Πότε νιώσατε τελευταία φορά υπερήφανος ως Ελληνας;
Εδώ και κάποια χρόνια, περπατούσα στον πεζόδρομο μεταξύ Ακαδημίας και Πανεπιστημίου στο κέντρο της Αθήνας, όπου μικροπωλητές, Αφρικανοί οι περισσότεροι, είχαν απλώσει τις πραμάτειες τους και ορισμένοι είχαν στήσει πηγαδάκι συζητώντας. Καθώς πλησίασα, διαπίστωσα με έκπληξη ότι επικοινωνούσαν μεταξύ τους σε άπταιστα ελληνικά και αυτό με γέμισε υπερηφάνεια διότι σκέφτηκα: η ελληνική ως lingua franca!
Σε τι σας έκανε καλύτερο η διεθνής εμπειρία σας;
Με δίδαξε να μην κρίνω τους ανθρώπους από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, την εθνικότητά τους, τη γλώσσα που μιλούν και γενικότερα την «ομάδα» στην οποία ανήκουν.
Τι πιο πολύτιμο σας έδωσε η ελληνική παιδεία;
Πρόσβαση σε έναν πολιτισμό ο οποίος ιστορικά εξέφρασε πρώτος ιδέες και αξίες που έχουν γίνει κτήμα όλης της ανθρωπότητας.
Πού υπερέχουμε και σε τι υστερούμε ως Ελληνες;
Δεν νομίζω ότι η υπεροχή ή η υστέρηση είναι ιδιότητες που μπορεί να αποδοθούν σε ολόκληρα έθνη.
Πώς θα γίνει πιο ανταγωνιστικό το ελληνικό πανεπιστήμιο;
Με το να αναγνωρίσει και να αξιοποιήσει το γεγονός ότι είναι επανδρωμένο με επιστήμονες που έχουν πολύπλευρη διεθνή εμπειρία και δεν επαφίενται σε μία μόνο ακαδημαϊκή παράδοση. Πρόσφατα μου ζητήθηκε να συμμετάσχω στην αξιολόγηση μιας μεγάλης ελληνικής πανεπιστημιακής μονάδας και εντυπωσιάστηκα από την εκτενή και πολυσχιδή διεθνή εμπειρία των συναδέλφων. Το μέσο ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο, π.χ. στο Βέλγιο ή τη Γερμανία, είναι επανδρωμένο από επιστήμονες που δεν έχουν βγει ποτέ από τη χώρα τους για διδακτορικές ή άλλες μακροχρόνιες σπουδές.
Τι θα κάνατε για να δώσετε ώθηση στην ελληνική καινοτομία;
Θα προσπαθούσα να ενθαρρύνω τους νέους ανθρώπους να αξιοποιήσουν τις δεξιότητες, τα προσόντα και τις ιδέες τους. Αυτό απαιτεί αφενός θεσμική πρωτοβουλία, αφετέρου επαναπροσδιορισμό των δημόσιων προτύπων αριστείας και καταξίωσης.
Η έννοια της αριστείας πού εκφράζεται στην Ελλάδα;
Επί του παρόντος, στις διάφορες πρωτοβουλίες καλλιτεχνικών και άλλων δημιουργικών ομάδων που συνεχίζουν άκοπα και με ιδιαίτερη ευρηματικότητα να μας εμπνέουν.
Τι ουσιαστικό μπορεί να δώσουν στη χώρα οι διακεκριμένοι του εξωτερικού;
Σίγουρα θα ήταν σφάλμα να θεωρήσει κανείς ότι οι «διακεκριμένοι» απολαμβάνουν κάποιας ιδιαίτερης σοφίας. Κι επειδή η νεοελληνική ιστορία είναι διάσπαρτη από παραδείγματα μεσσιανισμού, που κατέληξε είτε σε ηρωοποίηση είτε σε δαιμονοποίηση, ή διαδοχικά και στα δύο, οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει να προσεγγιστούν για ό,τι ακριβώς μπορεί να κάνουν: να μοιραστούν με σύνεση και περίσκεψη τις εμπειρίες που αποκόμισαν, υπό το φως της γνώσης τους των ελληνικών πραγμάτων, στο μέτρο βέβαια που διατηρούν τέτοια γνώση.
Τι θα συμβουλεύατε έναν συνάδελφό σας που παραμένει και βιώνει την ελληνική πραγματικότητα;
Ενα από τα προτερήματα της ακαδημαϊκής ζωής είναι ότι κανείς παραμένει μέλος μιας παγκόσμιας κοινότητας, ακόμη και όταν τα όρια του εγγύς περιβάλλοντος στενεύουν πολύ. Τέτοιες ώρες το καλύτερο αντίδοτο είναι η εντατικοποίηση του δεσμού με την παγκόσμια κοινότητα. Προσωπικά με βοηθάει πολύ να σκέφτομαι έτσι όταν αντιμετωπίζω τις αγκυλώσεις και την εσωστρέφεια του δικού μου ακαδημαϊκού περιβάλλοντος – διότι κάθε περιβάλλον έχει τα δικά του προβλήματα, ακόμα και όταν δεν έχει να παλέψει με τις εξαιρετικές δυσχέρειες που βαραίνουν σήμερα την ελληνική κοινωνία.
Βγήκε κάτι θετικό από την κρίση – και ποιο είναι;
Σε θεσμικό επίπεδο, νομίζω, πολύ λίγα πράγματα. Σε ατομικό επίπεδο πολλοί φίλοι μου λένε ότι μετά τα στάδια της οργής και της παραίτησης ο κόσμος έχει αρχίσει να βρίσκει δημιουργικούς τρόπους οργάνωσης της καθημερινότητάς του σε μια ικανοποιητική βάση.
Με τι προϋποθέσεις θα γυρίζατε στην πατρίδα;
Δεν το έχω σκεφτεί, ίσως η βασική προϋπόθεση θα ήταν να μπορώ να συνεργαστώ με ανθρώπους που εκτιμώ και με εκείνους που εκφράζουν την πρωτοπορία της ελληνικής ακαδημαϊκής σκέψης.
Ποια ελληνική συνήθειά σας κρατήσατε;
Να τρώω αργά το μεσημέρι και να δουλεύω τις «μικρές» ώρες.
Ο Ελληνας ήρωάς σας;
Με εντυπωσίασαν αυτά που διάβασα πρόσφατα για τον Θεόδωρο Κουρεντζή. Με ενέπνευσαν ιδιαίτερα τόσο η απόφασή του να μην ακολουθήσει την «πεπατημένη» όσο και η εξαιρετική εκτέλεσή του των «Γάμων του Φίγκαρο».
Σταθμοί στη ζωή του
1993
Παίρνω πτυχίο Νομικής από το τμήμα Νομικής του πανεπιστημίου Αθηνών.
2001
Διδακτορική διατριβή από το πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και διορισμός στη μόνιμη θέση λέκτορα της Φιλοσοφίας του Δικαίου στο πανεπιστήμιο Queen’s του Μπέλφαστ.
2005
Δεκαοκτάμηνη ερευνητική υποτροφία από το Ιδρυμα Alexander von Humboldt.
2007
Γίνομαι research professor και διευθυντής του Centre for Law and Cosmopolitan Values στο πανεπιστήμιο της Αμβέρσας και παράλληλα καθηγητής μερικής απασχόλησης στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης.
Παιχνίδι με τις λέξεις
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Κοχύλι.
Το πρόσωπο που νοσταλγώ.
Τον Τάσο, τον αδελφό μου.
Η γεύση που συχνά ανακαλώ.
Σπανακόπιτα.
Η πιο ελληνική μου λέξη.
«Κακές» λέξεις…
Τι παίρνω μαζί μου φεύγοντας από την Ελλάδα.
Ελαιόλαδο.