«Οι αγορές θα σας υποστηρίξουν», διαβεβαιώνει o επικεφαλής των εργασιών της τράπεζας Goldman Sachs στην Ευρώπη, Richard Gnodde. Αρκεί να κρατηθούν τα δύο πλεονεκτήματα: πρωτογενές πλεόνασμα στον προϋπολογισμό, ισορροπία στις διεθνείς συναλλαγές. Μοιάζει απλό, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτό ακριβώς το «δίδυμο έλλειμμα» ήταν που κόντεψε να μας ρίξει στο κενό.
Ο Richard Gnodde είναι co-CEO της Goldman Sachs International και co-Head του Investment Banking, από τα πρωτοκλασάτα στελέχη του παγκόσμιου τραπεζικού οργανισμού και η επίσκεψή του στην Αθήνα ήρθε σε κατάλληλη στιγμή. Υπογραμμίζει τη δέσμευση που μπορούν να αναλάβουν οι μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί σε δύο κρίσιμους τομείς. Πρώτον, να υποστηρίξουν την επιστροφή της χώρας στις αγορές, εξέλιξη που θα επιτρέψει την ομαλή έξοδο από το Μνημόνιο και την επιτυχή αποχώρηση του ΔΝΤ. Δεύτερον, να βοηθήσουν στην αναδιοργάνωση του εταιρικού τοπίου, που σημαίνει εύρεση και υποστήριξη νέων επενδυτών. Η συνέντευξή του έχει ως εξής:
– Ακούμε συχνά την εκτίμηση, κυρίως από την πλευρά των πολιτικών είναι αλήθεια, ότι η ελληνική κρίση χρέους έχει τελειώσει. Πώς αντιμετωπίζετε εσείς παρόμοιες απόψεις;
– Η κατάσταση στην Ελλάδα έχει σταθεροποιηθεί. Αυτό που είναι ιδιαίτερα σημαντικό είναι να βελτιώνεται η ανταγωνιστικότητα της χώρας. Να βελτιώνονται τα χαρακτηριστικά της αγοράς εργασίας και οι προοπτικές της απασχόλησης, ειδικά για τη νεότερη γενιά. Στον βαθμό που η χώρα μπορεί να εξακολουθήσει να έχει πρωτογενές πλεόνασμα, αλλά και πλεονασματικό ισοζύγιο πληρωμών, οπότε η πορεία του χρέους θα βελτιώνεται, θα εξακολουθεί να πατάει σε σταθερές και ασφαλείς βάσεις. Πιστεύω, λοιπόν, πως «ναι», η κατάσταση είναι σταθερή, αλλά θα πρέπει να συνεχιστεί η σκληρή δουλειά για να διατηρηθεί η σταθερότητα.
– Σημαίνει αυτό ότι το ζήτημα του χρέους δεν είναι τόσο σημαντικό όσο υπήρξε τα τρία τελευταία χρόνια;
– Πιστεύω ότι οι αγορές θα σας υποστηρίξουν. Εφόσον διασφαλίζετε πρωτογενή πλεονάσματα στον κρατικό προϋπολογισμό και η θέση του ισοζυγίου στις διεθνείς συναλλαγές παραμένει στη σημερινή πορεία, τότε οι αγορές θα συνεχίσουν να υποστηρίζουν την Ελλάδα. Πρέπει να σας πω ότι θαυμάζω τη δουλειά που έχει γίνει στην Ελλάδα και αναγνωρίζω τις θυσίες που έχουν γίνει. Αλλά χρειάζεται να γίνει περισσότερη δουλειά. Το μέγεθος του χρέους και το ύψος της ανεργίας θα χρειαστούν όλη την προσοχή σας για να αντιμετωπιστούν. Αυτό θα απαιτήσει συνεχή προσπάθεια στο θέμα της ανταγωνιστικότητας και στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, καθώς έτσι μόνον μπορεί να αντιμετωπιστεί σε βάθος χρόνου το ζήτημα της ανεργίας.
– Πώς αξιολογείτε τις αλλαγές που συνέβησαν το τελευταίο διάστημα σε ό,τι αφορά τον κίνδυνο των ομολόγων, στην Ευρώπη και, ειδικότερα, στην Ελλάδα;
– Εγιναν σπουδαία βήματα σε ολόκληρη την Ευρωζώνη. Είδαμε τις κυβερνήσεις να λαμβάνουν μέτρα επαναφοράς της δημοσιονομικής ισορροπίας, περιορίζοντας τις υποσχέσεις που είχαν δώσει, περιορίζοντας τα ελλείμματα ώστε να ενδυναμώσουν την οικονομική τους θέση. Πολλές χώρες βελτίωσαν την ανταγωνιστική τους θέση, όπως δείχνει η μετατροπή εξωτερικών ελλειμμάτων σε πλεονάσματα. Η Ελλάδα υπήρξε ένας πολύ βασικός παράγοντας αυτών των εξελίξεων. Δείτε τι έχει συμβεί με τις συστημικές σας τράπεζες. Εχουν βγει στις αγορές, προχώρησαν σε σημαντικές ανακεφαλαιοποιήσεις. Ο τραπεζικός τομέας πατάει τώρα σε σταθερές βάσεις. Θα υπάρχει πάντα περισσότερη δουλειά που πρέπει να γίνει, αλλά έχει υπάρξει πολύ σημαντική πρόοδος.
Κατεύθυνση
– Πόσο σημαντικός είναι, κατά τη δική σας άποψη, ο περίφημος λόγος χρέους προς ΑΕΠ;
– Πιστεύω πως αυτό που μετράει είναι η κατεύθυνση προς την οποία κινούνται οι αριθμοί. Αυτό είναι πάντοτε πιο σημαντικό από το απόλυτο μέγεθος των αριθμών. Οταν το χρέος είναι υψηλό, είναι ακόμη πιο σημαντική η εξέλιξη των σχετικών μεγεθών και βεβαίως θέλεις να φτάσεις στο σημείο που δεν θα αυξάνεται πλέον το χρέος και θα ξεκινήσει η μείωσή του. Πιστεύω ότι αν αυτή είναι η κατεύθυνση, οι αγορές θα στηρίζουν την πορεία επειδή θα νιώθουν εμπιστοσύνη. Αυτό που οι αγορές δεν θέλουν είναι να βλέπουν τους αριθμούς του χρέους να αυξάνονται συνεχώς και να μην υπάρχει προοπτική σταθεροποίησης και μείωσής του.
– Τι διαφορετικό υπάρχει, κατά τη γνώμη σας, ανάμεσα στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία;
– Κάθε χώρα βρέθηκε σε κρίση με διαφορετικούς τρόπους και για διαφορετικούς λόγους. Ετσι, είναι πολύ δύσκολο να γίνει σύγκριση. Είναι σαν να συγκρίνουμε μήλα με πορτοκάλια. Πραγματικά δεν θα ήθελα να κάνω συγκρίσεις. Αλλά αυτό που θα πω είναι ότι και οι τρεις χώρες έχουν κάνει πολύ σημαντικά βήματα για να αντιμετωπίσουν τα θέματά τους. Επίσης, και οι τρεις χώρες στηρίζονται σήμερα σε πιο στέρεες βάσεις, γεγονός προφανώς θετικό για ολόκληρη την Ευρώπη και, πράγματι, για ολόκληρο τον κόσμο. Πιστεύω, λοιπόν, ότι και οι τρεις χώρες πήραν η κάθε μία τα φάρμακά της και χρειάζεται, όμως, και οι τρεις να συνεχίσουν να δουλεύουν σκληρά.
– Αρα η Ελλάδα θα ακολουθήσει τον δρόμο της Ιρλανδίας, που βγήκε πρώτη από το Μνημόνιο και της Πορτογαλίας που ετοιμάζεται;
– Η Ελλάδα έχει ήδη βρει τον δρόμο της προς την έξοδο. Θυμηθείτε το εξής: η Ελλάδα έχει βγει στις αγορές ως κράτος δύο φορές, οι βασικές της τράπεζες έχουν όλες βγει στις αγορές και άντλησαν σημαντικά κεφάλαια. Ο όγκος των επενδύσεων που γίνονται στην Ελλάδα και ο αριθμός των ανθρώπων που επισκέπτονται τη χώρα με προοπτική να επενδύσουν συνεχίζουν να αυξάνονται. Εφόσον η Ελλάδα μπορεί να συνεχίσει να κάνει την καλή και σκληρή δουλειά που κάνει, οι αγορές θα συνεχίσουν να τη στηρίζουν. Τη στιγμή που οι αγορές θα αισθανθούν ότι απομακρύνεται από αυτήν την κατεύθυνση, τότε οι συνθήκες μπορεί να αλλάξουν. Είναι, λοιπόν, απολύτως κρίσιμο να συνεχίσουμε προς αυτήν την κατεύθυνση.
– Προς ποια κατεύθυνση θα δείχνατε σε κάποιον που ενδιαφέρεται για μια καλή επένδυση;
– Η αμερικανική οικονομία εμφανίζεται πιο δυναμική. Πιστεύω ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν την οικονομία που ξεχωρίζει για τον δυναμισμό της. Η χρονιά πάει περίφημα, όπως και η περυσινή. Η εξέλιξη είναι σημαντική, αφού μιλάμε για τη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου και εφόσον επιτυγχάνει υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, η επιρροή της στην παγκόσμια οικονομία είναι σπουδαία.
– Πώς τα κατάφερε η Αμερική;
– Η ανταγωνιστικότητα βελτιώθηκε καθοριστικά στη διάρκεια της μακράς ύφεσης. Οι ΗΠΑ προσαρμόστηκαν. Ειδικά στον ενεργειακό τομέα, αφού πλέον παράγουν το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας που χρησιμοποιούν. Γεγονός που καθιστά πιο ανταγωνιστική την αμερικανική βιομηχανία και έχει σοβαρότατη θετική επίπτωση στο διεθνές ισοζύγιο συναλλαγών. Επιπλέον, η αγορά ακινήτων βελτιώθηκε και, γενικότερα, η αμερικανική οικονομία ανακάμπτει.
– Και η Ευρώπη;
– Είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι πριν από δώδεκα μήνες. Από εκεί που αναρωτιόμασταν αν «θα κρατήσει το κοινό νόμισμα», υπάρχει σταθερότητα. Η Ευρώπη βρίσκεται σε πιο σταθερό έδαφος, αλλά δεν θα έλεγα ότι έχει ξεπεράσει τα προβλήματά της. Εξαρτάται από τις αποφάσεις των ευρωπαϊκών λαών. Ο δρόμος είναι μακρύς. Θα χρειαστούν μεταρρυθμίσεις. Η ΕΚΤ κάνει ό,τι χρειάζεται για να δώσει χρόνο προκειμένου να ξεκινήσουν οι αλλαγές.
Οι πρωτοβουλίες Ντράγκι
– Θα τα καταφέρει ο Μάριο Ντράγκι;
– Δεν μπορεί να λύσει όλα τα θέματα της Ευρώπης. Οδηγεί σωστά την ΕΚΤ κι αυτό είναι σπουδαίο. Η μείωση των επιτοκίων, η προετοιμασία για την προσθήκη ρευστότητας και ενίσχυσης της οικονομίας είναι πολύ σημαντικές πρωτοβουλίες κι εμείς τις υποστηρίζουμε.
– Είναι τόσο σημαντικές οι μεταρρυθμίσεις;
– Είναι ο ρόλος που πρέπει να αναλάβουν οι κυβερνήσεις, γιατί καταλήγει σε βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Το ερώτημα είναι «πόσο καλά ανταγωνίζεται η Ευρώπη τον υπόλοιπο κόσμο». Μέχρις ότου φτάσει σε μια καλή θέση ανταγωνιστικότητας, θα παραμένει δύσκολο να πετύχει κανείς πραγματική ανάπτυξη. Προσέξτε το θέμα του ενεργειακού κόστους, που είναι σημαντικά υψηλότερο απ’ ό,τι στις ΗΠΑ. Μιλάμε συνεχώς για την αγορά εργασίας και ξεχνάμε άλλες σοβαρές μεταρρυθμίσεις, που είναι πολύ σημαντικές για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη.
– Πιστεύετε ότι, αυτή τη φορά, η κατάσταση είναι διαφορετική;
– Πιστεύω ότι το περιβάλλον είναι διαφορετικό επειδή παρουσιάζεται μια πολύ διαφορετική επιλογή στους ευρωπαϊκούς λαούς.
Καθαρή επιλογή
– Μας έκανε η κρίση πιο σοφούς;
– Οχι, αλλά η Ευρώπη διαθέτει μια καθαρή επιλογή. Μένουμε στην παρούσα κατάσταση, που σημαίνει μια μακρά περίοδο με πολύ χαμηλή ανάπτυξη, με υψηλή ανεργία και όλες τις δυσάρεστες επιπτώσεις μιας παρόμοιας κατάστασης ή ξεκινάμε μια περίοδο μεταρρυθμίσεων, βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας, που θα αυξήσει την απασχόληση, θα επιτρέψει την αντιμετώπιση της ανεργίας και θα μας βάλει σε άλλο δρόμο; Πιστεύω ότι τελικά η Ευρώπη θα επιλέξει τον δεύτερο δρόμο.
– Οι συγχωνεύσεις και εξαγορές επιχειρήσεων πολλαπλασιάζονται. Τι σήμα μας δίνει αυτό;
– Δείχνει ότι οι διευθύνοντες τις επιχειρήσεις αισθάνονται μεγαλύτερη σιγουριά για το μέλλον. Μπορούν να αποτιμήσουν τις εταιρείες με τις οποίες θέλουν να συνενωθούν, να πείσουν τα διοικητικά τους συμβούλια και κυρίως να προχωρήσουν σε στρατηγικού χαρακτήρα επενδύσεις.
– Ερχόμαστε από μια περίοδο μεγάλων χρεών. Είναι καιρός να στραφούμε στην αναζήτηση μετοχικών κεφαλαίων;
– Είναι αλήθεια ότι η αυξημένη δραστηριότητα συγχωνεύσεων και εξαγορών χρηματοδοτείται από ένα συνδυασμό μετοχικού κεφαλαίου και δανείων. Σε σύγκριση με την προ της κρίσης περίοδο, έχουμε περισσότερο μετοχικό κεφάλαιο, όμως τα πολύ χαμηλά επιτόκια καθιστούν θελκτικό τον δανεισμό.
Σε κάθε περίπτωση, όλοι επενδύουν στην ανάκαμψη, γιατί πιστεύουν σ’ αυτήν. Οπως είναι αναμενόμενο, οι μέτοχοι προέβλεψαν την ανάκαμψη, πρώτα στις ΗΠΑ και τώρα στην Ευρώπη. Είναι γεγονός ότι οι αγορές μετοχών βρίσκονται σε επίπεδα-ρεκόρ. Αν δείτε την αμερικανική αγορά, δεν υπήρξε ποτέ τόσο υψηλή. Αν κοιτάξετε την Ευρώπη, είναι πολύ-πολύ δυνατές.
– Ποιες είναι οι σπουδαιότερες αλλαγές στον χρηματοπιστωτικό τομέα;
– Η πιο σημαντική εξέλιξη είναι η πολύ μεγάλη κεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Τα κεφάλαια που διαθέτουν σήμερα οι τράπεζες είναι πολύ διαφορετικά από εκείνα που είχαμε πριν από την κρίση. Αυτό, καθώς και μέτρα που ελήφθησαν σε ό,τι αφορά την υποχρέωση διατήρησης μεγαλύτερης ρευστότητας, καθιστούν την τραπεζική βιομηχανία πολύ ασφαλέστερη. Πρόκειται, πράγματι, για σπουδαία αλλαγή.