Η Μαρία-Θάλεια Καρρά, ιστορικός και επιμελήτρια τέχνης με ακαδημαϊκό υπόβαθρο, γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Λονδίνο, αλλά εδώ και πάνω από είκοσι χρόνια έχει διαλέξει να βάλει τις βάσεις της ζωής και της δουλειάς της στην Αθήνα. Το 2004 συνίδρυσε τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό «Locus Athens», ο οποίος είχε για χρόνια μετατρέψει απροσδόκητες γωνιές της Αθήνας σε προσωρινό, αναπάντεχο θέατρο για πρωτοποριακές περφόρμανς και δράσεις καλλιτεχνών. Ο οργανισμός αυτός, εδώ και τρία χρόνια, έχει πια μόνιμη νέα βάση, ένα χώρο πολιτισμού στον Ταύρο, που φέρει το όνομα της γειτονιάς: «Tavros». Με αφορμή τη νέα ομαδική έκθεση που «τρέχει» εκεί αυτές τις ημέρες, την προσεγγίζουμε για μια συζήτηση. Στα λόγια της αναπνέει μια νέα οικολογία του χώρου της τέχνης.
– Tι σε έκανε να αφήσεις μια μητρόπολη της τέχνης όπως το Λονδίνο για να ξεκινήσεις μια καριέρα στην Αθήνα;
– Αφησα το Λονδίνο γιατί είχε γίνει ένα μέρος γεμάτο ανισότητες, μια καταναλωτική κοινωνία που συνεχώς σε έσπρωχνε στο να επιθυμείς (και να αγοράζεις) κάτι καινούργιο. Το μελαγχολικό βρετανικό σκοτάδι προηγούμενων δεκαετιών (αυτό του Ντέρεκ Τζάρμαν ή της Ντόρις Λέσινγκ) έμοιαζε να είχε χαθεί. Είμαι πολύ επιφυλακτική απέναντι σε αυτό που λέμε «επιτυχία» και «επιτυχημένες κοινωνίες». Νιώθω πως πάντα κρύβουν κάτι ύποπτο κάτω από το χαλί. Η σημερινή κατάσταση στη Βρετανία είναι η κλιμάκωση όλων όσα διαισθάνθηκα τότε. Είναι μια ανηθικότητα που σε κοιτά κατάματα, χωρίς ντροπή. Διάλεξα την Αθήνα, όμως, όχι μόνον επειδή είναι λιγότερο κορεσμένη πόλη, αλλά και λόγω της χαοτικής ελευθερίας της και του πόσο ανοιχτή συναισθηματικά είναι. Φυσικά, υπάρχουν κι εδώ τα κακώς κείμενα: η κατά καιρούς αναξιοκρατία, ανομία ή αδράνεια. Και όμως, ακόμη κι έτσι, η Αθήνα σε κερδίζει.
– Πόσο «Λονδίνο» θα έλεγες πως υπάρχει μέσα σου – σε εσένα και τη δουλειά σου;
– Αν υπάρχει Λονδίνο μέσα μου τότε αυτό έχει να κάνει με ένα εκπαιδευτικό σύστημα που ενθάρρυνε την κριτική σκέψη, τη γόνιμη επιχειρηματολογία και τον διάλογο, την πνευματική εγρήγορση και την πεποίθηση πως ο κόσμος στέκεται πάνω στους ώμους μας. Πως είναι στο χέρι μας –με μικρότερους ή μεγαλύτερους τρόπους– να τον διαμορφώσουμε όπως τον φανταζόμαστε. Ενα εκπαιδευτικό σύστημα, επίσης, όπου, ως κορίτσια, λάβαμε ένα σαφές σπρώξιμο για να διαπρέψουμε και να παλέψουμε για τη θέση μας σε έναν (ακόμη) πατριαρχικό κόσμο.
– Τι σε ενέπνευσε να ιδρύσεις τη «Locus Athens» το 2004;
– Ξεκινήσαμε τη «Locus Athens» με τη Σοφία Τουρνικιώτη θέλοντας να κάνουμε γνωστές τις τόσες ανείπωτες ιστορίες και τα αφανή κτίρια και σημεία της πόλης. Οπως είχε πει ο γιος μου στη γιαγιά του, όταν ήταν μικρός: «Ολα αυτά τα παλιά κτίρια γύρω μας είναι λες και μας ψιθυρίζουν ιστορίες».
– Τα πρώτα σας δρώμενα ήταν πρωτοποριακά και ασυνήθιστα για την Αθήνα. Τι θυμάσαι από αυτά;
– Tα πρώτα μας πρότζεκτ ξεχείλιζαν από πιθανότητες. Είχαν όλα τους αυτήν τη διεγερτική αίσθηση ότι η κατά τα άλλα εφήμερη παρουσία των έργων άφηνε πάνω στην Αθήνα μια στρώση Ιστορίας, λες και τα κτίριά της ήταν γλυπτά που ζωντάνευαν με το άγγιγμα των καλλιτεχνών.
Αφησα το Λονδίνο γιατί είχε γίνει ένα μέρος γεμάτο ανισότητες, μια καταναλωτική κοινωνία που συνεχώς σε έσπρωχνε στο να επιθυμείς (και να αγοράζεις) κάτι καινούργιο.
– Τι ρόλο παίζει η Αθήνα στη δουλειά σου, τότε, και τώρα; Πώς νιώθεις την πόλη αυτή, τι σχέση έχεις μαζί της;
– Η Αθήνα είναι από τη μια πλευρά βρώμικη, χαοτική και άδικη. Είναι όμως και μαγική. Δεν μπορείς τελικά να μην την αγαπήσεις – ίσως ακριβώς επειδή αποτυγχάνει σε τόσα πράγματα. Είναι κλισέ να το πεις, αλλά είναι και τόσο αληθινό, ότι σε ελάχιστες πόλεις του κόσμου μπορείς να νιώσεις τόσο βαθιά αυτό το ανθρώπινο χνάρι που πάει πίσω χιλιάδες χρόνια, να φανταστείς πως στα ίδια μονοπάτια που περπατάς σήμερα, περπατούσαν κάποιοι χίλια ή δυο χιλιάδες χρόνια πριν. Η Αθήνα είναι επίσης το πλαίσιο μέσα στο οποίο δουλέψαμε νομαδικά και ως «Locus Athens» και τώρα ως «Tavros». Επίσης, είναι το κέντρο του «κόσμου μας» – ενός κόσμου που επεκτείνεται γύρω μας προς τη Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Οι υφές της πόλης αλλά και η γεωπολιτική της θέση είναι πράγματα αποφασιστικής σημασίας στα πρότζεκτ και στις συνεργασίες που αναπτύσσουμε.
– Γιατί διάλεξες τον Ταύρο για έδρα της «Locus Athens»;
– Γιατί είναι μία από τις λίγες περιοχές του κέντρου που γενικά έχει ακόμη χαμηλά κτίσματα, μεγάλες αδόμητες εκτάσεις και μια αληθινή αίσθηση γειτονιάς. Με ενδιαφέρουν πολύ τα αποκεντρωμένα μέρη, οι φωνές που έρχονται μακριά από το κέντρο, ιστορίες που ακούγονται λιγότερο. Εχουμε πολλά να μάθουμε από γειτονιές σαν τον Ταύρο. Και αν μπορούμε να δώσουμε σε αυτές κάτι πίσω, τόσο το καλύτερο.
– Τι θα μπορούσες να μας πεις για την τρέχουσα έκθεση στον χώρο σας;
– To τρέχον πρότζεκτ μας ονομάζεται «There is Nothing Inevitable About Time» («Δεν υπάρχει τίποτα αναπόφευκτο σχετικά με τον χρόνο») και είναι μια ομαδική έκθεση με καλλιτέχνες από την Ελλάδα (όπως η Σάσα Στρέσνα, ο Κωνσταντίνος Γιώτης και η Ευφροσύνη Δοξιάδη) και το εξωτερικό (όπως ο Φράνσις Αλις, η Ετέλ Αντνάν κ.ά.). Γεννήθηκε μέσα στην πανδημία, όταν όλα έμοιαζαν να έχουν σταματήσει, ένα λεπτό φάνταζε σαν αιωνιότητα και ο χρόνος έμοιαζε να έχει χάσει τη γραμμικότητά του. Γι’ αυτό και σήμερα οι εικαστικές εκθέσεις μού φαίνονται τόσο ελκυστικές: μοιάζουν εφήμερες και προσωρινές, όπως οι διάλογοι μεταξύ καλλιτεχνών και έργων. Είναι λες και τη στιγμή που γεννιέται μια στιγμή, αμέσως χάνεται.
– Τι έπεται;
– Μια ατομική έκθεση ζωγραφικής από την Παλαιστίνια καλλιτέχνιδα Jumana Emil Abboud με τίτλο «The Water from Your Eye» («Το νερό από το μάτι σου»). Είναι το αποτέλεσμα μιας έρευνας σε προφορικές αφηγήσεις, θρύλους, μύθους και νανουρίσματα που μεταφέρουν οι γυναίκες η μία στην άλλη από γενιά σε γενιά και που μιλούν για κοιτίδες νερού, πηγές, λίμνες και ποτάμια της Μεσογείου.
– Τι εύχεσαι για τον «Tαύρο»;
– Nα γίνει ένα κέντρο για την εξιστόρηση ενδιαφερουσών ιστοριών μέσω διαφορετικών μέσων. Ενα μέρος όπου διαφορετικές φωνές θα συναντιούνται για να ακουστούν, ένας χώρος τέχνης που θα είναι εναρμονισμένος με το σήμερα και που θα αναλογίζεται –και θα υπολογίζει– τους καιρούς μας.
Λιγότερες πτήσεις, λιγότερη φασαρία…
– Ποια είναι η σχέση ενός επιμελητή, ή δικιά σου, με τους καλλιτέχνες;
– Το να ακούμε τους καλλιτέχνες και να τους βοηθάμε να παράγουν είναι κάτι κεντρικό στη δουλειά μας. Οι καλλιτέχνες, με την ευρύτερη έννοια, λειτουργούν κάπως σα συλλογικό υποσυνείδητο της κοινωνίας. Χωρίς αυτούς η κοινωνία θα έχανε την επαφή με τον εαυτό της και θα γινόταν πολύ γρήγορα απαθής, αναίσθητη. Γι’ αυτο η δουλειά των καλλιτεχνών είναι τόσο σημαντική. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας παρακολούθησα μια συναρπαστική συζήτηση πάνω στη “συμμετοχική δικαιοσύνη” – κάτι που σημαίνει πως οι άνθρωποι έχουν μια ανάγκη να νιώθουν σημαντικοί στην κοινωνία τους και να συνεισφέρουν σε αυτήν. Είναι, λοιπόν, σημαντικοί οι καλλιτέχνες και οι στοχαστές, και είναι εξίσου σημαντικό να τους κάνουμε να νιώθουν έτσι. Μερικά χρόνια πριν, ταξιδεύοντας στη Σουηδία, συνάντησα κάποιον εκπρόσωπο του Iaspis, (διεθνές πρόγραμμα καλλιτεχνών που χρηματοδοτείται από τη σουηδική κυβέρνηση) ο οποίος μας πληροφόρησε πως για δύο χρόνια διερεύνησαν την ποιότητα ζωής των καλλιτεχνών (συγγραφέων, σχεδιαστών, τεχνιτών), ψάχνοντας συγκεκριμένα τι ειδικές επιπλέον ανάγκες θα μπορούσαν να έχουν αν τυχόν άνηκαν σε κάποια μειοψηφία, αν είχαν κάποιες κινητικές δυσκολίες, αν ήταν μεγαλύτερης ηλικίας κ.ο.κ. Αναλόγως με αυτά που βρήκαν, αύξησαν και τη χρηματοδότησή τους. Και το σημαντικό εδώ δεν είναι τα χρήματα καθαυτά, αλλά πως το κράτος – και κατ επέκταση, η κοινωνία – δεν εκτιμά απλά τους καλλιτέχνες για το έργο τους, αλλά γι’ αυτό που είναι και τις συνθήκες στις οποίες δουλεύουν. Τους εκτιμά γιατί ξέρει πως είναι σημαντικό, για όλους μας, αυτοί να υπάρχουν και να δημιουργούν.
– Ποιο μέλλον προβλέπεις για τον κόσμο της τέχνης;
– Σήμερα μοιάζει σχεδόν αδύνατον να προβλέψεις το μέλλον για οποιοδήποτε πράγμα, με τόσες αυξανόμενες αβεβαιότητες που υπάρχουν παντού. Αυτός είναι άλλωστε και ο κοινός στοχασμός στην τωρινή ομαδική μας έκθεση, πάνω στον χρόνο, στην πρόοδο και στο μέλλον που δεν μας δίνεται. Παρ’ όλα αυτά, ελπίζω σε ένα μέλλον όπου η ενσυναίσθηση και η ευγένεια θα βρίσκονται στο κέντρο των πράξεών μας, αλλά κυρίως ένα μέλλον όπου η τέχνη θα είναι πιο οικολογική: λιγότερες πτήσεις, λιγότερο θέαμα, λιγότερη φασαρία θα οδηγήσουν σε καλύτερη δουλειά, σε πιο δίκαιες συνθήκες παραγωγής. Τη στιγμή που η επίδραση του καπιταλισμού γίνεται ολοένα και πιο σκληρά αντιληπτή στη ζωή και στις δουλειές μας, οι καλλιτέχνες μπορούν ίσως να μας κάνουν να αντισταθούμε, να δούμε την πραγματικότητα πιο καθαρά και να φανταστούμε νέους κόσμους. Οπως είχε πει η Ούρσουλα Λε Γκεν, «ζούμε στον καπιταλισμό, και η ισχύς του μοιάζει αναπόδραστη. Ετσι όμως φάνταζε κάποτε και η δύναμη των βασιλιάδων. Κάθε ανθρώπινη δύναμη μπορεί να αντιμετωπιστεί και να νικηθεί από τον άνθρωπο, και η αντίσταση, η αλλαγή, συχνά ξεκινούν από την τέχνη».
