Τι μπορεί να μας πει ένα μυθιστόρημα του 1985 για τη ζωή στον 21ο αιώνα; Σχεδόν τα πάντα και με ακρίβεια. Ο σπουδαιότερος εν ζωή Αμερικανός συγγραφέας, ο Ντον Ντελίλο, με την ιδιαίτερη γλώσσα του, έχει πάντα τον τρόπο να μετατρέπει τη λογοτεχνία, από τέχνη που μεταμορφώνει την πραγματικότητα, σε υπαρξιακό φαινόμενο. Στο εμβληματικό του μυθιστόρημα «Λευκός θόρυβος», που μεταφέρθηκε πρόσφατα στον κινηματογράφο από τον Νόαμ Μπάουμπαχ, η φωνή που μας καθοδηγεί περιγράφει με δεξιοτεχνία την παραμορφωμένη από τον καταναλωτισμό, τη γεμάτη ψευδαισθήσεις για την ασφάλειά της αμερικανική κοινωνία, μέσω μιας «συνηθισμένης», στην εκκεντρικότητα και της αντιφάσεις της, οικογένεια.
Με έναν τρόπο υπονομευτικά αστείο και οξυδερκή, εγκεφαλικό μα και τρυφερό καταλύει, με αφορμή ένα τρομακτικό γεγονός, όλο αυτό το σύστημα αυτοεξαπάτησης του σύγχρονου ανθρώπου για ασφάλεια, χωρίς όμως να έχει καμία πρόθεση ο ίδιος ο συγγραφέας να οδηγήσει τον ήρωα σε ηθικό θρίαμβο.
Αλλωστε, ο Ντελίλο με τις σπάνιες εμφανίσεις του και τις ακόμα πιο σπάνιες συνεντεύξεις του, παραμένει συνειδητά αυτό που ήταν πάντα· ένας παρατηρητής, ένας μάρτυρας της εποχής του που περιγράφει αυτό που βλέπει, που μας δείχνει αυτό που μας διαφεύγει. Η πρόσφατη πανδημία και η συνεχώς μεταβαλλόμενη γλώσσα της ήταν μια καλή αφορμή για να στραφεί κανείς στον μεγάλο συγγραφέα, όχι για να λάβει απαντήσεις, αλλά ίσως για να αφουγκραστεί τον λευκό θόρυβο που δημιούργησε ο υπαρξιακός του φόβος. Αν ένα βιβλίο μπορούσε να μας κλείσει το μάτι, αυτό θα το έκανε.
– «Η ταυτότητα της ομάδας είναι ένας Λευκός Θόρυβος από μόνος του, ο Λευκός Θόρυβος της Ιστορίας». Πώς αντιλαμβάνεστε αυτόν τον ήχο τού σήμερα στην Αμερική;
– Ο σημερινός θόρυβος της Ιστορίας, στην Αμερική, είναι ο ήχος που προκύπτει από την τοπική βία, τη βία με όπλα, τους πυροβολισμούς στις πόλεις και στις αγροτικές κοινότητες. Πέρυσι, σε αυτή τη χώρα, σημειώθηκαν πάνω από 600 πυροβολισμοί με περισσότερα από ένα θύματα.
– Οι ΗΠΑ παραμένουν, όπως περιγράφετε στο βιβλίο, μια χώρα όπου όλοι είναι υποδοχείς, δέκτες ερεθισμάτων, καταναλωτές;
– Σήμερα, σχεδόν 40 χρόνια μετά τη δημοσίευση του μυθιστορήματος στις ΗΠΑ, έχουμε γίνει μια πολύ διαφορετική και πολυποίκιλη κοινωνία για να χωρέσουμε σε έναν απλό ορισμό. Η πρόσφατη μετανάστευση έχει εισαγάγει πολλές χιλιάδες άτομα που μιλούν μια γλώσσα διαφορετική από την αγγλική. Η χώρα χτίστηκε από μετανάστες και μπορούμε να ελπίζουμε ότι στους σημερινούς μετανάστες θα δοθεί ο χρόνος να προσαρμοστούν με τους δικούς τους, διαφορετικούς τρόπους προκειμένου να συνεισφέρουν στην κοινωνία.
– Το «εναέριο τοξικό επεισόδιο» στο βιβλίο σας, αυτή η κρατική επινοημένη γλώσσα, για τη χημική διαρροή και το τοξικό σύννεφο που προκάλεσε, έχει τη σύγχρονη αντιστοιχία της; Είναι μια Ad-speak της νεοφιλελεύθερης πολιτικής μηχανικής για να καταναλωθεί από το κοινό ή ένας επαναπροσδιορισμός της γλώσσας;
– Εναέριο τοξικό συμβάν: μια προσπάθεια να προσδιοριστεί αυτό που φαίνεται να είναι ένα δυσοίωνο σημάδι μιας πιθανής καταστροφής σε εξέλιξη. Αυτή είναι μια γραφειοκρατική γλώσσα που περιέχει ένα πονηρό ποιητικό στοιχείο. Σε ένα πρόσφατο άρθρο των New York Times, εμφανίζεται και αυτή η φράση: «καλπάζουσα τεχνολογική αλλαγή».
«Ο “Λευκός θόρυβος” σήμερα θα μπορούσε να ονομαστεί “Ολα είναι θόρυβος”, προφορικός, γραπτός, ψηφιοποιημένος και ό,τι έπεται».
– Τα πρόσωπα, τα γεγονότα, τα αντικείμενα στον «Λευκό θόρυβο» λειτουργούν ως χρονοσήμανση της εποχής τους. Ποια γεγονότα τού σήμερα θα αποτελέσουν, πιστεύετε, σημεία αναφοράς για τον ιστορικό ή τον μυθιστοριογράφο του μέλλοντος;
– Το γεγονός στην εποχή μας που μπορεί να είναι το πιο σημαντικό σημείο αναφοράς για το μέλλον θα μπορούσε κάλλιστα να είναι η τρέχουσα σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Και υπάρχει πάντα η απειλή, κάπου στον πλανήτη, ενός πυρηνικού πολέμου. Και μόλις έφτασαν τα νέα ότι ο «Λευκός θόρυβος» θα δημοσιευθεί στη Μογγολία, μια χώρα σφηνωμένη στρατηγικά μεταξύ Ρωσίας και Κίνας.
– Μια από τις διαστάσεις του βιβλίου είναι ότι η κουλτούρα της κατανάλωσης παραμορφώνει την εμπειρία μας για την πραγματικότητα και τον θάνατο. Νομίζετε πως στόχος είναι η ανθρώπινη ύπαρξη γενικά ή η ιδιότητα του πολίτη ειδικά;
– Η καταναλωτική κουλτούρα έχει σχεδιαστεί για να πουλάει προϊόντα ή ιδέες ή και τα δύο ταυτόχρονα, και, σκόπιμα ή όχι, μπορεί να διαστρεβλώσει την αίσθηση της καθημερινής μας πραγματικότητας, υποβιβάζοντάς μας, μεμονωμένα, σε ατομικά στοιχεία μέσα σε ένα πολυπληθές ψηφιακό τοπίο.
– Αν γράφατε τον «Λευκό θόρυβο» σήμερα, η σημειολογική/συμβολική γλώσσα θα ήταν διαφορετική;
– Ο «Λευκός θόρυβος» σήμερα θα μπορούσε να ονομαστεί «Ολα είναι θόρυβος», προφορικός, γραπτός, ψηφιοποιημένος και ό,τι έπεται. Και μεταξύ των πολλών τίτλων που είχα σκεφτεί για τον «Λευκό θόρυβο» ήταν «Panasonic», «Blacksmith», «The Doomsday Book» και «The Dead Motel».
Τρία χρόνια στην Ελλάδα
Προς το τέλος της συνέντευξης δεν παραλείπει να αναφέρει τα χρόνια που έζησε στην Ελλάδα και να συμπυκνώσει την αίσθησή του σε μια πρόταση που μάλλον συμπληρώνει με κάποιο τρόπο την προηγούμενη απάντησή του. «Η γυναίκα μου και εγώ περάσαμε τρία εποικοδομητικά χρόνια στην Ελλάδα και ένα χειροπιαστό αποτέλεσμα ήταν το μυθιστόρημα «Τα ονόματα». Θέλω να αναφέρω μια πρόταση προς το τέλος αυτού του μυθιστορήματος: «Η προσφορά μας είναι η γλώσσα».
«Ο Παρθενώνας δεν είναι κάτι που πας να μελετήσεις. Είναι κάτι που θα αισθανθείς […] όλοι μιλούν. Προχωρώ, περνώ το ικρίωμα και κατεβαίνω τα σκαλοπάτια, ακούγοντας τη μια γλώσσα μετά την άλλη. Γλώσσα πλούσια σε ήχο, τραχιά, μυστηριώδης, βροντερή. Αυτό είναι που ο καθένας μας φέρνει στον ναό. Οχι προσευχές, ψαλμωδίες ή ιερά σφάγια. Η προσφορά μας είναι η γλώσσα».