Μόλις έφτασε στη Βιέννη ξεκίνησε η κρίση με τη Ρωσία. Ο πρεσβευτής Μάικλ Κάρπεντερ, στενός συνεργάτης του προέδρου Τζο Μπάιντεν, ανέλαβε τα καθήκοντά του ως μόνιμος αντιπρόσωπος των ΗΠΑ στον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) μόλις στις 29 Νοεμβρίου 2021. Σχεδόν αμέσως άρχισε να συμμετέχει σε μια περίπλοκη διπλωματία, καθώς η Ρωσία κλιμάκωσε την ενίσχυση των δυνάμεών της κοντά στα σύνορα με την Ουκρανία. Πράγματι, ο κ. Κάρπεντερ συμμετείχε την περασμένη εβδομάδα σε ένα σκέλος των διαπραγματεύσεων με τη Ρωσία στη Βιέννη. Οι διαφορές μεταξύ Μόσχας και Δύσης παραμένουν.
Στη συνέντευξή του στην «Κ», η οποία έγινε την περασμένη Τετάρτη, ο κ. Κάρπεντερ υπογραμμίζει ότι οι ΗΠΑ θέλουν να επιδιώξουν διπλωματική λύση, αλλά από την άλλη πλευρά η Δύση πρέπει να υπερασπιστεί τη διεθνή έννομη τάξη που βασίζεται στην εθνική κυριαρχία και την ελεύθερη επιλογή των κρατών να συμμετέχουν σε γεωπολιτικές συμμαχίες. Ο Μάικλ Κάρπεντερ προειδοποιεί ότι σε περίπτωση εισβολής η διεύρυνση των κυρώσεων θα είναι βεβαία καθώς, όπως τονίζει χαρακτηριστικά, «όλα είναι πάνω στο τραπέζι». Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, λέει ότι η συμβολή της Αθήνας στην κοινή προσπάθεια περιορισμού της Ρωσίας αναμένεται να είναι σημαντική.
– Η Ρωσία ζει με κυρώσεις από το 2014, όταν προσάρτησε την Κριμαία και επενέβη στην Ανατολική Ουκρανία. Τώρα φαίνεται ότι σχεδιάζει να εισβάλει εκ νέου στην Ουκρανία για να αναγκάσει το Κίεβο να δεσμευτεί ότι η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Αυτή η δέσμευση μπορεί να ζητηθεί ως αντάλλαγμα για την κατάπαυση του πυρός και την επιστροφή των ρωσικών στρατευμάτων στη Ρωσία. Μπορεί το ΝΑΤΟ να εμποδίσει αυτή τη ρωσική στρατηγική μόνο με απειλές για περισσότερες κυρώσεις;
– Σε ό,τι αφορά τις συνέπειες που θα προκύψουν από μια στρατιωτική κλιμάκωση στην Ουκρανία, νομίζω ότι δεν μιλάμε μόνο για περισσότερες οικονομικές κυρώσεις. Νομίζω ότι μιλάμε για ευρείες οικονομικές κυρώσεις σε πολλούς διαφορετικούς τομείς. Εξετάζεται η πιθανότητα πρόσθετων πολιτικών και διπλωματικών πρωτοβουλιών που θα επιφέρουν κόστος στη Ρωσία. Ολα είναι πάνω στο τραπέζι. Εξετάζουμε τις σημαντικές στρατιωτικές επιπτώσεις που σχετίζονται με τις διαθέσεις του ΝΑΤΟ να αλλάξει τη διάταξη της δύναμής του, ειδικά στην ανατολική πλευρά της Συμμαχίας – αλλά και άλλα, πρόσθετα βήματα. Ελπίζουμε ότι δεν θα φτάσουμε ώς εκεί. Αλλά αν φτάσουμε, θα πρόκειται για μια συνολική προσπάθεια να επιβληθούν πολύ σοβαρά κόστη που ανάλογα δεν έχουμε ξαναδεί στο παρελθόν.
– Αυτό που θέλει η Ρωσία είναι να μην ενταχθεί ποτέ η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ.
– Σε ό,τι αφορά τη διακηρυγμένη θέση της Ρωσίας ότι η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ, θα έλεγα πρώτα απ’ όλα ότι δεν θα ανατρέψουμε ολόκληρο το διεθνές σύστημα που βασίζεται στο κυριαρχικό δικαίωμα των κρατών να επιλέγουν τις συμμαχίες τους. Η κυρίαρχη ισότητα των κρατών ορίζεται ρητά στην Τελική Πράξη του Ελσίνκι και στη Χάρτα για την Ευρωπαϊκή Ασφάλεια που εγκρίθηκε το 1999, την οποία, παρεμπιπτόντως, υπέγραψε ο Ρώσος τότε πρόεδρος (σ.σ.: Μπόρις Γέλτσιν). Αυτή αναφέρει ρητά ότι κάθε κυρίαρχο κράτος στον ΟΑΣΕ έχει το δικαίωμα να επιλέγει τις δικές του συμμαχίες και το δικό του γεωπολιτικό μέλλον. Δεν υπάρχει καμία, καμία επιθυμία να ανατραπεί το διεθνές σύστημα. Ακολουθούμε τον δρόμο της διπλωματίας, αλλά όχι τον δρόμο της υπονόμευσης των βασικών αρχών μας.
Εξετάζεται η πιθανότητα πρόσθετων πολιτικών και διπλωματικών πρωτοβουλιών, που θα επιφέρουν κόστος στη Ρωσία. Ολα είναι πάνω στο τραπέζι.
– Σε περίπτωση εισβολής, τι θα μπορούσε να κληθεί η Ελλάδα να συμβάλει στην κοινή προσπάθεια;
– Πολλά. Νομίζω ότι διπλωματικά θα επιδιώξουμε να καταδικάσουμε μια στρατιωτική κλιμάκωση στην Ουκρανία, καθώς και να διασφαλίσουμε ότι η Ρωσία θα πληρώσει διπλωματικό τίμημα. Θα επιδιώξουμε παράλληλα να έχουμε αλληλεγγύη και ενότητα μεταξύ των δυτικών εταίρων και συμμάχων σε ό,τι αφορά την επιβολή οικονομικού και χρηματοοικονομικού κόστους. Θα φροντίσουμε να ενισχύσουμε την αποτρεπτική ισχύ μας μαζί με τους Ελληνες φίλους μας. Και, ξέρετε, ο κόλπος της Σούδας δεν είναι μυστικό ότι αποτελεί ένα από τα βασικά στρατηγικά μας πλεονεκτήματα που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε. Κάνουμε πολλά άλλα πράγματα. Συνεργαζόμαστε στενά και για την ενεργειακή ασφάλεια. Παρεμπιπτόντως, οποιαδήποτε κρίση στην Ουκρανία είναι επίσης πιθανό να είναι και μια ενεργειακή κρίση και επομένως πρέπει να συντονίσουμε τις ενέργειές μας και ως προς αυτό το ενδεχόμενο. Ολα αυτά θα είναι πάνω στο τραπέζι σε περίπτωση κρίσης. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα φτάσουμε ώς εκεί.
– Η Σούδα είναι ένα στρατηγικό πλεονέκτημα. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, αναφέρθηκε πρόσφατα στην ενίσχυση του στρατιωτικού καθεστώτος του λιμένα της Αλεξανδρούπολης. Θα χρησιμοποιηθεί και αυτό το στρατηγικό πλεονέκτημα;
– Η Αλεξανδρούπολη είναι βασικός κόμβος στο ενεργειακό δίκτυο στην Ανατολική και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Δεν έχω να ανακοινώσω κάτι σχετικά με την Αλεξανδρούπολη, αλλά η Ελλάδα και οι ΗΠΑ είναι τόσο στενά συνδεδεμένοι σε τόσους διαφορετικούς τομείς, στην Πολεμική Αεροπορία, στο Ναυτικό, στις χερσαίες δυνάμεις. Μιλάμε για μια πολύ, πολύ στενή συνεργασία. Αν αυτό δεν αρέσει στον κ. Λαβρόφ, τι να κάνουμε… Πραγματικά εκτιμούμε την ελληνοαμερικανική συνεργασία. Δεν απειλεί καμία άλλη χώρα. Αποσκοπεί στο να φέρει τις δύο χώρες πιο κοντά στην αμυντική μας συμμαχία, που είναι το ΝΑΤΟ.
– Είναι ενωμένο το ΝΑΤΟ; Είναι η Τουρκία σύμφωνη με το υπόλοιπο ΝΑΤΟ, παρά τις θερμές σχέσεις με τη Μόσχα;
– Μπορώ να σας πω ότι η Τουρκία συμμετείχε ενεργά στις συζητήσεις στις Βρυξέλλες. Συμμετείχαν ενεργά στις συζητήσεις στον ΟΑΣΕ και στην πραγματικότητα μίλησαν μάλλον ευθέως για τις συνέπειες της επανεισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Προφανώς την ίδια στιγμή υπάρχουν αναφορές στα ΜΜΕ για τους S-400 και άλλα θέματα. Προφανώς έχουμε ανησυχίες για ορισμένες από τις πρόσφατες συμπεριφορές της Τουρκίας, αλλά η Τουρκία είναι σύμμαχος στο ΝΑΤΟ και συνεργαζόμαστε πολύ στενά μαζί της. Συνεργάζομαι πολύ στενά με τον Τούρκο ομόλογό μου εδώ στη Βιέννη για να βεβαιωθούμε ότι είμαστε όλοι σύμφωνοι.
Κακός, πλέον, ο βαθμός του Μπάιντεν στα ζητήματα της Τουρκίας
Ο Ρίτσαρντ Γκόλντμπεργκ είναι ανώτερος σύμβουλος στο Ιδρυμα για την Υπεράσπιση των Δημοκρατιών (Foundation for Defence of Democracies – FDD) της Ουάσιγκτον. Το τελευταίο έτος της προεδρίας Τραμπ συμμετείχε στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας ως διευθυντής του τμήματος αντιμετώπισης των όπλων μαζικής καταστροφής του Ιράν (2019-2020). Παλαιότερα, όταν εργαζόταν στη Γερουσία, στην υποεπιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων, έγινε γνωστός ως ο κυριότερος αρχιτέκτονας των πιο σκληρών κυρώσεων στο Ιράν και ήταν ο επικεφαλής Ρεπουμπλικανός διαπραγματευτής για τρεις γύρους κυρώσεων που στόχευσαν την κεντρική τράπεζα του Ιράν, το σύστημα χρηματοοικονομικών συναλλαγών SWIFT και κλάδους της ιρανικής οικονομίας.
Ο κ. Γκόλντμπεργκ θεωρεί ότι ο πρόεδρος Μπάιντεν, ενώ ξεκίνησε «καλά» απέναντι στην Τουρκία, επιδεικνύοντας αυστηρότητα στο θέμα των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την υστέρηση σε ζητήματα δημοκρατίας, σήμερα δεν έχει την ίδια σωστή στάση, αφού σιωπά σε κρίσιμα ζητήματα. Παράλληλα, το αμερικανικό non paper για τον EastMed, που ο κ. Γκόλντμπεργκ εκτιμά ότι ήταν «στρατηγικό λάθος», ενδέχεται κατά τη γνώμη του να είναι το αποτέλεσμα κάποιου ανταλλάγματος, ενδεχομένως για την τουρκική βοήθεια στις ΗΠΑ μετά την απόσυρση από το Αφγανιστάν.
– Η εμφάνιση του αμερικανικού non paper για τον EastMed, όπου αναφέρεται ότι ο αγωγός δεν είναι βιώσιμος οικονομικά, αποτέλεσε έκπληξη για πολλούς που παρακολουθούσαν τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Εσείς εκπλαγήκατε; Τι πιστεύετε ότι κρύβει η χρονική συγκυρία;
– Το έγγραφο αποτέλεσε μεγάλη έκπληξη και εγείρει ερωτήματα σχετικά με το γιατί η κυβέρνηση να θέλει να αμφιταλαντεύεται δημοσίως για ένα τόσο σημαντικό εγχείρημα αυτή τη στιγμή. Υπήρξε κάποιο αντάλλαγμα για τουρκική βοήθεια στο θέμα της απόσυρσης από το Αφγανιστάν ή προκλήθηκε από εσωτερικά πολιτικά συμφέροντα, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι συνέπειες για την περιοχή; Οπως και να έχει, το non paper ήταν ένα στρατηγικό λάθος.
– Υπηρετήσατε σε μια κυβέρνηση που υποστήριξε τον αγωγό EastMed υπό την προϋπόθεση ότι ήταν εμπορικά βιώσιμος. Δεδομένου ότι η Ανατολική Μεσόγειος βρίσκεται περισσότερο σε μια εποχή «εξερεύνησης» παρά «εκμετάλλευσης» φυσικού αερίου, γιατί αυτό το non paper θέτει το ζήτημα της εμπορικής βιωσιμότητας ως λήξαν;
– Το έργο έχει προχωρήσει εδώ και αρκετά χρόνια και έχει περάσει πολλά σημαντικά ορόσημα στην πορεία ανάπτυξης. Η απόφαση να τεθεί υπό αμφισβήτηση η τεχνική σκοπιμότητα, η οικονομική βιωσιμότητα και η εμπορική του ανταγωνιστικότητα τώρα –αυτή την ύστατη ώρα– προδίδει πολιτική και όχι οικονομική απόφαση.
– Οσον αφορά τις αναφορές στις προκλήσεις της Τουρκίας και τις περιφερειακές εντάσεις, αν ένας από τους στόχους αυτού του non paper ήταν να μειώσει τις εντάσεις κατευνάζοντας την Αγκυρα, πιστεύετε ότι το επιτυγχάνει;
– Οχι, το ακριβώς αντίθετο, δυστυχώς. Εάν ο Ερντογάν εκλάβει το non paper ως κάποια μορφή κατευνασμού από την Ουάσιγκτον, θα πολλαπλασιάσει απλώς τη διπλωματία των κανονιοφόρων στην Ανατολική Μεσόγειο και θα παίξει τον ρόλο του ταραχοποιού στην περιοχή.
– Το think tank σας, το Ιδρυμα για την Υπεράσπιση των Δημοκρατιών (FDD), καταρτίζει μια έκθεση παρακολούθησης της εξωτερικής πολιτικής (Foreign Policy Tracker) και «βαθμολογεί» τακτικά την κυβέρνηση σχετικά με την πολιτική έναντι της Τουρκίας. Σε αυτό το πλαίσιο, πώς αξιολογείτε αυτό το non paper;
– Το Foreign Policy Tracker του FDD βαθμολόγησε την πολιτική του προέδρου Μπάιντεν έναντι της Τουρκίας ως θετική κατά τους πρώτους μήνες της θητείας του, όταν η κυβέρνησή του εκφράστηκε έντονα για τις παραβάσεις του Ερντογάν στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ωστόσο τον τελευταίο καιρό ο βαθμός έχει πέσει σε ουδέτερος ή αρνητικός, κυρίως λόγω της σιωπής ή των αμφιταλαντεύσεων της κυβέρνησης Μπάιντεν σχετικά με τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Τουρκίας και τα βήματα που υπονομεύουν τη διατλαντική συμμαχία.
Το αέριο
– Η Γερμανία δήλωσε ότι είναι έτοιμη να πληρώσει το τίμημα της αντιμετώπισης της Ρωσίας. Είναι οι ΗΠΑ έτοιμες να βοηθήσουν την Ευρώπη να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες εάν η Ρωσία μειώσει την παροχή φυσικού αερίου προς την Ευρώπη; Υπάρχει σχέδιο έκτακτης ανάγκης;
– Αυτές οι συζητήσεις βρίσκονται σε εξέλιξη όσον αφορά το πώς να προετοιμαστούμε για κάθε πιθανό ενδεχόμενο, συμπεριλαμβανομένων των μειώσεων στην προμήθεια πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Εξετάζουμε μια σειρά μέτρων και συντονιζόμαστε πολύ στενά, τόσο για τον εφοδιασμό όσο και για τη διαμετακόμιση. Πρέπει επίσης να είμαστε προετοιμασμένοι από ανθρωπιστική άποψη γιατί η νέα εισβολή στην Ουκρανία θα επιφέρει επίσης μια ανθρωπιστική καταστροφή.