Στις αρχές Μαρτίου, από το μυαλό και την πένα του γεννήθηκε μια εικόνα που μάλλον θα μείνει αξέχαστη σε όποιον την κοιτάξει: μια γιγάντια κόκκινη αρκούδα, περπατώντας αλαζονικά, είναι έτοιμη να πατήσει ένα μικρό αντικείμενο. Κοιτώντας προσεκτικά, συνειδητοποιούμε πως πρόκειται για ένα τουβλάκι Lego που έχει τα χρώματα της oυκρανικής σημαίας. Ο δημιουργός, ο Πολωνός εικονογράφος Πάβελ Γιόνκα, αποφάσισε να πουλήσει το έργο αυτό σε μορφή αφίσας και να διαθέσει τα έσοδα για ανθρωπιστική βοήθεια υπέρ της Ουκρανίας. Η απόκριση του κοινού ήταν αναπάντεχα τεράστια. Η «Ρωσική Αρκούδα» του Πάβελ Γιόνκα αποτελεί ήδη –μόνο δέκα μέρες μετά τη δημιουργία της– ένα κλασικό έργο της σύγχρονης ποπ κουλτούρας και ένας θρίαμβος της δύναμης του graphic design, αλλά κι ένα σύμβολο του πώς ο καθένας μας και, κυρίως, οι καλλιτέχνες μπορούν να βοηθήσουν την κοινωνία σε στιγμές κρίσης σαν αυτές που περνάμε.
Ο Γιόνκα δημιουργεί εικόνες για τον Τύπο και τον απασχολούν θέματα που έχουν να κάνουν με την κοινωνία ή τις νέες τεχνολογίες, όμως είναι η χιουμοριστική και διορατική του ματιά πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση που διατρέχει το έργο του. Είναι ένας σιωπηλός παρατηρητής του ανθρώπινου δράματος, που μέσα στις πανέμορφες γραμμές του καταλήγει να γίνεται ένα πολύχρωμο, αυτοσαρκαστικό αστείο. Και οι γραμμές αυτές μάς γυρνούν πίσω στην Αμερική του περασμένου αιώνα, και συγκεκριμένα στη Νέα Υόρκη και στον σπουδαίο καρτουνίστα Πίτερ Αρνο, που οι γελοιογραφίες του –και τα διάσημα εξώφυλλά του– θεμελίωσαν την εικόνα του περιοδικού New Yorker από τη δεκαετία του ’20 έως του ’60.
Και όμως, ο Πάβελ Γιόνκα βρίσκεται στη Βαρσοβία του σήμερα, και η δουλειά του συχνά πραγματεύεται δύσκολα τρέχοντα θέματα, όπως η πανδημία ή ο πόλεμος στην Ουκρανία.
– Πώς εμπνεύστηκες την ιδέα για την εικονογράφηση της «Ρωσικής Αρκούδας»;
– Πρόκειται για μια δουλειά που έκανα για το τελευταίο τεύχος πολωνικού περιοδικού που είναι αφιερωμένο στην κρίση στην Ουκρανία. Οταν πας να σχεδιάσεις κάτι σχετικό με τον πόλεμο αμέσως θα σκεφτείς ένα περιστέρι, μια βόμβα ή ένα τανκς. Στις εικόνες που δημιουργώ, όμως, προσπαθώ να αποφεύγω τέτοιους αναμενόμενους συνειρμούς και να χρησιμοποιώ μεταφορές. Με την εικονογράφηση αυτή ήθελα να μιλήσω στις νεότερες γενιές για την ατσαλοσύνη της Ρωσίας και να δείξω την αντίθεση ανάμεσα σε ένα τεράστιο, ατσούμπαλο σώμα και ένα μικρό, αλλά σκληρό και άφθαρτο τουβλάκι Lego. Κοιτώντας αυτή τη σκηνή καταλαβαίνουμε πως η αρκούδα θα πατήσει σε ένα δευτερόλεπτο το τουβλάκι – και όλοι ξέρουμε καλά πόσο πονάει αυτό.
– Ταυτόχρονα όμως σκέφτηκες και να κάνεις κάτι στην πράξη για να βοηθήσεις την Ουκρανία, και τα κατάφερες περίφημα. Πώς νιώθεις γι’ αυτό;
– Ολοκληρώνοντας την εικονογράφηση φαντάστηκα πως θα αρέσει στο κοινό, και έτσι αποφάσισα να τη μετατρέψω σε κάτι χρήσιμο. Την έβαλα προς πώληση στο Ιντερνετ έναντι δέκα πολωνικών ζλότι –την αξία ενός καφέ– ποσού που όλοι μπορούν να δώσουν. Σκέφτηκα ότι έτσι όλοι θα ένιωθαν καλά ξέροντας πως κάπως βοήθησαν αλλά, συγχρόνως, θα αποκτούσαν και μια ωραία αφίσα για τον τοίχο τους. Αυτή τη στιγμή, έπειτα από τρεις μόνο μέρες, έχουν πωληθεί 3.000 αφίσες, έχω δηλαδή συγκεντρώσει κάτι παραπάνω από 6.000 ευρώ που θα δοθούν για βοήθεια στην Ουκρανία. Το συναίσθημα είναι απίστευτο. Αμέτρητοι άνθρωποι μοιράστηκαν την εικόνα αυτή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κάθε λεπτό λαμβάνω και από μια ειδοποίηση στο κινητό μου. Το να νιώθεις δημιουργική ικανοποίηση και πληρότητα είναι κάτι υπέροχο, αυτή τη στιγμή όμως η χαρά μου δεν είναι αυτή, αλλά το ότι έχω βοηθήσει κάποιους που το έχουν τόσο ανάγκη.
Με την εικονογράφηση αυτή ήθελα να δείξω την αντίθεση ανάμεσα σε ένα τεράστιο, ατσούμπαλο σώμα και ένα μικρό, αλλά σκληρό και άφθαρτο τουβλάκι Lego.
– Ποιο είναι το γενικό συναίσθημα στην Πολωνία για την κρίση αυτή;
– Περίπου μισό εκατομμύριο άνθρωποι έχουν περάσει τα σύνορα από την Ουκρανία στη χώρα μου και το ξέρουν πολύ καλά πως εδώ είναι ευπρόσδεκτοι. Οι συμπολίτες μου έχουν οργανώσει τη μεταφορά τους από τα σύνορα και έχουν φροντίσει για την προσφορά φαγητού και στέγης. Οι γιατροί και οι δικηγόροι προσφέρουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν. Την ίδια στιγμή, υπάρχουν συνεχείς διαδικτυακές καμπάνιες συγκέντρωσης χρημάτων προς βοήθεια της Ουκρανίας.
– Κοιτώντας τη δουλειά σου, δεν μπορεί κανείς να μην προσέξει πως οι άνθρωποι και οι καταστάσεις τους βρίσκονται στο κέντρο της προσοχής σου. Ενα παράδειγμα είναι και οι εικονογραφήσεις που έκανες τον καιρό της καραντίνας.
– Πράγματι, είναι λες και κάπως πάντα τραβάω πάνω μου ψυχολογικές και κοινωνικές καταστάσεις που μιλούν για τα ανθρώπινα συναισθήματα. Π.χ. κατά τη διάρκεια της καραντίνας στη χώρα μου, ζωγράφιζα ένα αστείο καρτούν κάθε μέρα. Ετσι γεννήθηκε μια μεγάλη σειρά από 112 εικόνες με τίτλο «Η ζωή στην καραντίνα», που μπορεί κανείς να βρει στον λογαριασμό μου στο Behance (www.behance.net/gallery/94054123/Life-in-quarantine).
Η αφίσα
Την 1η Μαρτίου, ημέρα που ξεκίνησε η πώληση της αφίσας της «Ρωσικής Αρκούδας» του Πάβελ Γιόνκα μέσα από τον ιστότοπό του, πωλήθηκαν 391 κομμάτια. Δύο μέρες μετά, είχαν πωληθεί 1.100. Την επομένη, το νούμερο είχε τριπλασιαστεί. Η αφίσα πωλείται μέσα από την ιστοσελίδα του οργανισμού ανθρωπιστικής βοήθειας Siepomaga (www.siepomaga.pl/russian-bear). Μέχρι στιγμής (Δευτέρα 7 Μαρτίου) έχουν συγκεντρωθεί από αυτή την πλατφόρμα άλλες 6.000 ευρώ, και οι παραγγελίες μοιάζουν να μη σταματούν.