Φωτογραφία από εκδήλωση διαμαρτυρίας μαθητών έξω από το Α.Τ. Αγίων Αναργύρων ©Γιάννης Λιάκος / INTIME
Ακούστε το άρθρο
Είτε βρίσκεται στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού όπου εργάζεται ως πειραματική ψυχολόγος, είτε στα γραφεία του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας (ΕΔκΒ), η Κική Πετρουλάκη έχει το τηλέφωνό της ανοιχτό για τις επιζώσες ενδοοικογενειακής βίας που απευθύνονται στο ΕΔκΒ για συμβουλευτική και υποστήριξη. Ιδρυτικό μέλος του φορέα που έχει «τρέξει» πλήθος προγραμμάτων για την έμφυλη βία και συγγραφέας του συλλογικού εγχειριδίου «Οδηγός απόδρασης από μια βίαιη σχέση», η κυρία Πετρουλάκη αυτές τις ημέρες δέχεται περισσότερα τηλεφωνήματα, πυροδοτούμενα από τη δολοφονία μιας νέας γυναίκας. Η 28χρονη Κυριακή Γρίβα έπεσε νεκρή έξω από το Α.Τ. Αγίων Αναργύρων όπου είχε απευθυνθεί για να ζητήσει προστασία από τον κακοποιητικό πρώην σύντροφό της. Τι πήγε λάθος και ποια είναι τα βήματα που αν είχαν εφαρμοστεί θα μπορούσαν να έχουν σώσει τη ζωή της;
– Κυρία Πετρουλάκη, οι επαγγελματίες του πεδίου στέκεστε στο αυτεπάγγελτο των αδικημάτων ενδοοικογενειακής βίας όπως αυτά ορίζονται από τον ν. 3500/2006. Πώς θα έπρεπε να εφαρμοστεί στην υπόθεση της Κυριακής Γρίβα;
Κατ’ αρχάς θα έπρεπε να εφαρμόζεται σε όλες τις υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας. Ο αυτεπάγγελτος χαρακτήρας είναι σημαντικός, γιατί σημαίνει ότι η πολιτεία παίρνει από τις πλάτες του θύματος την ευθύνη για την καταγγελία και την εναποθέτει στις αρμόδιες Αρχές. Και αυτό το κάνει ώστε το θύμα να μην υποστεί αντίποινα, να μη φοβηθεί. Ο λόγος που αυτά τα αδικήματα είναι αυτεπάγγελτα διωκόμενα είναι ακριβώς επειδή ξέρουμε τη δυσκολία τού να καταγγελθούν.
Στην υπόθεση της Κυριακής, οι Αρχές έπρεπε να κάνουν πολλά πράγματα ήδη από το 2020 που η νεαρή γυναίκα κατήγγειλε την κακοποίησή της. Εχει γίνει γνωστό ότι υπέβαλε μήνυση και μετά την απέσυρε. Αυτό σημαίνει ότι το περιστατικό τότε δεν καταγράφηκε ως ενδοοικογενειακή βία, αλλά ως ένα αδίκημα του Π.Κ. που διώκεται κατ’ έγκληση και γι’ αυτό μπόρεσε να το πάρει πίσω. Διότι μία καταγγελία ή μήνυση για ενδοοικογενειακή βία δεν μπορείς να την πάρεις πίσω. Ακριβώς επειδή το αδίκημα είναι αυτεπάγγελτα διωκόμενο, το κινεί η πολιτεία. Ακόμα κι αν εσύ θέλεις να το πάρεις πίσω, η ποινική διαδικασία συνεχίζεται. Αν μπόρεσε η κοπέλα να το πάρει πίσω, σημαίνει ότι δεν το κατέγραψαν σωστά. Αυτό λοιπόν ήταν το πρώτο που δεν έγινε.
Ούτε το 1% από τις ποινικές διώξεις στην Ελλάδα δεν περιλαμβάνει περιοριστικούς όρους, όπως προκύπτει από την έκθεση αξιολόγησης που παρέδωσε στη χώρα μας η GREVIO.
Το δεύτερο είναι ότι από τη στιγμή που μια κοπέλα καταγγέλλει βαριά αδικήματα, όπως ξυλοδαρμούς και βιασμούς, θα έπρεπε άμεσα ο/η εισαγγελέας να διατάξει περιοριστικούς όρους στον δράστη. Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που κυρώσαμε ως χώρα το 2018, τροποποίησε το Αρθρο 18 του νόμου 3500/2006 και πλέον μπορεί ένας/μία εισαγγελέας, από τη στιγμή της καταγγελίας –ούτε καν της μήνυσης–, να διατάζει περιοριστικούς όρους, όπως η έξωση του δράστη από το σπίτι, να μην την πλησιάζει με οποιονδήποτε τρόπο κ.λπ. Παρ’ όλα αυτά οι εισαγγελείς δεν το κάνουν. Οπως προκύπτει από την έκθεση αξιολόγησης που παρέδωσε στη χώρα μας η GREVIO, η ομάδα εμπειρογνωμόνων για τη δράση κατά της βίας εναντίον γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, ούτε το 1% από τις ποινικές διώξεις δεν είχε περιοριστικούς όρους.
– Πρέπει να διατάσσονται περιοριστικοί όροι με σκοπό την προστασία των θυμάτων στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας;
Πρέπει γιατί προκειμένου τα ίδια πράγματα να τα διατάξει ένα αστικό δικαστήριο, το θύμα θα πρέπει –την ώρα που διατρέχει πραγματικό κίνδυνο– να βρει δικηγόρο, να του/της εξηγήσει την κατάσταση, να γράψει ένα δικόγραφο για ασφαλιστικά μέτρα, να το καταθέσει, να οριστεί ημερομηνία εκδίκασης, να γίνει το δικαστήριο μετά από 2 περίπου μήνες και μετά από έξι με οκτώ μήνες να πάρει την προστασία, στο χαρτί. Επειδή όμως χρειάζεται άμεσα την προστασία, θα αναγκαστεί να ζητήσει και Προσωρινή Διαταγή, που σημαίνει μια επιπλέον δικαστική διαδικασία, η οποία όμως και πάλι απαιτεί, ανάλογα με τη γεωγραφική θέση της γυναίκας, από 2 έως 15 ημέρες μετά την κατάθεση του δικογράφου. Είναι μία διαδικασία που απαιτεί χρόνο και χρήμα από τη γυναίκα που κινδυνεύει εδώ και τώρα. Επομένως, όταν η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης μιλά για μέτρα προστασίας που είναι διαθέσιμα και προσιτά σε όλα τα θύματα, εννοεί στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας και όχι σε αστικό δικαστήριο, ώστε να διατάσσονται άμεσα και χωρίς οικονομική ή γραφειοκρατική επιβάρυνση της επιζώσας.
Αυτό στην περίπτωση της Κυριακής δεν έγινε, και γιατί δεν έγινε; Γιατί δεν έκαναν αξιολόγηση κινδύνου. Είτε οι αξιωματικοί της Αστυνομίας δεν μετέφεραν σωστά τις πληροφορίες στον/στην εισαγγελέα, είτε τις μετέφεραν και ο/η εισαγγελέας δεν τις έλαβε σοβαρά υπόψη του. Αν αυτό είχε γίνει το 2020, πιθανώς να μη φτάναμε το 2024 η γυναίκα να δολοφονηθεί έξω από ένα Α.Τ.
– Οταν επιβάλλονται προστατευτικά μέτρα, τηρούνται;
Δυστυχώς βλέπουμε να παραβιάζονται διαρκώς τα προστατευτικά μέτρα, χωρίς μάλιστα καμία συνέπεια για τους δράστες. Οταν δεν εποπτεύεις τα μέτρα και δεν επιβάλλεις στον δράστη κυρώσεις για τη μη τήρησή τους, είναι σαν να μην τα έχει το θύμα. Αν για παράδειγμα διαταχθούν περιοριστικοί όροι, εκείνος επιστρέψει στο σπίτι επιβάλλοντας την παρουσία του και η μόνη λύση που δίνουμε στη γυναίκα είναι μια μήνυση ακόμα, αυτό δημιουργεί πάρα πολλά προβλήματα. Δεν αρκεί να τα διατάξεις και να έχει ένα χαρτί στα χέρια της, πρέπει και να τα επιτηρείς. Και αυτό, η αλήθεια είναι, ότι θα έπρεπε να το κάνουν οι σύμβουλοι των γυναικών από τα συμβουλευτικά κέντρα ή τις εξειδικευμένες ΜΚΟ, σε άμεση και συντονισμένη συνεργασία με τις Αρχές (Εισαγγελείς και Γραφεία Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας της Αστυνομίας).
Και φτάνουμε λοιπόν στο σήμερα που όταν είπαν στην Κυριακή «κάνε μήνυση», εκείνη είπε «δεν θέλω» διότι το είχε ξανακάνει. Το είχε ξανακάνει και έμεινε απροστάτευτη; Το είχε ξανακάνει και κινδύνευσε περισσότερο;
Στην πραγματικότητα αυτό σημαίνει διατομεακή συνεργασία. Η αρχική αξιολόγηση κινδύνου γίνεται στον πρώτο φορέα που προσεγγίζει η γυναίκα, όποιος κι αν είναι αυτός, η Αστυνομία, ένα συμβουλευτικό κέντρο, μια ΜΚΟ που ασχολείται με τα θέματα αυτά. Και μετά υπάρχει δίοδος αυτή η αξιολόγηση κινδύνου να δοθεί στον/στην εισαγγελέα, να διατάξει τους περιοριστικούς όρους και στη συνέχεια αυτή η γυναίκα να έχει ένα άτομο να επικοινωνεί, να λέει πότε απειλείται, πότε κινδυνεύει. Και όταν παραβιάζονται οι όροι, να υπάρχει η ίδια δίοδος ώστε ο/η εισαγγελέας να επιβάλει άμεσα κυρώσεις.
– Στην πράξη τι γίνεται;
Στην πράξη δεν γίνεται τίποτα. Ακόμα κι αυτές που καταφέρνουν να πάρουν είτε περιοριστικούς όρους είτε ασφαλιστικά μέτρα, όταν αυτά παραβιάζονται, τους λένε «ελάτε να κάνετε μια μήνυση». Και φτάνουμε λοιπόν στο σήμερα που, όταν είπαν στην Κυριακή «κάνε μήνυση», εκείνη είπε «δεν θέλω», διότι το είχε ξανακάνει. Το είχε ξανακάνει και έμεινε απροστάτευτη; Το είχε ξανακάνει και κινδύνευσε περισσότερο; Δεν μπορούμε να ξέρουμε ποιος ήταν ο λόγος για τον οποίο απέσυρε τη μήνυση. Πάντως αυτοί είναι οι συνήθεις λόγοι. Και, ξέρετε, αυτό περνάει το μήνυμα και στους δράστες πως η συμπεριφορά τους είναι ανεκτή και πως κανείς δεν πρόκειται να παρέμβει για να την προστατεύσει.
– Εχει σημασία για τη διαδικασία αξιολόγησης κινδύνου αν το θύμα εκφράζει ρητά ότι κινδυνεύει ή όχι;
Δεν έχει καμία σημασία. Γιατί, στην πραγματικότητα, μια γυναίκα που έφτασε με τον φίλο της στην πόρτα του τμήματος και ζήτησε περιπολικό, σημαίνει ότι φοβάται και αισθάνεται ότι κινδυνεύει. Τίποτε άλλο δεν χρειάζεται. Ούτε αξιολόγηση κινδύνου, ούτε τίποτα. Γιατί όταν μία γυναίκα που κακοποιείται σχεδόν καθημερινά φοβηθεί, αυτό σημαίνει ότι πράγματι κινδυνεύει.
– Εχει διαταχθεί μια ΕΔΕ που διερευνά αν τηρήθηκαν τα πρωτόκολλα διαχείρισης περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και εκτίμησης κινδύνου. Είναι σε γνώση σας τα πρωτόκολλα αυτά, είναι κάτι που το βλέπετε να εφαρμόζεται σε κάποιες περιπτώσεις και σε κάποιες άλλες όχι;
Κοιτάξτε, υπάρχουν κάποια πρωτόκολλα στην Αστυνομία, από ό,τι μας λένε, και κατά καιρούς όταν έχουμε συνεργαστεί μαζί τους έχουμε δει ότι πρόκειται για ένα πολύσέλιδο βιβλίο. Θεωρώ ότι δεν είναι ο οδηγός που είδε το φως της δημοσιότητας αυτές τις ημέρες, διότι είναι κάτι πολύ γενικό που εικάζω ότι το έχουν εμπλουτίσει. Πάντως, τα βήματα αυτά που θα έπρεπε να κάνουν ως αστυνομική ανταπόκριση θα έπρεπε να μας είναι γνωστά. Διότι ξέρετε, όταν δεν μας είναι γνωστά, τότε και η λογοδοσία είναι αδύνατη. Το ίδιο ισχύει και για όλες τις άλλες Αρχές και φορείς αλλά και
για τη διατομεακή ανταπόκριση που προβλέπει η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης.
Αν την αξιολόγηση κινδύνου δεν τη μεταφράσεις σε μέτρα προστασίας, είναι έρευνα, δεν είναι αξιολόγηση κινδύνου.
Σε ό,τι αφορά την ΕΔΕ, αυτή θα ήταν χρήσιμη αν μας έλεγε τι αποτελέσματα βγάζει και τι διόρθωσαν από τη γνώση αυτή. Γιατί αυτά πραγματικά πρέπει να τα γνωρίζουμε όλες και όλοι. Ούτως ώστε να ξέρουμε ποια είναι τα βήματα, τι πρέπει να ακολουθήσει μετά και τι δεν έγινε.
– Και να το ξέρουν και οι ίδιες οι ενδιαφερόμενες.
Κυρίως αυτές πρέπει να το ξέρουν. Αλλά και εμείς. Διότι αλλιώς θα κατευθύνουμε μια γυναίκα αν ξέρουμε ότι την προστατεύουμε κι αλλιώς αν ξέρουμε ότι την εκθέτουμε σε μεγαλύτερο κίνδυνο.
– Πάντως δύο από τις κατεπείγουσες συστάσεις της GREVIO αφορούν τη δημιουργία τυποποιημένων διαδικασιών, ειδικά σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση κινδύνου και τη λήψη μέτρων προστασίας. Στην Ελλάδα, τα τελευταία δύο χρόνια, αν δεν κάνω λάθος, έγινε μια προσπάθεια να καταρτιστεί ένα εργαλείο αξιολόγησης κινδύνου, εφαρμόστηκε πιλοτικά και ακόμα είναι «στο συρτάρι».
Το συγκεκριμένο εργαλείο για την αξιολόγηση κινδύνου το έχουμε αναζητήσει κι εμείς. Επειδή εκείνη την εποχή τρέχαμε ένα πρόγραμμα, το «Ελλάδα – Ισλανδία, Ενωμένες για τις Επιζώσες Ενδοοικογενειακής Βίας», στο οποίο συμμετείχαν όλες οι Αρχές, που ο στόχος ήταν να φτιάξουμε αυτές ακριβώς τις τυποποιημένες διαδικασίες που ζητά και η GREVIO για την εφαρμογή της Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, για τη συνεργασία όλων των φορέων και Αρχών που χρειάζεται η κάθε υπόθεση. Επομένως, επειδή θα συμπεριλαμβάναμε ένα εργαλείο εκτίμησης κινδύνου, ζητήσαμε αν μπορούμε να πιλοτάρουμε το ίδιο. Η απάντηση ήταν αρνητική. Τώρα ενημερωθήκαμε ότι έχει ολοκληρωθεί και αξιολογηθεί. Ζητήσαμε να μας πουν αν είναι αποτελεσματικό και εάν πρόκειται να γενικευτεί η χρήση του σε όλη την Ελλάδα, αλλά δεν μας έχουν δώσει ακόμα την πληροφορία.
Πάντως, αν την αξιολόγηση κινδύνου δεν τη μεταφράσεις σε μέτρα προστασίας, είναι έρευνα, δεν είναι αξιολόγηση κινδύνου.
– Εχετε μια εξειδίκευση στην πειραματική ψυχολογία και στη μελέτη των στατιστικών δεδομένων. Τι μας λένε τα δεδομένα των τελευταίων ετών για την ενδοοικογενειακή βία και τις γυναικοκτονίες στην Ελλάδα;
Κατ’ αρχάς έχουμε μια τεράστια αύξηση των γυναικοκτονιών. Από εκεί που είχαμε κατά μέσο όρο 1 γυναικοκτονία τον μήνα, τώρα έχουμε 2. Κι επίσης έχουμε μια πολύ μεγάλη αύξηση στις απόπειρες. Τις απόπειρες τις σχολιάζω, γιατί κάποιες φορές ένα περιστατικό καταγράφεται ως απόπειρα, αλλά στο τέλος το θύμα μπορεί να καταλήξει. Το 2022 (τα στοιχεία του 2023 δεν είναι ακόμα διαθέσιμα από την Αστυνομία) έχουμε στο πλαίσιο της ενδοοικογενειακής βίας τελεσμένες συνολικά 36 ανθρωποκτονίες, 26 γυναίκες και 10 άνδρες.
Τα 8 παιδιά που αντιστοιχούν στο 11% των θυμάτων είναι ένα τεράστιο ποσοστό που πρέπει οπωσδήποτε να μελετηθεί.
Μέσα όμως σε αυτούς τους αριθμούς συμπεριλαμβάνονται και 5 παιδιά και έφηβα άτομα, κάτι που δεν έχουμε ξαναδεί ποτέ στα ελληνικά δεδομένα, είναι η πρώτη χρονιά. Και έχουμε και 36 απόπειρες, εκ των οποίων οι 20 ήταν γυναίκες, 2 παιδιά και 1 έφηβος. Αλλα 23 άτομα. Αυτό είναι μια τεράστια αύξηση. Τα δε 8 παιδιά που αντιστοιχούν στο 11% των θυμάτων είναι ένα τεράστιο ποσοστό που πρέπει οπωσδήποτε να μελετηθεί. Τα προηγούμενα χρόνια βλέπαμε 1 ή κανένα. Και τώρα ξαφνικά βλέπουμε 5 δολοφονημένα παιδιά και 3 απόπειρες.
Η GREVIO μας έχει ζητήσει στις συστάσεις για δύο άρθρα της Σύμβασης (51 και 31), που αφορούν την αξιολόγηση κινδύνου και την επιμέλεια παιδιών, δικαιώματα επίσκεψης και ασφάλεια, να κάνουμε αναδρομικές εξετάσεις των γυναικοκτονιών και των δολοφονιών παιδιών, να δούμε τι πήγε στραβά και τι ευθύνες έχουν οι Αρχές, τι πρέπει να αλλάξει. Για για να καταφέρουμε να εμποδίσουμε την επόμενη γυναικοκτονία ή δολοφονία παιδιού.