελίσσει το success story, να στηρίζει την έρευνα και την καινοτομία. Σήμερα τα καταστήματα είναι οκτώ σε όλη την Ελλάδα. Τα πέντε του εξωτερικού βρίσκονται σε αναστολή λειτουργίας λόγω πανδημίας.
– Πριν από δύο χρόνια είχατε πει ότι «η μαστίχα ζει λαμπρές ημέρες». Εξακολουθεί να ισχύει;
– Ο ρυθμός ανάπτυξης δεν διακόπηκε στη διάρκεια της πανδημίας. «Οδηγούν» οι εξαγωγές της μαστίχας. Eχει βοηθήσει πάρα πολύ η ζήτηση στην Ασία (Ν. Κορέα και Ιαπωνία, κυρίως) και στη Β. Αμερική (ΗΠΑ και Καναδά). Κυρίως ως πρώτη ύλη για την παραγωγή παραφαρμακευτικών προϊόντων. Είκοσι χρόνια μετά την ίδρυση του πρώτου mastihashop καταφέραμε να πετύχουμε όλους τους επιμέρους στόχους: να διπλασιαστεί η παραγωγή, να τετραπλασιαστεί η τιμή που αφορά τον παραγωγό. Αν στις αρχές του 2000 ήταν περίπου 90-100 τόνοι, τώρα είναι σχεδόν 220, με τη ζήτηση να ξεπερνάει τους 260-270. Δημιουργούνται προϋποθέσεις για ακόμη μεγαλύτερες φυτεύσεις στη νότια Χίο και είσοδο ακόμη περισσοτέρων ανθρώπων στην παραγωγή. Το έδαφος αντέχει. Υπάρχουν επιμέρους ζητήματα, όπως η κατάτμηση του αγροτικού κλήρου. Aλλο 1.000 σχίνοι διάσπαρτοι σε 20 χωράφια, άλλο σε ένα. Σήμερα ο πληθυσμός μπορεί να πλησιάζει το 1,5 εκατομμύριο δέντρα, παρά τις πυρκαγιές, τις αναποδιές, τα όποια προβλήματα. Oταν ξεκινούσαμε πριν από 20 χρόνια, τα προϊόντα ήταν μετρημένα στα δάχτυλα. Με το πιο δημοφιλές, εκτός από την τσίχλα, το υποβρύχιο: με παγωμένο νερό, σε καφενείο, καλοκαίρι! Φθάσαμε στο mastihashop από την ανάγκη να δείξουμε εφαρμογές της μαστίχας. Δεν υπήρχαν τότε στην Ελλάδα. Ταξιδέψαμε αρκετά στην ανατολική Μεσόγειο. Παρακολουθήσαμε από κοντά τι συνέβαινε με τη μαστίχα όταν έφθανε σε κάποιες χώρες, όπως στον Λίβανο, στην Τουρκία, στη Σαουδική Αραβία. Η Χίος είναι ο γενέθλιος τόπος της μαστίχας. Μόνο εκεί αναπτύσσεται και ευδοκιμεί. Η σχέση ανάμεσα στο μαστιχόδεντρο, που έχει ζωή 150 χρόνων και τους ανθρώπους είναι πολύ σημαντική. Πέντε γενιές περιποιούνται το ίδιο δέντρο. Αυτός ο δεσμός δύσκολα περιγράφεται.
– Τι σας ελκύει στη μαστίχα;
– Οι πολλές χρήσεις της. Σπάνια θα δούμε φυτικές πρώτες ύλες να έχουν τόσο διαφορετικές εφαρμογές. Θα τολμούσα να τη συγκρίνω με τη βανίλια. Προηγούμαστε όμως γιατί η μαστίχα έχει και φαρμακευτικές – θεραπευτικές ιδιότητες. Προσπαθούμε να αναδείξουμε τα διαφορετικά πρόσωπα της μαστίχας.
Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τη μαστίχα ελληνικό σούπερ φουντ. Είναι μεγάλη η συμβολή της στο τοπικό ακαθάριστο προϊόν.
– Ποια είναι αυτά;
– Πολιτισμός – παράδοση, ομορφιά, διατροφή, υγεία. Θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε ελληνικό σούπερ φουντ. Είναι μεγάλη η συμβολή της στο τοπικό ακαθάριστο προϊόν.
– Ενισχύει η μαστίχα τον πλούτο του νησιού;
– Η Χίος ήταν ανέκαθεν πλούσιο νησί, κυρίως χάρη στη ναυτιλία. Ούσα στο σταυροδρόμι εμπορικών δρόμων (Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια, Οδησσός) είχε την τύχη να φιλοξενεί οικογένειες χιώτικης καταγωγής, αλλά με γραφεία στην Οδησσό, στη Μασσαλία, στην Κωνσταντινούπολη. Εμπόριο και ναυτιλία έβαζαν πάντα πλάτη. Η σχέση με τους Γενοβέζους, που έμειναν περίπου 2,5 αιώνες στο νησί, υπαγορεύτηκε από τη μαστίχα. Η σχέση με τους Οθωμανούς επίσης, εν πολλοίς, επηρεάστηκε από τη μαστίχα. Είχε εν γένει σημαντική συμμετοχή στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του νησιού.
– Τι μάθατε για τη μαστίχα από το 2002 μέχρι σήμερα, που δεν γνωρίζατε;
– Την ήξερα ως τοπικό προϊόν που αγαπούσαμε, χωρίς να ξέρουμε για ποιο λόγο. Η δημιουργία του Μουσείου Μαστίχας (σ.σ. το 2015 από το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς) έχει επίδραση στις επενδύσεις που περιμένει κανείς στο νησί, ιδιωτικές ή δημόσιες. Οποιος, πλέον, θέλει να προσφέρει στο νησί είτε είναι η πολιτεία είτε ιδιώτης, θα πρέπει να μετρηθεί με το Μουσείο. Επηρέασε τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό πολλών κτιρίων. Οπως και του Κέντρου Ερευνας της Μαστίχας, που ελπίζουμε να εγκαινιαστεί σύντομα. Είναι ένας νέος ιδιωτικός οργανισμός, ένα κέντρο εφαρμοσμένης έρευνας για τη μαστίχα, στην Καλλιμασιά της Χίου, το χωριό του ιδρυτή του Συνεταιρισμού Μαστίχας το 1938, Γεωργίου Σταγκούλη, μιας εμβληματικής φυσιογνωμίας. Εχουμε ένα λαμπρό παρελθόν στη Χίο από το οποίο ακόμη υπολειπόμαστε. Πρέπει και η δική μας γενιά να κάνει περισσότερα πράγματα.
Τα καλλυντικά, τα φάρμακα και το ταίριασμα με το χιώτικο μανταρίνι
Για τον Γιάννη Μανδάλα «η μαστίχα είναι τυπική περίπτωση αριστείας». «Η συζήτηση στην ομάδα μας εκεί καταλήγει: το ζητούμενο είναι να είμαστε πρώτοι. Είμαστε ακρίτες, γεννημένοι στη Χίο, υπερήφανοι για το παρελθόν μας, αλλά πρέπει να βελτιώσουμε και το παρόν μας. Θέλουμε να φέρουμε τη μαστίχα στο σήμερα. Δεν ξέρω πόσο εύκολο ή δύσκολο ακούγεται. Ανοίξαμε, νομίζω, ένα δρόμο για το πώς μπορούν να αξιοποιηθούν οι φυσικοί πόροι στην πατρίδα μας. Ακόμη και ως προς το συνεταιρίζεσθαι ως μια άλλη μορφή του επιχειρείν. Είναι εφικτό αν υπάρχουν τα βασικά συστατικά μιας επιτυχημένης συνταγής που προϋποθέτει σχέδιο, συνεργασία, ομάδα. Και πολύ σημαντικό να υπάρχει διάρκεια. Στην πατρίδα μας υποφέρουμε από αυτό. Πολλοί λόγοι. Ενας από αυτούς, ότι οι άνθρωποι εξουθενώνονται. Η επιβράδυνση της ελληνικής οικονομίας από το 2008 και μετά το έκανε χειρότερο. Μειώθηκαν οι μισθοί, στένεψαν περιθώρια και ευκαιρίες».
– Πόσο εύκολη ήταν η πορεία και η συνεργασία σας από το 2002 μέχρι σήμερα;
– Δεν ήταν καθόλου εύκολη, αλλά είναι και αναμενόμενο. H παραδοχή ότι γνωρίζαμε λίγα για τη μαστίχα ήταν το πρώτο βήμα… Το πιο δύσκολο ήταν να μοιραστούμε τη βεβαιότητα ότι αυτή η, αρνητική τότε, κατάσταση μπορεί να αλλάξει. Oτι, για παράδειγμα, η μαστίχα μπορεί να έχει ευρύτατη χρήση και να μην περιορίζεται σε ένα υποβρύχιο ή ένα τσουρέκι. Αναφορές στην κοσμετολογία υπάρχουν από τους ελληνιστικούς χρόνους. Από τον 1ο αιώνα μ.Χ. ξεκίνησε πρώτα για καλλυντική χρήση, μετά για φαρμακευτική και στο τέλος μπήκε στην κουζίνα. Από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα η μαστίχα απαντάται σε πάσης φύσεως φαρμακευτικά μαντζούνια τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή. Στις μέρες μας, στον χώρο της κοσμετολογίας είχαν προηγηθεί κι άλλοι, όπως η οικογένεια Σόδη, η ομοιοπαθητικός Μαρία Προβατά και η Benostan, που έχουν ιστορία στη χρήση της μαστίχας και συνεχίζουν και σήμερα. Η μοναδικότητα της μαστίχας είναι ευχή και κατάρα. Αν καταφέρεις να τη μοιραστείς με τους υπόλοιπους, τότε, ναι, κάνεις βήματα.
– Ο ανταγωνισμός δεν σας απασχολεί;
– Γιατί να μας απασχολεί αν μια βιομηχανία βγάλει σοκολάτα με μαστίχα, για παράδειγμα; Μακάρι να υπάρχουν όσο το δυνατόν περισσότερες μάρκες αξίας και, παράλληλα, να προσπαθούμε κι εμείς να βελτιωνόμαστε. Εκείνο που μας ενοχλεί είναι ο αθέμιτος ανταγωνισμός. Αυτός που δεν λέει ότι χρησιμοποιεί μαστίχα.
– Τι μυρωδιές και γεύσεις θα έχει το μέλλον σας;
– Οσο αγαπάμε οι Χιώτες τη μαστίχα και τη ναυτιλία, αγαπάμε και τον Κάμπο, τα περιβόλια. Το χιώτικο μανταρίνι! Και βέβαια η μαστίχα συνεργάζεται πάρα πολύ καλά με όλα τα εσπεριδοειδή.
Η λαθροχειρία
«Είναι αναγκαίο να ενδυναμωθεί η ενημέρωση για τη μαστίχα», τονίζει ο Γιάννης Μανδάλας. «Είμαστε χαρούμενοι όταν μια ξένη μεγάλη εταιρεία στον χώρο των καλλυντικών χρησιμοποιεί για ένα προϊόν της και τη μαστίχα ως συστατικό. Ή όταν ένας κολοσσός στη Ν. Κορέα αγοράζει μαστίχα για να φτιάξει συμπληρώματα διατροφής. Θα ήμασταν ενθουσιασμένοι βέβαια αν, αντί να πάρει τη σκόνη, έπαιρνε τα έτοιμα δικά μας προϊόντα. Αυτά είναι τα στοιχήματά μας για το μέλλον… Η λαθροχειρία της μαστίχας είναι εκτεταμένη. Είναι μεγάλο πρόβλημα και πονοκέφαλος στις ιστορικές αγορές της. Στο τόξο Τουρκία, Μέση Ανατολή, Β. Αφρική. Υπάρχουν πάρα πολλές ρητίνες που προσομοιάζουν στη μαστίχα και τις βαφτίζουν “μαστίχα”. Αντικειμενικά δεν μπορεί να ελεγχθεί. Προσπαθούμε να κάνουμε τη ζωή τους όσο το δυνατόν πιο δύσκολη. Αλλάζουμε συχνά συσκευασίες ώστε τουλάχιστον να μη μας αντιγράφουν. Δεν έχουμε πολλές επιλογές. Η μόνη λύση είναι η εξαγωγή των τελικών προϊόντων».
Η συνάντηση
Κι όμως. Δεν δοκιμάσαμε κάτι με μαστίχα, στο κύριο γεύμα τουλάχιστον! Συναντηθήκαμε (μέρα με ήλιο) στο Naif, ένα πολύ ευχάριστο στέκι στον Νέο Κόσμο πίσω από τη Στέγη, λίγα μέτρα από τα γραφεία της Mediterra. Παραγγείλαμε δύο σαλάτες με κινόα και μπρόκολο και μοιραστήκαμε μια πίτσα με μανιτάρια. Συνοδεύσαμε το γεύμα μας με κόκα κόλα. Σύνολο, 30 ευρώ. Μετά, ο Γ. Μανδάλας μάς πρόσφερε (μαζί μας και ο φωτογράφος της «Κ» Νίκος Κοκκαλιάς) εσπρέσο με μαστίχα –ξεχωριστός και πολύ γευστικός– και συνοδευτικά βουτήματα που περιείχαν, δεν χρειάζεται να το επαναλάβω…
