Αυτός ο «μήνας του μέλιτος» Ελλάδας – Τουρκίας δημιουργεί ρεαλιστικές προσδοκίες για ένα διάστημα νηνεμίας στο Αιγαίο, ικανό να αξιοποιηθεί ώστε να αναβιώσει ο απώτερος στόχος μιας συμφωνίας που θα επιλύει τις διαφορές τους.
Την εκτίμηση αυτή διατυπώνει στην «Κ» ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο Καντίρ Χας της Κωνσταντινούπολης, πρόεδρος του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων της Τουρκίας, Μουσταφά Αϊντίν. Συνιστά δε στην Αθήνα να τηρήσει σιγή ασυρμάτου μέχρι τις εκλογές στην Τουρκία, ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε εκμετάλλευση δήλωσης ή τοποθέτησης για τα διμερή θέματα στο πλαίσιο του προεκλογικού αγώνα της γείτονος· δίνει ίδιες πιθανότητες σε Ερντογάν και Κιλιτσντάρογλου να κερδίσουν τις εκλογές.
Ο ίδιος θεωρεί ότι δύο φορές Ελλάδα και Τουρκία έφτασαν κοντά σε συνεννόηση την οποία δεν επικύρωσαν με υπογραφή διότι είχαν μπροστά τους εκλογές. Σημειωτέον, ο κ. Αϊντίν θα συμμετάσχει στο 8ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, που θα πραγματοποιηθεί στις 26-29 Απριλίου στους Δελφούς.
– Τελευταία παρατηρούμε αλλαγή στο κλίμα μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας. Υπάρχει κάτι άλλο πέρα από τη θετική επίδραση της ελληνικής υποστήριξης στις επιχειρήσεις διάσωσης κατά τον πρόσφατο σεισμό στην Τουρκία;
– Υπήρχε ήδη πριν από τον σεισμό μια μορφή πίεσης στις δύο πλευρές, υπό την έννοια ότι οι λαοί της Ελλάδας και της Τουρκίας είχαν την προσδοκία να κάνουν κάτι οι δύο ηγέτες. Η ένταση είχε φτάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα και υπήρχε πλέον ο κίνδυνος μιας επικίνδυνης κλιμάκωσης. Υπήρξε μάλιστα μια προσπάθεια των δύο ηγεσιών να συγκρατηθεί κάπως το κλίμα. Ο σεισμός ήρθε ως αφορμή για να κινηθούν με μεγαλύτερη ταχύτητα προς αυτήν την κατεύθυνση. Η υποστήριξη της Ελλάδας είχε ως αποτέλεσμα να ακούγονται λιγότερο οι φωνές της προκατάληψης στην Τουρκία. Έκανε έτσι πιο δύσκολο για τους Τούρκους πολιτικούς να είναι επιθετικοί με την Ελλάδα.
– Εκτιμάτε ότι θα έχει διάρκεια αυτός ο «μήνας του μέλιτος»; Ή θα αποδειχθεί απλώς μία ανάπαυλα μετά τον σεισμό και πριν τις εκλογές;
– Θεωρώ ότι θα κρατήσει για ένα διάστημα. Σίγουρα δεν περιμένω να δούμε επιστροφή στην ένταση πριν από τις εκλογές στην Τουρκία. Φαίνεται όμως ότι θα δούμε και μετά τις εκλογές αυτήν τη δυναμική.
– Πόσο πιθανή είναι αυτήν τη φορά μια εκλογική ήττα του Ερντογάν;
– Μέχρι αυτήν τη στιγμή, οι πιθανότητες είναι 50-50.
– Ποιο εκλογικό αποτέλεσμα στην Τουρκία πιστεύετε ότι θα ευνοούσε περισσότερο τις διμερείς σχέσεις και γιατί;
– Ειλικρινά, δεν είμαι σίγουρος. Ορισμένοι θεωρούν ότι η αντιπολίτευση θα ήταν πιο διαλλακτική. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις όμως συνιστούν εθνικό θέμα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία. Στην αντιπολίτευση υπάρχουν επίσης ριζοσπαστικές πτέρυγες οι οποίες θα μπορούσαν να σπρώξουν ακόμη και για μεγαλύτερη ένταση. Από την άλλη, οι ηγέτες της αντιπολίτευσης είναι πιο μετριοπαθείς και εκεί θα πρέπει να περιμένουμε πράγματι μια αλλαγή, τουλάχιστον στη ρητορική, με μεγαλύτερη έμφαση στη διπλωματία. Συγχρόνως, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι και ο Ερντογάν στο παρελθόν είχε επιδιώξει καλές σχέσεις με την Ελλάδα. Είναι πάντα ένας συνδυασμός παραγόντων που διαμορφώνει τη στάση της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα – βλ. διεθνές περιβάλλον ή εσωτερική πολιτική κατάσταση και στις δύο χώρες. Συμπερασματικά, έχουμε πράγματι πιθανότητες να δούμε λιγότερη ένταση σε σύγκριση με τα δύο τελευταία χρόνια, όποια κυβέρνηση και να προκύψει στην Τουρκία.
– Τι μορφή θα μπορούσε να πάρει μία έμπρακτη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων; Να κάνουμε ένα είδος προσομοίωσης;
Μετά τις εκλογές θα υπάρχει ικανό περιθώριο για να προετοιμαστεί μια συμφωνία μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας.
– Το 2003-4 και το 2010 οι δύο χώρες ήρθαν πολύ κοντά σε συμφωνίες για τα θέματα του Αιγαίου. Όμως και στις δύο φάσεις τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία ζύγισαν τα εσωτερικά πολιτικά τους και άφησαν την υπογραφή συμφωνιών για μετά τις εκλογές. Όταν έχεις μομέντουμ συμφωνίας, θα πρέπει να προχωράς εκείνη τη στιγμή και με την υπογραφή της. Οι δύο χώρες έχουν πια τη γνώση και το υπόβαθρο για να λύσουν τα θέματα στο Αιγαίο. Αν υπάρξει η βούληση, μπορούν να εισέλθουν σε διμερείς συνομιλίες και να φτάσουν στο στάδιο να υπογράψουν συμφωνία. Κατά τη γνώμη μου, έρχεται παράθυρο ευκαιρίας. Διότι μετά τις ταυτόχρονες εκλογικές αναμετρήσεις σε Τουρκία και Ελλάδα, δεν θα υπάρξουν εθνικές εκλογές για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επομένως, θα υπάρχει ικανός χρόνος για να προετοιμαστεί και να υπογραφεί μια συμφωνία.
– Διαισθάνεστε ότι υπάρχει στην Τουρκία κάποια προτίμηση για το εκλογικό αποτέλεσμα στην Ελλάδα;
– Δεν έχει πέσει κάτι στη δική μου αντίληψη. Στο παρελθόν, όταν υπήρξαν συνθήκες για συμφωνία είχατε ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση. Σε ό,τι αφορά τον Ερντογάν και τον Τσίπρα, είχαν μια σχετικά καλή σχέση. Δεν υπήρξαν ιδιαίτερες κρίσεις, παρά τις αρχικές εκτιμήσεις. Με τον Μητσοτάκη, οι προσδοκίες ήταν διαφορετικές, αλλά στην πράξη δεν δούλεψε έτσι. Πάντα λοιπόν εξαρτάται από τις ευρύτερες συνθήκες.
– Η Αθήνα πώς θα λέγατε ότι μπορεί να συμβάλει ώστε να διατηρηθεί το καλό κλίμα στην επικοινωνία των δύο χωρών;
– Πριν απ’ όλα, καμία δήλωση μέχρι τις εκλογές. Μη συζητάτε για την Τουρκία και τα ελληνοτουρκικά μέχρι τις εκλογές. Ό,τι ειπωθεί θα γίνει αντικείμενο υπερβολής στον τουρκικό Τύπο και θα χρησιμοποιηθεί στον προεκλογικό αγώνα. Έπειτα, είναι ιδιαίτερα σημαντικό για όλα τα τουρκικά κόμματα να κάτσουν κάτω και να συνομιλήσουν με την ελληνική κυβέρνηση ένας προς έναν. Αυτό δεν σημαίνει να μπεις αμέσως σε σκληρές διαπραγματεύσεις. Όμως υπάρχει σαφής προτίμηση για διμερείς συνομιλίες επί των θεμάτων. Όποιες φορές δημιουργείται η εντύπωση ότι η Ελλάδα επιχειρεί να αναμείξει την Ε.Ε. ή τις ΗΠΑ στα διμερή ζητήματα, αυτό πάντα προκαλεί αρνητικές αντιδράσεις στην Τουρκία.
– Τι έχετε να παρατηρήσετε ως προς τον ρόλο των ΗΠΑ στις ελληνοτουρκικές σχέσεις;
– Όταν οι ΗΠΑ στην πραγματικότητα απέσυραν το ενδιαφέρον τους για τον αγωγό EastMed, η εξέλιξη έτυχε θετικής υποδοχής στην Τουρκία. Υπάρχουν ομάδες στην Τουρκία που βλέπουν αρνητικά την αμερικανική τοποθέτηση στην Ελλάδα, η οποία ανέλαβε ρόλο και στην υποστήριξη των δυνάμεων στην Ουκρανία. Αυτό δεν έχει να κάνει τόσο με την Ελλάδα όσο με τις ΗΠΑ, αφορά δηλαδή τις σχέσεις της Άγκυρας με την Ουάσιγκτον. Οι ΗΠΑ ήταν πάντα σημαντικές στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ιδίως όταν έπρεπε να μεσολαβήσουν για την αποτροπή μιας συμπλοκής. Τα τελευταία χρόνια όμως, ορθά ή λανθασμένα, επικρατεί η εντύπωση στην Τουρκία ότι οι ΗΠΑ έχουν μετακινηθεί πιο κοντά στην Ελλάδα απ’ ό,τι στην Τουρκία. Θα βοηθήσει σίγουρα αν μετά τις εκλογές οι ΗΠΑ αποκαταστήσουν αυτήν την προκατάληψη στην Τουρκία. Μέχρι τότε, όποια άλλη αμερικανική παρέμβαση θα τυγχάνει αρνητικής υποδοχής στην Τουρκία.