«Την ώρα που εμείς είμαστε εδώ και συζητάμε για ταινίες, κάποιοι μετανάστες περπατούν στην έρημο ή ταξιδεύουν στοιβαγμένοι σε κάποιο πλοιάριο στη Μεσόγειο. Δεν πρόκειται για σχήμα λόγου, είναι απλώς η πραγματικότητα», μας είπε μεταξύ άλλων ο Ματέο Γκαρόνε ένα ζεστό μεσημέρι πριν από μερικούς μήνες στο Λίντο της Βενετίας. Τρεις μέρες αργότερα, ο ίδιος κέρδισε τον Αργυρό Λέοντα σκηνοθεσίας για το «Εγώ, Καπετάνιος», την τελευταία ταινία του, η οποία παίζεται πλέον και στις ελληνικές αίθουσες.
Ο επιφανής Ιταλός κινηματογραφιστής, πιο γνωστός μέχρι τώρα για μαφιόζικα δράματα σαν τα «Γόμορρα» και «Dogman», ασχολήθηκε αυτή τη φορά με το μεταναστευτικό, αφηγούμενος την ιστορία δύο εφήβων από τη Σενεγάλη, οι οποίοι ξεκινούν ένα περιπετειώδες ταξίδι με προορισμό την Ευρώπη. «Μου πήρε χρόνια να αποφασίσω να κάνω αυτή την ταινία. Για εμένα ήταν κάτι εντελώς καινούργιο να μπαίνω σε έναν άλλο πολιτισμό, σε μια ξένη γλώσσα, ένιωθα λίγο σαν εισβολέας. Φοβόμουν και μήπως φανεί σαν την προοπτική κάποιου Ευρωπαίου μπουρζουά πάνω σε ένα τόσο ευαίσθητο θέμα», λέει ο Γκαρόνε.
Για να βεβαιωθεί ότι κάτι τέτοιο δεν θα συνέβαινε, ο ίδιος βάσισε την ιστορία του σε αληθινές αφηγήσεις μεταναστών από την Αφρική. «Μίλησα με ανθρώπους που έκαναν όντως το ταξίδι και ουσιαστικά έγραψα το σενάριο μαζί τους. Κάθε κομμάτι της ταινίας εμπνέεται από μια πραγματική ιστορία, όπως για παράδειγμα του Φοφανά, του 15χρονου αγοριού που οδήγησε ο ίδιος ένα πλοίο με 250 μετανάστες στη Μεσόγειο. Αυτό συνέβη πριν από 7-8 χρόνια και μετά εκείνος πέρασε ένα εξάμηνο στη φυλακή στην Ιταλία. Τώρα δουλεύει σε σούπερ μάρκετ στο Βέλγιο».
Πόσο πολιτική είναι όμως η ταινία του Γκαρόνε; «Προφανώς με τον τρόπο της είναι πολιτική, όχι όμως εναντίον κάποιου. Βασικά θέτει ένα ερώτημα: Γιατί οι Ευρωπαίοι μπορούν να κινούνται ελεύθερα στην Αφρική, να μιλούν τη γλώσσα τους κτλ., ενώ οι Αφρικανοί πρέπει να ρισκάρουν τη ζωή τους για να πάνε στην Ευρώπη; Είναι ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ολο αυτό θα συνεχίζεται όσο δεν αποφασίζουμε να αυξήσουμε τις βίζες που εγκρίνονται για αυτούς τους ανθρώπους. Αυτή είναι η μόνη ελπίδα να περιορίσουμε το τράφικινγκ και την παράτυπη μετανάστευση».
«Γιατί οι Ευρωπαίοι μπορούν να κινούνται ελεύθερα στην Αφρική, ενώ οι Αφρικανοί πρέπει να ρισκάρουν τη ζωή τους για να πάνε στην Ευρώπη;».
Η πρωτοτυπία τού «Εγώ, Καπετάνιος» έγκειται κυρίως στο ότι το μεγαλύτερο μέρος του εκτυλίσσεται στην αφρικανική ήπειρο και όχι π.χ. στις ακτές ή στα σύνορα της Ευρώπης: «Θεώρησα σημαντικό να δείξω αυτό το κομμάτι του ταξιδιού, το οποίο σπάνια απεικονίζεται στο σινεμά. Ξέρουμε για τα πλοία, ξέρουμε τους αριθμούς – ξεχνάμε όμως ότι πίσω από τους αριθμούς βρίσκονται άνθρωποι, οικογένειες, όνειρα. Οπότε η ιδέα είναι να αλλάξουμε την εστίαση της κάμερας και να ακολουθήσουμε αυτούς τους ανθρώπους. Μερικές φορές επιλέγεις να μη δείξεις την ίδια τη βία, αλλά να επικεντρώσεις στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή, το οποίο λειτουργεί σαν καθρέφτης όσων αντικρίζει».
Η αθωότητα του Σεϊντού
Η σκηνοθεσία του Ματέο Γκαρόνε βραβεύτηκε στο φεστιβάλ, εν μέρει και για την ποικιλομορφία της. «Αυτό που μετράει βασικά δεν είναι το θέμα, αλλά η γλώσσα που χρησιμοποιείς, ο τρόπος που γράφεις, σκηνοθετείς, τα χρώματα που διαλέγεις. Η δημιουργία αυτής της ταινίας τοποθετείται για εμένα με έναν τρόπο κάπου ανάμεσα στον “Πινόκιο” και στα “Γόμορρα”. Από τη μία υπάρχει η αθωότητα του Σεϊντού, του κεντρικού χαρακτήρα· κι εκείνος το έσκασε από τη μητέρα του, όπως ο Πινόκιο από τον Τζεπέτο, για να ανακαλύψει στη συνέχεια πόσο βίαιος μπορεί να γίνει ο κόσμος. Αλλα κομμάτια ένιωσα ότι έπρεπε να είναι πιο ρεαλιστικά, σχεδόν ντοκιμαντερίστικα, πρώτα από όλα από σεβασμό προς τους ανθρώπους που έκαναν αυτό το ταξίδι καθώς και όσους έχασαν τη ζωή τους στον δρόμο».
Η αθωότητα που αποπνέει ο χαρακτήρας του Σεϊντού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ανεπιτήδευτη ερμηνεία του πρωταγωνιστή Σεϊντού Σαρ, ο οποίος βραβεύτηκε επίσης στη Βενετία ως καλύτερος πρωτοεμφανιζόμενος ηθοποιός. «Με τους νέους ηθοποιούς υπάρχει πάντα ένα ρίσκο, είναι λίγο σαν τις μεταγραφές στο ποδόσφαιρο, δεν είσαι σίγουρος πως θα βγουν», παρατηρεί γελώντας ο Γκαρόνε και συνεχίζει: «Εδώ ήμουν τυχερός. Και οι δύο πρωταγωνιστές ήταν καλοί στα δοκιμαστικά τους, όμως στο γύρισμα ο Σεϊντού έβγαλε κάτι ακόμη πιο βαθύ και αυθεντικό από μέσα του».