Μελπομένη Μαραγκίδου, Φωτογραφίες: Νίκος Κοκκαλιάς
Ακούστε το άρθρο
«Θυμάμαι όταν αποφάσισα να ασχοληθώ με την τέχνη, μου είπε ο πατέρας μου ότι “δεν θα είναι μια εύκολη ζωή, αλλά τουλάχιστον θα κοιμάσαι ήσυχη τα βράδια”». Η Γεωργία Λαλέ ανασύρει στη μνήμη της τα λόγια του πατέρα της τη στιγμή που του είπε ότι θέλει να ακολουθήσει τα χνάρια του και να γίνει καλλιτέχνις. «Κοιμάσαι ήσυχη τα βράδια τελικά;» τη ρωτώ. «Ναι. Εκτός βέβαια απ’ όταν μου κατεβάζουν τα έργα μου», μου απαντά.
Είναι λίγες ημέρες πριν ανακοινωθεί η έκθεσή της στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων και βρισκόμαστε σε ένα ήσυχο καφέ στο Κουκάκι. Εχουν περάσει σχεδόν τρεις μήνες από την απόφαση του υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη, να αποσύρει το έργο της «Ενοχή της Γειτονιάς» από το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη, όπου ζει μόνιμα η καλλιτέχνις.
Το έργο το παρέλαβα μέσα σε μια πλαστική σακούλα σκουπιδιών, διπλωμένο, περιποιημένο. Πήρα και το άλλο έργο με δική μου απόφαση, παρόλο που ήθελαν να το κρατήσουν, εξηγεί η Γ. Λαλέ.
Η πρόθεση του υπουργείου Εξωτερικών να κατέβει το έργο γνωστοποιήθηκε στην ίδια σε μία online σύσκεψη στην οποία «το μόνο που τους ζήτησα ήταν –αν τελικά κατέβει το έργο– να είμαι παρούσα. Με όλο αυτό το κίνημα υποστήριξης που είδα, πίστεψα ότι δεν θα λογοκριθεί τελικά. Ομως, το έργο είχε ήδη κατέβει τουλάχιστον ένα 24ωρο και δεν με είχε ενημερώσει κανείς», περιγράφει.
«Εγώ πήγα και το πήρα. Το παρέλαβα μέσα σε μια πλαστική σακούλα σκουπιδιών, διπλωμένο, περιποιημένο. Πήρα και το άλλο έργο με δική μου απόφαση, παρόλο που ήθελαν να το κρατήσουν», εξηγεί η Λαλέ. «Ουσιαστικά αυτοί που ζήτησαν να καθηλωθεί το έργο είναι αυτοί που προσβάλλουν τον συμβολισμό της ελληνικής σημαίας. Εγώ το πήρα και με πάρα πολλή προσοχή το έβαλα ψηλά στον τοίχο. Αυτοί το κατέβασαν και το έβαλαν σε μια σακούλα», λέει χαρακτηριστικά.
Η άμεση αντίδρασή της ήταν να σκεφτεί τι αντίκτυπο είχε αυτή η πράξη λογοκρισίας στις γυναίκες στις οποίες αναφέρεται. «Αυτό που πραγματικά με συγκλόνισε, σε σημείο που δεν μπορούσα να κοιμηθώ τα βράδια κι έκλαιγα, είναι το νόημα που περνάει η καθαίρεση του έργου στις γυναίκες που βιώνουν ενδοοικογενειακή βία σήμερα μέσα στα σπίτια τους. Και ποιο είναι το νόημα; “Μην τολμήσεις να μιλήσεις γιατί εμείς έχουμε τον τρόπο να σου κλείσουμε το στόμα”».
Χάρη όμως στο τεράστιο κύμα υποστήριξης, το έργο της Λαλέ έφτασε σε ακόμα περισσότερους αποδέκτες. «Δεν μπορώ να καταλάβω τι σκέφτονταν, γιατί ιστορικά όταν λογοκρίνεις ένα έργο, είτε είναι τραγούδι είτε είναι βιβλίο, θεατρικό, έργο τέχνης, αμέσως γίνεται πιο γνωστό απ’ ό,τι πριν το λογοκρίνεις, γίνεται πιο έντονο το μήνυμά του». Τελικά το μήνυμα αλληλεγγύης έφτασε και προς τις γυναίκες που ήθελε να είναι ο αποδέκτης: «Ο κόσμος παίρνει τη δύναμη στα χέρια του. Εχουμε τη δύναμη να αναδείξουμε τέτοια θέματα, κι αυτό είναι ένα πάρα πολύ καλό μήνυμα προς αυτές τις γυναίκες. Προς όλες μας. Γιατί καμία γυναίκα δεν είναι αλώβητη απέναντι στην έμφυλη βία. Καμία. Και η πιο ενημερωμένη, και η πιο φεμινίστρια, και η πιο σπουδαγμένη, και η πιο οικονομικά ανεξάρτητη», σημειώνει η Λαλέ.
«Δεν υπήρξε βιασμός, υπήρξε η απόπειρα»
Τη ρωτώ για τα δικά της βιώματα έμφυλης βίας. Η ίδια έχει μιλήσει δημόσια για το περιστατικό γυναικοκτονίας στην οικογένειά της, όταν η αδελφή του παππού της, Μαρία Λαλέ, δολοφονήθηκε από τον άντρα της στον Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης τη δεκαετία του ’30, επειδή αρνήθηκε να τραγουδήσει σε ένα γάμο. «Προσωπικά έχω υπάρξει σε σχέσεις οι οποίες ήταν συναισθηματικά και ψυχολογικά βίαιες, όπως πιστεύω και η πλειονότητα των γυναικών. Πολλές γυναίκες δεν το αντιλαμβάνονται ότι βρίσκονται σε μια τέτοια σχέση. Εχω βιώσει την έμφυλη βία και στο σχολείο, με άνδρες καθηγητές που έλεγαν σεξιστικά πράγματα στα κορίτσια. Θυμάμαι όταν ήμουν στο Λύκειο, ήρθε μια κοπέλα στην τάξη με μαυρισμένο μάτι. Κανείς δεν είπε τίποτα. Δεν υπήρξε ένας δάσκαλος να πάρει τηλέφωνο στο σπίτι αυτού του παιδιού. Και στην Καλών Τεχνών υπάρχει ως ένα σημείο. Αν είναι ανδροκρατούμενο το διδακτικό προσωπικό μιας Σχολής, αυξάνονται οι πιθανότητες να έχουμε τέτοια περιστατικά».
Οσο σκέφτεται τα δικά της βιώματα παίρνει λίγο χρόνο και τελικά μου λέει για μία ακόμα πιο σκληρή προσωπική της εμπειρία. «Οταν σπούδαζα, έβγαινα με κάποιον για περίπου δύο μήνες. Είχαμε ολοκληρωμένες σχέσεις και σε κάποια φάση χωρίσαμε, αλλά συνεχίσαμε να έχουμε συνεργασίες στο καλλιτεχνικό πλαίσιο. Σε κάποια φάση προσπάθησε να κάνει έρωτα μαζί μου, ενώ εγώ του έλεγα ότι δεν θέλω. Με πίεζε και δεν δεχόταν ότι του έλεγα όχι. Οταν εγώ αρνιόμουν και του έλεγα όχι, η απάντησή του ήταν “πώς κάνεις έτσι; Δεν θα είναι και η πρώτη μας φορά”. Δεν υπήρξε βιασμός, υπήρξε η απόπειρα. Δεν θα μπορούσα εγώ να πάω κάπου να το καταγγείλω αυτό, γιατί δεν υπήρχαν οι αποδείξεις. Ηταν όμως μια κακοποιητική συμπεριφορά».
«Εύχομαι ο άντρας που αγαπάς να σε σκοτώσει»
Η Γεωργία Λαλέ δέχεται πολλά και διαφορετικά μηνύματα όλο αυτό το διάστημα. «Πολλές γυναίκες επικοινώνησαν μαζί μου. Κάποιες ήταν φίλες των θυμάτων, κάποιες ήταν οι μαμάδες τους, κάποιες ήταν γυναίκες που είχαν φύγει από κακοποιητικές σχέσεις και συνέχιζαν να βιώνουν κακοποίηση μέσω του δικαστικού συστήματος, γιατί οι άντρες τους προσπαθούσαν να έχουν συνεπιμέλεια. Μίλησα και με γυναίκες οι οποίες είναι ακόμη σε κακοποιητικές σχέσεις. Οι γυναίκες αυτές μου έστελναν μηνύματα κι εγώ τις έπαιρνα πίσω και μιλούσαμε για 10-20 λεπτά. Ηταν θεραπευτικό για μένα, και θέλω να πιστεύω και γι’ αυτές. Γιατί όλοι αυτό θέλουμε. Ολοι θέλουμε κάποιος να μας ακούσει. Θέλουμε να ακουστεί η φωνή μας. Κι αυτές οι γυναίκες που υποφέρουν μέσα στα σπίτια τους, αλλά κι εγώ ως καλλιτέχνις. Οταν μας πνίγει το άδικο θέλουμε να ακουστεί η φωνή μας».
Υπήρξε ένα κύμα μίσους από ακραία στοιχεία του ελληνικού Κοινοβουλίου που με στοχοποίησαν. Δέχτηκα πολλά μηνύματα επιθετικά, που ήταν τρομακτικά.
Τα μηνύματα όμως δεν ήταν όλα θετικά. «Υπήρξε ένα κύμα μίσους από ακραία στοιχεία του ελληνικού Κοινοβουλίου που με στοχοποίησαν. Δέχτηκα πολλά μηνύματα επιθετικά. που ήταν τρομακτικά. Το χειρότερο που άκουσα ήταν “εύχομαι ο άντρας που αγαπάς να σε σκοτώσει”».
Η «ροζ σημαία» στον Δήμο της Αθήνας
Η πρώτη φορά που παρουσίασε δουλειά της στην Ελλάδα μετά το περιστατικό λογοκρισίας ήταν στο Bios τον περασμένο Φεβρουάριο, κατά τη διάρκεια της οποίας είχε κάνει ανοιχτό κάλεσμα για δωρεά σεντονιών. Μπορεί το λογοκριμένο έργο να πουλήθηκε και να βρίσκεται πλέον σε ιδιωτική συλλογή, αυτά τα σεντόνια όμως από το Bios τα χρησιμοποιεί τώρα στην εγκατάσταση που ετοιμάζει στην Τεχνόπολη. Εκεί τη συναντώ για δεύτερη φορά, το απόγευμα της Δευτέρας, όσο ετοιμάζει τη νέα σημαία που θα παρουσιαστεί κατά τη διάρκεια των δράσεων του Δήμου Αθηναίων με τίτλο «Γνωρίζοντας από την κόψη: Τη Διεθνή Ημέρα των Γυναικών μιλάμε για την έμφυλη βία». Εχει ένα τετράδιο με σημειώσεις, μία εκτυπωμένη ελληνική σημαία και γύρω της πολλά διαφορετικά σεντόνια που κόβει για να σχηματίσει τη μεγαλύτερη σημαία τής μέχρι τώρα πορείας της.
«Οσο ήμουν στην Ελλάδα για την περφόρμανς στο Bios σε συνεργασία με την γκαλερί Αντωνοπούλου, είχα ακούσει τη φήμη ότι ο δήμαρχος Αθηναίων είχε υποστηρίξει το έργο, ότι διαφωνεί με τη λογοκρισία του και πως, αν ήταν στο χέρι του, θα ήθελε να το εκθέσει. Επικοινώνησα λοιπόν με το γραφείο του δημάρχου, κάναμε μία συνάντηση κι εκεί σκεφτήκαμε διάφορα πράγματα που θα μπορούσαν να γίνουν. Ενα από αυτά ήταν να κάνουμε μια έκθεση στην Τεχνόπολη που θα έχει και ενημερωτικό χαρακτήρα. Η έκθεση θα πραγματοποιηθεί 8-10 Μαρτίου με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Γυναικών και το θέμα είναι η έμφυλη βία που περιλαμβάνει τη γυναικοκτονία, την ενδοοικογενειακή βία, τον σεξισμό», εξηγεί η εικαστικός.
«Εκτός όμως από αυτό, από τις 19.00 έως τα μεσάνυχτα, το λογοκριμένο έργο της θα «ντύσει» την πρόσοψη του Δημαρχείου Αθηνών, με τη χρήση της τεχνολογίας 3D projection mapping. «Το πρότεινα εγώ και μου είπαν ότι μπορούν να το προβάλουν, γιατί το έχουν ξανακάνει και με την ουκρανική σημαία. Θα προβληθεί λοιπόν η ροζ σημαία στο Δημαρχείο της Αθήνας, η οποία έχει γίνει πλέον το σύμβολο κατά των γυναικοκτονιών και της έμφυλης βίας, καθώς και το σύμβολο κατά της λογοκρισίας στην τέχνη».
Οι δράσεις θα περιλαμβάνουν και σχολεία της Αθήνας, με τη Γεωργία Λαλέ να ζητά από τους έφηβους να φέρνουν τα δικά τους σεντόνια για να δουλέψουν ένα έργο από κοινού: «Το πρόγραμμα για εφήβους θα περιλαμβάνει προβολή ταινίας και σεμινάριο, ενώ θα χτίσουμε μαζί και ένα από τα έργα που θα είναι στην έκθεση και θα παρουσιαστεί το βράδυ των εγκαινίων. Υπάρχουν διάφορες ιδέες. Η επικρατέστερη ιδέα που έχω είναι να φτιάξουμε μαζί με τους εφήβους τον χάρτη της Ελλάδας από σεντόνια στο έδαφος της αίθουσας. Οι προϋποθέσεις για τα σεντόνια που θα φέρουν είναι οι ίδιες: καθαρά, μεταχειρισμένα σεντόνια, οποιοδήποτε χρώμα, μοτίβο ή μέγεθος, με μόνη προϋπόθεση να τα έχουν χρησιμοποιήσει για να έχουν ξεκουραστεί σε αυτά και να έχουν ονειρευτεί έναν κόσμο Ισότητας και Δικαιοσύνης, στον οποίο θα μπορούν να ζήσουν τη ζωή τους όπως την επιθυμούν».
Πριν αποχαιρετιστούμε, μου εξηγεί πώς θα «στήσει» την έκθεση και με οδηγεί στο υπόγειο όπου θα πραγματοποιηθεί το απόγευμα της Παρασκευής 8 Μαρτίου η περφόρμανς της με τίτλο «ΑΔΥΤΟΝ»: «Θα έχω διάδραση με τα σεντόνια που θα μου φέρνουν γυναίκες και θηλυκότητες κατά τη διάρκεια των εγκαινίων, πάλι με το ίδιο κάλεσμα, με το ίδιο σκεπτικό. Η περφόρμανς θα προβάλλεται σε οθόνες live κι εγώ θα βρίσκομαι στο υπόγειο. Ο λόγος που θα το κάνω αυτό στο υπόγειο είναι επειδή σκεφτόμουν το άδυτο του αρχαιοελληνικού ναού, που είναι συνήθως εκεί που είναι η Πυθία ή το Μαντείο, εκεί που είναι η ιέρεια που βγάζει τους χρησμούς. Αδυτο θεωρείται επίσης και το ιδιωτικό μέρος ενός σπιτιού, που θα μπορούσε να είναι το υπνοδωμάτιο, στο οποίο δεν έχει πρόσβαση το κοινό και δεν ξέρουμε τι συμβαίνει εκεί». Αλλες φορές κάποια γυναικοκτονία, άλλες φορές όμως όνειρα για έναν κόσμο Ισότητας και Δικαιοσύνης.
Πληροφορίες:
«Γνωρίζοντας από την κόψη: Τη Διεθνή Ημέρα των Γυναικών μιλάμε για την έμφυλη
βία» | 8-10 Μαρτίου 2024, Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων,
Είσοδος στην έκθεση «Η Ενοχή της Γειτονιάς», Αίθουσα Δεξαμενές Καθαρισμού
με συμβολικό εισιτήριο €2, προς ενίσχυση του έργου της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης «Κέντρο Διοτίμα».