«To Respublika δεν είναι παράσταση, είναι κατάσταση». Ξεκινώντας με αυτή τη δήλωση, ένα μεγάλο μέρος της συζήτησης με τον Πολωνό σκηνοθέτη του θεάτρου και του κινηματογράφου, σκηνογράφο και δημιουργό πολυμεσικών παραστάσεων Λούκατς Τβαρκόβσκι καλύφθηκε από την προσπάθειά του να μου εξηγήσει τι εννοεί με τη συγκεκριμένη φράση. Παρότι ο ίδιος έχει πει πως εάν δεν μπορείς να εξηγήσεις μια παράσταση με λέξεις, καλύτερα να μην την εξηγήσεις καθόλου, προσπάθησε πολύ να μου μεταφέρει τις εμπνεύσεις του και κυρίως να μετατρέψει το βίωμα του «Respublika» σε λόγο. Το «Respublika» είναι βέβαια το μεγάλο event της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, στο Terra Vibe της Μαλακάσας, 13-15 Ιουνίου.
Φιλικός, άμεσος, αστείος, ενθουσιώδης σαν έφηβος 42 ετών, οικογενειάρχης και ταυτόχρονα κάτοικος αεροδρομίων και αεροπλάνων που τον μεταφέρουν όπου έχει δουλειά, ο Λούκατς Τβαρκόβσκι ενσαρκώνει το πρότυπο του Ευρωπαίου άνδρα καλλιτέχνη στις αρχές του 21ου αιώνα. Ενηλικιώθηκε στη μετακομμουνιστική Πολωνία όταν ο πολιτισμός και η κοινωνία της χώρας του βίωνε μια διαδικασία ριζικής μεταμόρφωσης. Υπήρξε συνεργάτης του πρωτοποριακού συμπατριώτη του θεατρικού σκηνοθέτη Κρίστιαν Λούπα, με τον οποίο εργάστηκε σε διάφορες παραγωγές επί μία δεκαετία. Ως παιδί μεταβατικής εποχής που αναζητά τον εαυτό του, ίδρυσε την «Ομάδα Προβλημάτων Ταυτότητας» (στην οποία ανήκε μέχρι το 2017), μια πολυθεματική συλλογικότητα με σκοπό τον συνδυασμό των εικαστικών και παραστατικών τεχνών με τη λογοτεχνία, την αρχιτεκτονική και την ηχητική τέχνη.
Μέχρι πρότινος υπήρξε συνεργαζόμενος σκηνοθέτης στο Teatr Polski στο Βρότσλαβ, αλλά ανεξάρτητος πλέον, ανεβάζει έργα σε διάφορα θέατρα ανά την Ευρώπη. Καθώς κουβεντιάζουμε, ο Λούκατς πότε είναι μανιώδης ρέιβερ και λάτρης της άναρχης ελευθερίας μυαλού και σώματος, και πότε ο επιτυχημένος Τβαρκόβσκι που διαβάζει ευρωπαϊκή ιστορία, ξέρει καλά τον ρωσικό κινηματογράφο και αφήνει την τρελή φαντασία του να εκφραστεί στις παραστατικές και εικαστικές τέχνες με εφόδια τον κυνικό, θλιμμένο μεταμοντερνισμό του πρώην Ανατολικού Μπλοκ κατά το τέλος του 20ού αιώνα.
Η συνέντευξη έγινε στο φουαγιέ της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, ενώ ο σκηνοθέτης βρισκόταν στην Ελλάδα για την επανάληψη της sold out παράστασης «Rohtko» (επίσης στη Στέγη) που δεν άφησε κανέναν θεατή αδιάφορο – οι θεατρόφιλοι τη λάτρεψαν και τη μίσησαν εξίσου. O χώρος τού ταιριάζει, οι καλλιτεχνικές επιλογές του Ιδρύματος επίσης, κι επιτέλους βρήκε στην ηλιόλουστη νότια Ευρώπη υποστηρικτές για το μαξιμαλιστικό όνειρό του: Να σκηνοθετήσει το «Respublika» –ρέιβ πάρτι, περφόρμανς, θέατρο– σε ανοιχτό χώρο, στο Terra Vibe της Μαλακάσας.
«Η αρχή του έργου προήλθε από μια πραγματική δημοκρατία, τη Δημοκρατία της Paulava, που ιδρύθηκε κοντά στο Βίλνιους στα τέλη του 18ου αιώνα».
– Κι αφού δεν ορίζεται το «Respublika» παρά ως πολυθέαμα, τουλάχιστον πώς γεννήθηκε η ιδέα του;
– Ηταν μια εντελώς τρελή ιδέα και μεσολάβησε μια πολύ μακρόχρονη προπαρασκευαστική διαδικασία. Η αρχή του έργου προήλθε από μια πραγματική δημοκρατία, τη Δημοκρατία της Paulava (Pavlov Republic), που ιδρύθηκε κοντά στο Βίλνιους στα τέλη του 18ου αιώνα. Δημιουργήθηκε από έναν Πολωνό ιερέα, ο οποίος αγόρασε γη με 800 αγρότες, οι οποίοι έως τότε ήταν δουλοπάροικοι. Δημιούργησαν ένα ανεξάρτητο κράτος που είχε δικό του στρατό, χρήματα, κάποιο είδος συστήματος υγείας, θέατρο, σχολεία κ.λπ. Δεν ήταν το τέλειο σοσιαλιστικό κράτος που ο ιδρυτής υποσχέθηκε, αλλά με ενέπνευσε να αναζητήσω με την ομάδα μου εκείνη τη συνθήκη που μπορείς πραγματικά να νιώσεις ελεύθερος στον σημερινό κόσμο. Τελικά για το «Respublika», μας ενδιέφερε πολύ περισσότερο ο ίδιος ο μύθος της Paulava, παρά η επαλήθευσή του. Κάπως, για μένα, συνδέθηκε ακαριαία με το ρέιβ και την ανάγκη να δημιουργηθούν προσωρινές αυτόνομες ζώνες – πιθανώς οι μόνες δυνατές ζώνες απόλυτης προσωπικής έκφρασης στη σύγχρονη Ευρώπη.
Το «Respublika» είναι θέατρο, κοινωνικό πείραμα ή ρέιβ πάρτι;
Από τον αγροτικό παράδεισο της πολωνολιθουανικής ουτοπίας με έκταση 30,4 τ.μ. υπάρχουν τα απομεινάρια ενός κάστρου και μεγάλες λασπωμένες εκτάσεις, καθώς, όπως μου εξηγεί ο Λούκατς Τβαρκόβσκι, τις περισσότερες μέρες του χρόνου στην περιοχή βρέχει και κάνει κρύο.
Εκεί εγκαταστάθηκε η ομάδα του –μια μικροκοινωνία 20 ανθρώπων– αναζητώντας μια ανάλογη εμπειρία ελευθερίας με σύγχρονους όρους. Πώς μετασχηματίστηκε αυτό το βίωμα σε παράσταση;
«Από την πλευρά μας προσπαθήσαμε να μεταδώσουμε σε όλους όσοι απάντησαν στο κάλεσμά μας τη σπίθα της ρέιβ κουλτούρας, όπως την ξέραμε – τους δείχναμε πολλές ταινίες για το raving και διδάσκοντας πώς να κάνουν dj set. Πολύ σύντομα έγινε κανόνας ότι έπρεπε να κάνουμε ένα νέο ρέιβ πάρτι κάθε μέρα. Είχα ήδη συλλάβει την ιδέα για το ποια θα ήταν η ιστορία της παράστασης – κάτι που μιλάει για μια κοινότητα η οποία πέρασε έναν ολόκληρο χρόνο στο δάσος, προσπαθώντας να επαληθεύσει την ιδέα του “βασικού εισοδήματος”, δηλαδή της επιβίωσης με τα στοιχειώδη χωρίς ανάγκη εργασίας.
»Κάθε εβδομάδα, σταδιακά, ακόμη και τα μέλη της ομάδας που είχαν τη μεγαλύτερη ηλικία ή ήταν εξαρχής επιφυλακτικοί με τη ρέιβ κουλτούρα, άρχισαν να συνδέονται με τον ηλεκτρονικό ήχο και με τον χορό. Ωστόσο, ύστερα από εκείνη τη χρονιά, αποφασίσαμε ότι το πείραμα ήταν μάλλον αποτυχημένο επειδή δεν μας έδωσε καμιά κοινωνική απάντηση. Απλώς περάσαμε πολύ καλά και στην πορεία οι ζωές μας χώρισαν.
Προσπαθούμε να οικοδομήσουμε με αντισυμβατικό τρόπο στρατηγικές επικοινωνίας με το κοινό. Aυτός είναι ο μόνος τρόπος ώστε να διαπεράσεις τον νου και να μπεις στο δέρμα των ανθρώπων.
»Τελικά, ύστερα από 5 χρόνια η πραγματικότητα όλων έγινε τόσο αφόρητη, που αποφασίσαμε να ξανασμίξουμε για να αναδημιουργήσουμε αυτή την εθιστική εμπειρία ελευθερίας για το κοινό. Το να είμαστε μαζί και να χορεύουμε μαζί μπορεί να είναι παράλογο, αλλά την ίδια στιγμή αυτή η βαθιά συναισθηματική σύνδεση είναι το πιο πολύτιμο πράγμα που μπορούμε να κάνουμε τώρα».
– Με αυτόν τον τρόπο προφανώς αισθάνεσθε και ο ίδιος μέλος μιας μεγάλης, ανοιχτής, ελεύθερης κοινότητας. Αλλά αυτό είναι θέατρο;
– Ισως… Σίγουρα είναι κάτι ριζικό.
– Τι είναι για εσάς το θέατρο;
– Δεν ξέρω καθόλου τι είναι το θέατρο. Πολλές φορές άκουσα στις παραστάσεις μας ανάλογες ερωτήσεις για την πρακτική μας και πολλοί υποστήριξαν ότι στη δουλειά μας δεν υπάρχει καθόλου θέατρο. Υπήρξαν μάλιστα σκηνοθέτες που έλεγαν πως η δική τους δουλειά είναι πραγματικό θέατρο.
Λοιπόν, δεν έχω ιδέα πώς να απαντήσω σ’ αυτό το ερώτημα. Απλώς ξέρω τι λειτουργεί σε συναισθηματικό και πνευματικό επίπεδο. Προσπαθούμε να οικοδομήσουμε με αντισυμβατικό τρόπο στρατηγικές επικοινωνίας με το κοινό. Γιατί πιστεύω ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος ώστε να διαπεράσεις τον νου και να μπεις στο δέρμα των ανθρώπων.
Βρίσκω το θέατρο ως την πιο αισθησιακή μορφή τέχνης και γι’ αυτό είμαι ακόμη μέσα. Και δεν θα το παρατήσω ποτέ για τον κινηματογράφο, παρόλο που όλοι με ρωτούν γιατί δεν το κάνω. Το θέατρο έχει τα πάντα. Και νομίζω ότι υπάρχει κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον στη σχέση μεταξύ κινηματογράφου και θεάτρου, επειδή έτσι χτίζουμε πολυεπίπεδες πραγματικότητες στις οποίες μπορούμε να δουλέψουμε τον χρόνο με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Αυτό δεν ήταν δυνατό πριν χρησιμοποιήσουμε κάμερες, ψηφιακές οθόνες και ζωντανό βίντεο, προηχογραφημένα βίντεο κ.λπ. Πλέον όλα αυτά έχουν γίνει το βασικό εργαλείο των αφηγήσεών μας.
– Τι μπορεί να κάνει και να δει ο θεατής του «Respublika» στη Μαλακάσα;
– Εχει απόλυτη ελευθερία να κάνει ό,τι θέλει. Κι αυτό είναι πολύ καλό. Από τις εμπειρίες όλων των επισκεπτών ακούω μάλιστα ότι είναι υπέροχο να το βλέπεις δύο φορές. Πολλά πράγματα συμβαίνουν ταυτόχρονα σε διαφορετικούς χώρους, αλλά δεν υπάρχει λόγος να πιεστείς για να αποφασίσεις πώς θα τα δεις. Μοιάζει λίγο με την κβαντική φυσική. Μπορεί να παίρνει όσες μορφές θέλει.
Λούκατς Τβαρκόβσκι, «Respublika», Terra Vibe, Μαλακάσα, 13-15 Ιουνίου. Μια παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Το Σάββατο 15 Ιουνίου, μετά την παράσταση ακολουθεί rave dj set με τους Richie Hawtin & Sama’ Abdulhadi.
