Το όνομα του καθηγητή Νταν-ελ Παντίλα Περάλτα δεν είναι πολύ γνωστό στην Ελλάδα. Τουλάχιστον δεν ήταν μέχρι πριν από λίγο καιρό, που αρκετά δημοσιεύματα και αναφορές εμφάνιζαν τον Αμερικανό καθηγητή του Τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πρίνστον, με καταγωγή από τη Δομινικανή Δημοκρατία, αν όχι ως υπεύθυνο, τουλάχιστον ως κύριο εκφραστή του αναθεωρητικού ρεύματος που σαρώνει τα αμερικανικά πανεπιστήμια και συνδέει τις Κλασικές Σπουδές και την κλασική παράδοση, όπως διδάσκονται σήμερα, με τον ρατσισμό και την κατασκευή της «λευκής υπεροχής».
O καθηγητής Περάλτα θεωρείται ένας από τους πιο γνωστούς ειδήμονες στην Ιστορία της Αρχαίας Ρώμης και αφορμή για τη συζήτησή μας ήταν, εκτός από τις Κλασικές Σπουδές, το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Divine Institutions» των εκδόσεων του Πρίνστον. Στο βιβλίο ο Περάλτα, με μια επίσης αναθεωρητική ματιά, τοποθετεί τη θρησκεία και την κατασκευή ναών στη Ρώμη του 4ου και 3ου αιώνα π.Χ., την περίοδο που συντελείται η επέκταση της Ρώμης με τους Καρχηδονιακούς Πολέμους, ως τη «συγκολλητική ουσία» που κράτησε ενωμένη τη νέα επικράτεια έναντι της πολιτικής και της στρατιωτικής εξουσίας. «Ενώ οι στρατιωτικές υποχρεώσεις είναι υψίστης σημασίας για τα μέλη της ρωμαϊκής κοινωνίας, η θρησκεία καταλαμβάνει ένα πολύ μεγάλο μέρος του χρόνου τους, ενώ η πολιτική έρχεται τρίτη στη σειρά», μας λέει στη βιντεοκλήση μας.
⇒ Διαβάστε επίσης: Τέχνη και δυσοσμία, διά χειρός Νταν-ελ Παντίλα Περάλτα
Ο ίδιος μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον που ήταν έντονο το στοιχείο της ρωμαιοκαθολικής θρησκείας και πέρασε πολλές ώρες μέσα σε ναούς παρατηρώντας τη Θεία Λειτουργία και το ποίμνιο. Οι γονείς του, μας λέει, ήταν πολύ κοντά στην εκκλησία και ειδικά η μητέρα του. Στα απομνημονεύματά του, που έγραψε το 2015 με τίτλο «Undocumented: A Dominican Boy’s Odyssey from a Homeless Shelter to the Ivy League», περιγράφει την ιστορία της ζωής του και της οικογένειάς του, που μετανάστευσε από τον Αγιο Δομίνικο στην Αμερική όταν εκείνος ήταν τεσσάρων ετών. Οταν οι βίζες τους έληξαν, ο πατέρας του γύρισε πίσω στον Αγιο Δομίνικο, ενώ εκείνος ζούσε με τη μητέρα του σε καταφύγια αστέγων και πάντα με τον φόβο της απέλασης.
Στη μικρή βιβλιοθήκη ενός τέτοιου καταφυγίου βρήκε ένα βιβλίο για τη ζωή των ανθρώπων στην αρχαία Ελλάδα και στη Ρώμη, το οποίο δεν άφησε από τα χέρια του. Ο νεαρός Νταν-ελ «καταβρόχθιζε» βιβλία όταν τυχαία συναντήθηκε με τον φωτογράφο Τζεφ Κόουεν, ο οποίος είδε στον νεαρό, χωρίς χαρτιά μετανάστη ένα παιδί με μεγάλες προοπτικές. Με τη δική του παραίνεση ο Νταν-ελ έδωσε εξετάσεις και πήρε υποτροφία για ένα από τα πιο δημοφιλή ιδιωτικά σχολεία στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης και από εκεί έγινε δεκτός στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πρίνστον, από όπου αποφοίτησε με διακρίσεις.
⇒ Διαβάστε επίσης: Ο «εξοστρακισμός» των κλασικών σπουδών
Σήμερα, η σχέση του με τη θρησκεία έχει αλλάξει και ο ίδιος χαρακτηρίζει τον εαυτό του «πανεπιστημιακό σκεπτικιστή». Τον ρωτήσαμε εάν ο χαρακτηρισμός ισχύει και για το πώς σκέφτεται το πεδίο των Κλασικών Σπουδών. «Νομίζω ότι αυτό είναι δίκαιο», απαντάει γελώντας, «ο προσδιορισμός θα ήταν αληθής για την προσέγγισή μου στον τομέα των Κλασικών Σπουδών γενικά». Υπάρχουν βέβαια και ορισμένα πράγματα για τα οποία ο ίδιος δεν είναι καθόλου σκεπτικιστής, αλλά αυτό για το οποίο επιχειρηματολογεί ο καθηγητής στον δημόσιο διάλογο τα τελευταία χρόνια είναι κάτι άλλο. «Βλέπω ότι το πεδίο των Κλασικών Σπουδών έχει χρέος να αναλογιστεί τις ευθύνες του και αυτή η διαδικασία εκτείνεται σε πολλές κατευθύνσεις. Αυτό που με ενδιαφέρει αφορά τους ιστορικούς συσχετισμούς με τα φυλετικά ζητήματα και κυρίως με την κατασκευή της λευκής υπεροχής. Πρέπει να τονίσω, όπως το έχω κάνει συχνά τα τελευταία χρόνια, ότι η πρόσκληση για αυτή τη διαδικασία είναι μια πρόσκληση για να γίνουμε καλύτεροι ερευνητές», μας λέει.
Ζητάμε από τον καθηγητή του Πρίνστον να μας μιλήσει για το τι θεωρεί ο ίδιος προβληματικό στις Κλασικές Σπουδές, όπως διδάσκονται σήμερα. «Αυτό που θεωρώ ως το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι την απίστευτη απροθυμία να αντιληφθούν ορισμένοι στα σοβαρά ότι υπάρχει ένα ιστορικό ρατσισμού μέσα στις Κλασικές Σπουδές και ότι οι Κλασικές Σπουδές ως τομέας είναι εν πολλοίς κομμάτι ενός μεγαλύτερου ζητήματος, των ευρωαμερικανικών και παγκόσμιων κατασκευών της λευκής υπεροχής», λέει ο Περάλτα και διευκρινίζει ότι όταν αναφέρεται στις προβληματικές πτυχές του πεδίου μιλάει τόσο για το περιεχόμενο των σπουδών όσο και για τις συζητήσεις που περιβάλλουν αυτό το περιεχόμενο. Το πρόβλημα δεν λύνεται με την πεποίθηση ότι «όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν» και έτσι μπορούμε να προχωρήσουμε σαν να μην έχει συμβεί τίποτα. «Αυτό είναι αναποτελεσματικό στην καλύτερη περίπτωση και βαθιά διαβρωτικό στη χειρότερη».
Το ζήτημα της δουλείας
Ρωτάμε τον Περάλτα να μας πει τι θα ήθελε να «καταργήσει» από το πεδίο των Κλασικών Σπουδών και, όπως λέει, υπάρχουν μερικά πράγματα που θα έπρεπε να καταργηθούν αμέσως. «Θα σας πω ένα: Η συνεχιζόμενη αδυναμία του πεδίου να προσελκύσει και να κρατήσει μελετητές με διαφορετικό χρώμα δέρματος (scholars of color) είναι μια απευθείας συνέπεια των μικρών και μεγάλων επιθετικών συμπεριφορών που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με διαφορετικό χρώμα δέρματος. Πρακτικά, σε κάθε στάδιο της εισόδου και προόδου τους μέσα και γύρω από τις Κλασικές Σπουδές, και αυτό δεν είναι καθόλου καλό. Θα ήμουν πολύ χαρούμενος αν αυτό μπορούσε να καταργηθεί», σημειώνει, και γι’ αυτό είναι απαραίτητο να γίνουν βήματα σε μια κατεύθυνση παιδαγωγική, έρευνας, υποστήριξης των μη λευκών ατόμων και «μια συνολική αναπροσαρμογή των πανεπιστημίων του 21ου αιώνα».
Για να νιώσουν αποδεκτοί οι φοιτητές που δεν είναι λευκοί θα χρειαστεί «να ειπωθούν μερικές αλήθειες για το πεδίο σήμερα», λέει ο Περάλτα, και θα είναι απαραίτητη μια απόφαση να απομακρυνθούν οι Κλασικές Σπουδές «από πρακτικές και παραδόσεις που δεν είναι δίκαιες». Το ζήτημα της δουλείας, αναφέρει ο Περάλτα, είναι ένα καλό παράδειγμα για το πώς θα πρέπει να γίνεται η διδασκαλία των αρχαίων γλωσσών με τρόπο που δεν θα υποβαθμίζει «ιστορικές και σύγχρονες εμπειρίες υποταγής». «Υπάρχουν αρκετά εγχειρίδια για τη μελέτη των Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών, που είναι αξιοσημείωτο το πόσο αγνοούν τα τραύματα της δουλείας και τις επιπτώσεις τους στα άτομα που ήταν σκλάβοι στην αρχαιότητα αλλά και σε όσους επηρεάζονται από τις σύγχρονες μορφές δουλείας», μας λέει.
Ο καθηγητής επαναλαμβάνει ότι μιλάει για ορισμένες πτυχές των Κλασικών Σπουδών. «Αυτό δεν είναι το ίδιο με το να λέει κανείς ότι πρέπει να καταργήσουμε τη μελέτη των αρχαίων λαών της Μεσογείου. Δεν το πιστεύω αυτό και νομίζω ότι είναι λάθος. Αλλά αυτό που με ενδιαφέρει είναι οι δομικές αλλαγές. Κάποιες από αυτές θα προκαλέσουν αρκετή κριτική, αλλά αυτό είναι καλό. Επειδή η κριτική μάς κάνει να γινόμαστε καλύτεροι».
Κλείσιμο τμημάτων
Ο καθηγητής Περάλτα υπεραμύνεται των πρόσφατων αλλαγών που έγιναν στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πρίνστον σχετικά με την άρση της υποχρεωτικότητας των Λατινικών και Αρχαίων Ελληνικών για τους νεοεισερχόμενους φοιτητές. «Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι στις νέες αλλαγές που οδηγεί στην κατάργηση της εκμάθησης γλωσσών ή στην ακύρωσή τους, ειδικά η έννοια της ακύρωσης είναι ένας όρος που θεωρώ ότι είναι απολύτως παραπλανητικός», λέει και προσθέτει ότι οι πρωτοβουλίες τους κατευθύνονται από ένα συμπεριληπτικό όραμα για το πεδίο των Κλασικών Σπουδών.
Πώς απαντά, όμως, σε όσους υποστηρίζουν πως η συσχέτιση των Κλασικών Σπουδών με τον ρατσισμό οδηγεί στο κλείσιμο αντίστοιχων πανεπιστημιακών τμημάτων; «Η απάντησή μου σε αυτό είναι διττή», μας λέει. Από τη μια πλευρά, επισημαίνει, εάν το «άγχος» για το κλείσιμο τμημάτων είναι αρκετό ώστε να διακόπτεται η έρευνα για τη σχέση των Κλασικών Σπουδών με τον ρατσισμό, τότε «έχουμε αποτύχει». «Επειδή έτσι φαίνεται ότι το άγχος μας για επιβίωση υπερισχύει της ικανότητάς μας για έρευνα», λέει ο καθηγητής και συμπληρώνει πως «αν η ανησυχία για τη σημερινή κατάσταση των τμημάτων θέτει σε αμφισβήτηση ότι αυτό είναι ένα αποδεκτό πεδίο έρευνας, τότε εκείνοι που κλείνουν τα τμήματα έχουν ήδη αποικίσει το μυαλό μας. Δεν υπάρχει κάτι περισσότερο να πει κανείς από το ότι η μάχη έχει χαθεί».
Από την άλλη πλευρά, θεωρεί ότι όσοι κλείνουν τμήματα κρύβονται πίσω από τις ιδέες του ιδίου και των υποστηρικτών του. «Οταν έχεις πάρει την απόφασή σου, τότε ψάχνεις τους ανθρώπους που ασκούν κριτική και λες, ορίστε, βρήκα την αφορμή που έψαχνα».
Ασκούμε κριτική επειδή πιστεύουμε ότι αξίζει να δούμε τα θέματα κριτικά
Την ημέρα που μιλήσαμε με τον καθηγητή Περάλτα διοργανωνόταν ένα διαδικτυακό συνέδριο για το πώς οι κλασικές σπουδές μπορούν να γίνουν πιο συμπεριληπτικές από το Institute of Classical Studies του Λονδίνου με νέους ερευνητές και καθηγητές. Προηγήθηκε ένα ακόμα μέσα στο 2021 και ο Περάλτα πιστεύει πως αυτό το ρεύμα προς ένα πιο συμπεριληπτικό πεδίο κλασικών σπουδών ανήκει στους νέους ερευνητές. «Εννοώ ότι οι νεότεροι μελετητές είναι πιο ανοιχτοί στην γκάμα των διανοητικών πόρων που χρειάζονται για να φτιάξουμε πιο δίκαιες τις κλασικές σπουδές. Χρειάζεται να διαβάσει κανείς πέρα από το ίδιο το πεδίο, να δει τον κριτικό φυλετικό λόγο, τις Μαύρες Σπουδές και τις Σπουδές Φύλλου, να έρθει πιο κοντά σε πεδία και ερευνητές που έχουν δώσει ενέργεια και χρόνο στο πώς μπορεί να μοιάζει και τι πρέπει να περιέχει ένα μη αποικιοκρατικό σύστημα γνώσης», σημειώνει. Αυτό δεν σημαίνει, προσθέτει, ότι πρέπει να εξαφανιστούν όλα εκείνα στα οποία ο ίδιος και όσοι μοιράζονται τις απόψεις του ασκεί κριτική. «Περισσότερο θέλουμε να φέρουμε αυτά τα θέματα και τα ζητήματα στο παρόν και στο μέλλον μαζί μας. Ασκούμε κριτική στα θέματα των κλασικών σπουδών επειδή πιστεύουμε ότι αξίζει να τα δούμε κριτικά», τονίζει.
Για το μέλλον των κλασικών σπουδών ο Νταν-ελ Παντίλα Περάλτα οραματίζεται ένα χώρο που θα είναι ανοιχτός και σε διάλογο με άλλες μορφές «κλασικότητας» με ένα δίκαιο και βιώσιμο τρόπο και δεν θα αποκλείει τη μελέτη αρχαίων κόσμων σε ένα πιο οικουμενικό επίπεδο. «Για να γίνει αυτό θα χρειαστεί πολλή δουλειά όχι μόνο στις κοινωνίες τού σήμερα, αλλά και στο μέλλον, από οτιδήποτε αναδυθεί από την άλλη πλευρά της πανδημίας, της οικολογικής καταστροφής, της ανόδου του φασισμού, όλων των κακών πραγμάτων που μας ταλαιπωρούν και θα συνεχίσουν να το κάνουν για τις επόμενες δεκαετίες».
Για να αλλάξουν τα πράγματα θεωρεί ότι πρέπει να γίνουν μεταβολές πέρα από το περιεχόμενο και τη διδασκαλία των κλασικών σπουδών. «Χρειάζεται μια αλλαγή πολιτικής», συμπληρώνει, «δεν υπάρχει κάποια πρακτική στο πεδίο των κλασικών σπουδών που να μην είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτική και όσοι το πιστεύουν αυτό ή αναπαράγουν μια φαντασίωση ή κάνουν κάτι χειρότερο. Αυτό που χρειάζεται για να ανακαινίσουμε το πεδίο είναι κάτι συλλογικό και χρειάζεται να ξαναδούμε την ανισότητα των πόρων που δαπανώνται για την παραγωγή της γνώσης».
Σχετικά με το μέλλον του ιδίου στις κλασικές σπουδές, ο Περάλτα λέει πως θέλει να σκέφτεται τον εαυτό του σε μια πιο επιτελική θέση για να υποστηρίζει άλλους ερευνητές στη δουλειά τους. Τον ενδιαφέρει να γνωρίσουν οι φοιτητές του τις θέσεις του φιλοσόφου Τσαρλς Μιλς για τη μαύρη ορατότητα, τον «μαύρο κλασικισμό» και τον κλασικισμό του Μαύρου Ατλαντικού, που σχετίζεται με τις μελέτες του Πολ Γκιλρόι για την οικοδόμηση της Δύσης με βάση τη δουλεία και το εμπόριο δούλων. «Η δημιουργία νέων δρόμων γνώσης θα απαιτήσει από εμάς δεσμεύσεις έξω από την ακαδημαϊκή κοινότητα και γι’ αυτό πρέπει να βρω και για μένα ένα ρόλο πέρα από εκείνον του ακαδημαϊκού».