Φωτογραφία: Kevin Frayer/AP
Ακούστε το άρθρο
Ο Μπασάμ Αραμίν βρισκόταν στο σπίτι του στην Ιεριχώ της Δυτικής Οχθης όταν άκουσε στις ειδήσεις για την επίθεση της Χαμάς στο νότιο Ισραήλ το Σάββατο 7 Οκτωβρίου. Οι εικόνες που έφθαναν από τα κιμπούτς κοντά στα σύνορα κατά μήκος της Λωρίδας της Γάζας έφεραν στο στόμα του μία λέξη: «βαρβαρότητα». Ο ίδιος ωστόσο δεν αιφνιδιάστηκε. «Πώς περιμένεις ότι θα έχεις υπό κατοχή εκατομμύρια ανθρώπους για δεκαετίες και αυτό δεν θα γυρίσει πίσω σ’ εσένα; Δυστυχώς, ο πόλεμος αυτός δεν ξεκίνησε το Σάββατο», λέει στην «Κ».
O 55χρονος Παλαιστίνιος προσπάθησε αμέσως να επικοινωνήσει με τους Ισραηλινούς φίλους του. «Κανένας τους δεν έπαθε κακό. Ολοι όμως έχουν έναν συγγενή, φίλο ή γνωστό που θρηνεί κάποιον δικό του. Χιλιάδες ζωές χάθηκαν, γυναίκες, μικρά παιδιά, που είναι πάντα οδυνηρό, από όποια πλευρά κι αν συμβαίνει». Μία από τις πρώτες σκέψεις του Μπασάμ ήταν πως «θα υπάρξει οπωσδήποτε εκδίκηση από πλευράς του Ισραήλ». Φίλοι στη Γάζα με τους οποίους είναι σε επικοινωνία μετά την εντολή εκκένωσης, του λένε πως δεν έχουν πού να πάνε. «Περιμένουν τον θάνατο».
«Μαχητές της ελευθερίας» ή «τρομοκράτες»
Εχουν περάσει τέσσερις δεκαετίες από την εποχή που έφθασε κοντά στο να σκορπίσει ο ίδιος τον θάνατο. Στη Χεβρώνα όπου μεγάλωσε τα ισραηλινά τσέκποϊντ ήταν παντού. «Με τους φίλους μου υψώναμε τη σημαία της Παλαιστίνης – που τότε ήταν έγκλημα. Από τα 12 μας χρόνια θέλαμε να αντισταθούμε, χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς γιατί, θέλαμε απλώς να είμαστε ελεύθεροι» λέει. Ξεκίνησαν πετώντας πέτρες στους Ισραηλινούς στρατιώτες. Οι ίδιοι αυτοαποκαλούνταν «μαχητές της ελευθερίας», οι άλλοι τους αποκαλούσαν «τρομοκράτες». Στα 17 τους απέκτησαν πρόσβαση σε όπλα. Οταν επιτέθηκαν με χειροβομβίδες σε μια περίπολο, κανένας δεν σκοτώθηκε «απλώς γιατί δεν είχαμε ιδέα πώς να τις χρησιμοποιήσουμε», παραδέχεται ο Μπασάμ. Εναν χρόνο μετά, το 1985, τους συνέλαβαν. Από όλους, εκείνος πήρε την πιο μικρή ποινη. Επτά χρόνια φυλάκιση.
«Ηθελα να δω πώς σκότωνε ο Χίτλερ αυτούς στη φυλακή των οποίων ήμουν κρατούμενος».
Από την ισραηλινή φυλακή, ο Μπασάμ ανακαλεί την οργή που ένιωθε για τους δεσμοφύλακές του. «Τυχαία παρακολούθησα μια ταινία για το Ολοκαύτωμα στην ισραηλινή τηλεόραση. Την είδα με εκδικητική διάθεση. Ηθελα να δω πώς σκότωνε ο Χίτλερ αυτούς στη φυλακή των οποίων ήμουν κρατούμενος. Ομως λίγα λεπτά αργότερα έκλαιγα από λύπη για τον θάνατο τόσων αθώων ανθρώπων. Για εμάς τότε το Ολοκαύτωμα ήταν κάτι που δεν συνέβη ποτέ, κάτι που επινόησαν οι Εβραίοι για να έχουν μεγαλύτερη υποστήριξη από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Κάπως έτσι λοιπόν ανακάλυψα ότι οι Παλαιστίνιοι ήμασταν τα θύματα των θυμάτων. Εξαιτίας αυτού του εγκλήματος, γίναμε πρόσφυγες, χάσαμε την πατρίδα μας, ακόμα κι αν δεν βάλαμε το χέρι μας σε αυτό το έγκλημα.
Συμφιλίωση
Μετά την αποφυλάκισή του το 1992 ο Μπασάμ υποστήριξε τη συμφωνία του Οσλο. «Ηθελα να ζήσω ειρηνικά. Παντρεύτηκα, απέκτησα έξι παιδιά, κι αυτά τα παιδιά έγιναν ο κόσμος μου όλος. Ηθελα να κάνω ό,τι περνούσε από το χέρι μου για να τα προστατεύσω και να τα μεγαλώσω σε ένα ασφαλές μέρος». Στον απόηχο της δεύτερης Ιντιφάντα ξεκίνησε να συνομιλεί με πρώην Ισραηλινούς στρατιώτες που είχαν αρνηθεί να υπηρετήσουν στα παλαιστιακά εδάφη και μαζί ίδρυσαν την οργάνωση Combatants for Peace. Σήμερα μιλά για τους πολλούς στενούς φίλους, για τους πολλούς «αδερφούς» που έχει από την ισραηλινή πλευρά. «Κάποιοι μάλιστα είναι πρώην στρατιώτες, οι ίδιοι άνθρωποι που κάποτε αποκαλούσα εγκληματίες πολέμου» λέει.
«Είμαστε δίχως αμφιβολία εχθροί. Παρ’ όλα αυτά, στην επίλυση των συγκρούσεων πιστεύω πως οι διαπροσωπικές σχέσεις μπορούν να κάνουν τη διαφορά».
«Από την πρώτη στιγμή όταν ιδρύσαμε τους Combatants for Peace, τους είπα πως δεν χρειάζεται να γίνουμε φίλοι, να αγαπήσουμε ο ένας τον άλλον, να συμπαθήσουμε ο ένας τον άλλον. Προσωπικά δεν έχω κανένα πρόβλημα, μπορείς να συνεχίσεις να με μισείς για πάντα. Εξαρτάται από εσένα. Αν όμως θέλουμε ειρήνη, πρέπει να συνεργαστούμε. Εσύ επιθυμείς την ειρήνη, εγώ επιθυμώ την ειρήνη, ας εμπιστευτούμε ο ένας τον άλλον ότι και οι δύο θέλουμε ειρήνη. Το μόνο που χρειάζεται είναι να σεβόμαστε ο ένας τον άλλον. Να σεβαστείς δικαιώματά μου ως ανθρώπου, το δικαίωμά μου να ζήσω ειρηνικά, να μπορώ να διασφαλίσω την ευημερία των παιδιών μου, κι εγώ αντίστοιχα να σεβαστώ τα δικά σου δικαιώματα. Ακόμα κι αν συνεχίσεις να με μισείς για πάντα, εφόσον αυτό σε ευχαριστεί. Φυσικά δεν είναι εύκολο να συμπαθήσεις τον εχθρό σου, να τον αγαπήσεις, είμαστε δίχως αμφιβολία εχθροί. Παρ’ όλα αυτά, στην επίλυση των συγκρούσεων πιστεύω πως οι διαπροσωπικές σχέσεις μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Εχουν μεγάλη σημασία. Αυτό και συνέβη. Οταν γίναμε φίλοι, τα πράγματα έγιναν πολύ καλύτερα. Οταν γίναμε αδέλφια, τα πράγματα έγιναν ακόμα καλύτερα. Οταν γίναμε οικογένεια, αυτό ήταν τέλειο. Η αρχή όλων όμως ήταν η συνεργασία».
Η δολοφονία της Αμπίρ
Η στάση ζωής που περιγράφει ο Μπασάμ δοκιμάστηκε έντονα το 2007, όταν η οικογένειά του βυθίστηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στο πένθος. «Η κόρη μου, η Αμπίρ, ήταν τότε 10 ετών, δεν ζούσε στη Γάζα αλλά στην Ιερουσαλήμ, δεν είχε καμία σχέση με τον πόλεμο, παρ’ όλα αυτά δολοφονήθηκε από Ισραηλινό στρατιώτη». Η Αμπίρ Αραμίν βρισκόταν έξω από το σχολείο της στην πόλη Ανάτα όταν λίγα μέτρα μακριά κάποιοι άρχισαν να πετούν πέτρες στους στρατιώτες. H 10χρονη δεν είχε εμπλοκή στο περιστατικό, περπατούσε με την αδελφή της και δυο φίλες της όταν μία σφαίρα καρφώθηκε στο πίσω μέρος του κεφαλιού της. «Η Αρίν, το τρίτο μου παιδί, ήταν τότε 11 ετών. Η Αρίν είχε το χέρι της πάνω στον ώμο της Αμπίρ όταν την πυροβόλησαν. Ηταν τραγικό».
«Αγαπώ την κόρη μου τόσο πολύ, μα έχω άλλα πέντε παιδιά. Δεν θέλω να μεγαλώσουν πετώντας σου πέτρες».
Μεσα στη δικαστική αίθουσα, ο Μπασάμ ήρθε αντιμέτωπος με τον στρατιώτη που σκότωσε το παιδί του. «Του είπα, θέλω να ξέρεις πως δεν είσαι πολεμιστής, δεν σκότωσες έναν εχθρό, έναν τρομοκράτη, σκότωσες ένα αθώο παιδί. Αν είσαι περήφανος γι’ αυτό που έκανες, μπορείς να απολαύσεις την περηφάνια σου. Εγώ δεν ζητώ εκδίκηση γιατί δεν εκδικούμαι θύματα. Για εμένα είσαι θύμα. Αγαπώ την κόρη μου τόσο πολύ, μα έχω άλλα πέντε παιδιά. Εχουν δικαίωμα να μεγαλώσουν με έναν διαφορετικό τρόπο, σε ένα διαφορετικό μέρος. Δεν θέλω να μεγαλώσουν πετώντας σου πέτρες».
Ομως η πρώτη αντίδραση του μεγάλου του γιου ήταν ακριβώς αυτή. «Ο Αραμπ ήταν τότε 13 ετών, το έσκαγε από το σχολείο για να πάει να πετάξει πέτρες, ήταν αμετανόητος, ήθελε εκδίκηση. Μου πήρε τέσσερα χρόνια να τον πείσω, να τον διδάξω ότι αυτός δεν ήταν ο τρόπος», θυμάται ο Μπασάμ. Ο ίδιος περιγράφει πόσο σημαντική ήταν η παρουσία των Ισραηλινών φίλων τους, που τους συμπαραστάθηκαν μετά τον θάνατο της Αμπίρ, αλλά και η διαρκής συζήτηση με τα παιδιά του για όσα βίωναν.
«Το εργαλείο είναι πάντα να εξηγείς. Να μπορέσουν να κατανοήσουν το πλαίσιο αυτής της σύγκρουσης. Γιατί στην εποχή μου, όταν ήμουν εγώ στην ηλικία του Αραμπ, δεν κατανοούσα τη σύγκρουση. Δεν ήξερα γιατί οι Ισραηλινοί ήρθαν και κατέλαβαν τα εδάφη μας. Αυτά πρέπει να τα γνωρίζει κανείς. Οπως και τους λόγους που πολεμά, που αντιστέκεται. Με τον Αραμπ πήγαμε σε πολλές ομιλίες στο Ισραήλ, συζήτησε με πάρα πολλούς Ισραηλινούς. Κατάλαβε πως δεν χρειάζεται να εγκαταλείψουμε το όνειρό μας, μπορούμε να το πετύχουμε χωρίς να σκοτώνουμε ο ένας τον άλλον, αλλά κατανοώντας ο ένας τον άλλον».
Επίσκεψη στο Μπούχενβαλντ
Σε μια προσπάθεια να κατανοήσει καλύτερα την άλλη πλευρά, ο Μπασάμ ολοκλήρωσε ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών για το Ολοκαύτωμα στο Πανεπιστήμιο Bradford της Μ. Βρετανίας. «Ηθελα να μάθω περισσότερα γι’ αυτό το έγκλημα. Εκ των υστέρων κατάλαβα πως όσο περισσότερα γνωρίζεις, τόσο καλύτερα συμπεριφέρεσαι. Πρέπει να γνωρίζεις καλά την άλλη πλευρά. Δεν έχει σημασία αν την αποδέχεσαι ή όχι», λέει. Εκείνο το διάστημα μαζί με τον Αραμπ επισκέφθηκαν το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Μπούχενβαλντ. «Δεν άντεξε τη φόρτιση, άρχισε να κλαίει. Τον ρώτησα γιατί και μου είπε “δεν μπορώ να καταλάβω γιατί, γιατί τους σκότωσαν;”. Και την ίδια στιγμή αναρωτήθηκε “αφού έχουν υποφέρει τόσο πολύ οι ίδιοι, πώς γίνονται κατακτητές;”. Είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Αυτή ήταν μια σημαντική στιγμή για τον Αραμπ».
Ενας συνεχιζόμενος αέναος πόνος
Εδώ και πολλά χρονια ο Μπασάμ είναι μέλος του Parents Circle Family Forum, μιας οργάνωσης που απαρτίζεται αποκλειστικα από μέλη οικογενειών, Ισραηλινών και Παλαιστινίων, που έχουν χάσει τα παιδιά τους στο πλαίσιο της ισραηλο-παλαιστινιακής διαμάχης. «Απευχόμαστε πάντα τις αιματηρές επιθέσεις κι από τις δύο πλευρές. Μας υπενθυμίζουν τις δικές μας τραγωδίες. Δεν θέλουμε κανένας, είτε Ισραηλινός είτε Παλαιστίνιος, να χάνει τα παιδιά του, τους συγγενείς του, τους αγαπημένους του, διότι γνωρίζουμε ακριβώς πώς είναι η ζωή πριν και μετά από κάτι τέτοιο. Είναι ένας συνεχιζόμενος, αέναος πόνος», λέει.
Μαζί με τον Ράμι Ελχανάτ, έναν Ισραηλινό πρώην στρατιώτη, γιο επιζώντα του Ολοκαυτώματος, που έχασε κι αυτός τη 14χρονη κόρη του σε επίθεση αυτοκτονίας στην Ιερουσαλήμ, έχουν γυρίσει όλο τον κόσμο προκειμένου να αφηγηθούν όσα κάποτε τους χώριζαν και όσα σήμερα τους ενώνουν. Οι ιστορίες τους, χαρακτηριστικές των δύο όψεων του ανθρώπινου δράματος που συντελείται και στις δύο πλευρές της ισραηλινο-παλαιστινιακής διαμάχης, βρήκαν τη θέση τους σε ταινίες, ντοκιμαντέρ και βιβλία. «Ολα αυτά τα χρόνια, δεν μιλάμε θεωρητικά για την ειρήνη, κάνουμε ειρήνη μεταξύ μας», λέει ο Μπασάμ. «Ο Ράμι είναι αδελφός για εμένα, είμαστε οικογένεια. Και σήμερα τα παιδιά μας συνεχίζουν το έργο μας, ταξιδεύουν μαζί, δίνουν ομιλίες μαζί, για να μεταφέρουν το ίδιο μήνυμα. Είμαστε όλοι μαζί μια οικογένεια».
Ο γιος του Μπασάμ, Αραμπ, μαζι με τον γιο του Ράμι, Γιγκάλ, σχεδίαζαν να ταξιδέψουν τις επόμενες ημέρες στην Αθήνα για μία ομιλία στο πλαίσιο του Global Live Med. Το ταξίδι τους πλέον καθίσταται αμφίβολο. Οπως και το ταξίδι εκατοντάδων ομοεθνών τους, και από τις δύο πλευρές, που αναζητούν διέξοδο από την κόλαση του πολέμου.
«Οχι άλλο αίμα»
Μετά το πλήγμα στο νοσοκομείο Αλ Αλι στην πόλη της Γάζας, για το οποίο αλληλοκατηγορούνται Χαμάς και Ισραήλ, η όποια ειρηνευτική προσπάθεια φαίνεται να πέφτει στο κενό και ο κίνδυνος ο πόλεμος να επεκταθεί στην ευρύτερη περιοχή μεγαλώνει. Η Γάζα παραμένει αποκλεισμένη χωρίς ανθρωπιστική βοήθεια, ενώ την ίδια ώρα η ένταση μεταφέρεται και στη Δυτική Οχθη.
Ο Μπασάμ Αραμίν τηλεφωνεί συχνά στους φίλους του. «Τους τηλεφωνώ για να βεβαιωθώ ότι είναι καλα, ότι είμαστε ακόμα “στην ίδια σελίδα”, ότι θα πρέπει να υψώσουμε τις φωνές μας και από τις δύο πλευρές, Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι, να πούμε “όχι άλλο αίμα”. Ο πόλεμος έχει τις ίδιες καταστροφικές συνέπειες και για τις δύο πλευρές, δεν υπάρχει δίκαιος θάνατος, οι νεκροί είναι νεκροί από όποια πλευρά κι αν προέρχονται. Οι Ισραηλινοί φίλοι μου επίσης μου τηλεφωνούν συχνά, για να δουν αν είμαι καλά εγώ και η οικογένειά μου, τα παιδιά μου. Είναι μια κίνηση ενσυναίσθησης που μας υπενθυμίζει τη δική μας αλήθεια, τις δικές μας αρχές, τη συνεργασία μας».
«Οι εχθροί σου είναι ακριβώς όπως εσύ. Θέλουν ειρήνη, ασφάλεια, σταθερότητα. Θέλουν να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο και αυτά να επιστρέφουν ασφαλή, αυτό ακριβώς που θέλεις κι εσύ».
Για τον 55χρονο Παλαιστίνιο, ο κοινός εχθρός μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων είναι η κατοχή. «Αν μπει ένα τέλος σε αυτήν, τότε δεν χρειάζεται να πολεμάμε και να σκοτώνουμε ο ένας τον άλλον», λέει. «Ο θυμός είναι εκεί, ο φόβος είναι εκεί, αλλά δεν υπάρχει λύση. Η λύση είναι να εγκαταλείψεις την υπεροχή σου. Να κατανοήσεις ότι η άλλη πλευρά, οι εχθροί σου, είναι ακριβώς όπως εσύ. Θελουν ειρήνη, ασφάλεια, σταθερότητα. Θέλουν να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο και αυτά να επιστρέφουν ασφαλή, αυτό ακριβώς που θέλεις κι εσύ».