Και μόνο μία από τις δύο επίκαιρες πρωτιές θα δικαιολογούσε τη συνάντηση με τον Μύρωνα Μιχαηλίδη αμέσως μετά τις εκλογές: το ανέβασμα την περασμένη εβδομάδα της «sold out» πεντάωρης παράστασης «Τριστάνος και Ιζόλδη» για πρώτη φορά στην Ελλάδα, την οποία το κοινό χειροκροτούσε επί 10 λεπτά, και η κυκλοφορία, μόλις πριν από λίγες ημέρες, του πρώτου DVD (Faust) στην ιστορία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Είχε προηγηθεί η επίσης επιτυχημένη εισπρακτικά και καλλιτεχνικά σύγχρονη όπερα «Φόνισσα» – η πρώτη παραγγελία της ΕΛΣ μετά πολλές δεκαετίες. Επιπλέον, η Λυρική είναι εδώ και μικρό διάστημα μέλος του συνδέσμου Opera Europa και προετοιμάζει διεθνείς συνεργασίες με μεγάλα θέατρα, όπως το Royal Opera House στο Covent Garden, την Arena de Verona και το Teatro La Fenice. Πίσω από όλα αυτά ο μαέστρος Μύρων Μιχαηλίδης. Οσον αφορά τα τυπικά του προσόντα, έχει σπουδάσει στην Ανώτατη Μουσική Ακαδημία του Βερολίνου και έχει διευθύνει πολλές σημαντικές ορχήστρες διεθνώς πριν επιστρέψει στην Ελλάδα το 2004. Αρχικά για να αναλάβει την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης και, από το 2011, την ΕΛΣ.
Εχετε ξαναεισπράξει δεκάλεπτο χειροκρότημα;
Εγινε κάτι το πρωτοφανές: το κοινό άρχισε να χειροκροτεί δευτερόλεπτα πριν τελειώσει η όπερα.
Εκανε λάθος ή ανακουφίστηκε που ολοκληρώθηκε η «μαραθώνια» παράσταση;
Πιστεύω ότι ο κόσμος ήταν τόσο συνεπαρμένος, που ο ενθουσιασμός του δεν μπορούσε να συγκρατηθεί.
Συγκινεί ακόμα η ίδια ρομαντική ιστορία;
Ο «Τριστάνος», ασχέτως του τι διαπραγματεύεται, είναι μια αποκορύφωση της αρμονίας της μουσικής, ένα έργο με τεχνικές απαιτήσεις στα όρια της ψυχικής και της ανθρώπινης αντοχής. Υπάρχουν τραγουδιστές που έχουν εγκαταλείψει στη μέση του έργου σε αυτή την όπερα.
Εσείς πώς βιώσατε τη στιγμή;
Ας μου επιτραπεί μια μικρή υπερβολή: Οταν ζεις στιγμές που ίσως να γράφεται και ιστορία, δεν συνειδητοποιείς αμέσως την αξία τους. Σήμερα καταλαβαίνουμε πόσο σημαντική ήταν η προσπάθεια του Λαυράγκα να δημιουργήσει το ελληνικό μελόδραμα, από το οποίο ξεπήδησε αργότερα η Λυρική Σκηνή. Την περασμένη εβδομάδα, στα 75 της χρόνια, η Λυρική αναμετρήθηκε με ένα κορυφαίο έργο – και κέρδισε. Μπροστά στο δικό της κοινό, με ελληνική ορχήστρα, ελληνική χορωδία και με Ελληνα σκηνοθέτη και αρχιμουσικό.
Γιατί όχι και με Ελληνες κεντρικούς πρωταγωνιστές;
Παρόλο που υπάρχουν οι φωνές και η ικανότητα, θέλουμε ακόμη λίγο διάστημα στην Ελλάδα ώστε να διαμορφώσουμε τις συνθήκες να παρουσιάσουμε τους μεγάλους ρόλους.
Νιώθετε αδελφή ψυχή με τον Διονύσιο Λαυράγκα;
Οχι. Νιώθω απίστευτο σεβασμό για όλους τους ανθρώπους που υπηρέτησαν ένα όραμα.
Είναι δύσκολο να υπηρετείς ένα όραμα σε έναν δημόσιο οργανισμό με… δημοσίους υπαλλήλους;
Αυτή η προβληματική δεν με έχει απασχολήσει. Η τέχνη είναι απίστευτα ιερό και ωραίο πράγμα και, εάν θέλεις να την υπηρετήσεις σωστά, δεν θα πρέπει να σου μένει χρόνος να ασχολείσαι με τα μικρά.
Δεν σας απασχολούν οι αντιδράσεις, μέσα και έξω από τη Λυρική, για ορισμένες σημαντικές πρωτοβουλίες σας, όπως το να μεταφέρετε την όπερα στις γειτονιές;
Συνήθως αντιδρούν όσοι δεν συμμετέχουν σε αυτό το πρότζεκτ. Προσωπικά αισθάνομαι άβολα, σχεδόν σαν πολιτικός, από το πλήθος του κόσμου που με σταματά και μου μιλάει για την Οπερα της Βαλίτσας. Το θέαμα δεν είναι υποδεέστερο. Και έχει και κάτι παραπάνω: την πολύ κοντινή επαφή με τον λυρικό καλλιτέχνη, όπως γινόταν στις πλατείες της Ιταλίας από όπου ξεκίνησε η όπερα ως λαϊκό θέαμα.
Τι σχέση έχουν οι Ελληνες με ένα ιταλικό λαϊκό θέαμα;
Η όπερα δεν είναι μακριά από την παράδοσή μας. Συσχετίζεται με το αρχαίο ελληνικό δράμα και, κυρίως, πολλά έργα έχουν σαφείς ελληνικές αναφορές. Αριστουργήματα του Βάγκνερ, του Ντεμπισί και του Μότσαρτ έχουν επιρροές από ελληνικούς μύθους. Πέρα από αυτό, η γλώσσα της όπερας είναι διεθνής. Η τέχνη είναι πανανθρώπινη.
Τότε γιατί δεν εξελίχθηκε η όπερα ως ελληνικό είδος;
Υπενθυμίζω ότι οι συνθέτες που μεγαλούργησαν, όπως ο Σπύρος Σαμάρας, δεν έτυχαν της προσοχής που έπρεπε στη χώρα μας. Επειτα, η Ελλάδα ήταν πάντα σε κρίση και γι’ αυτό προκρίθηκε κυρίως η οπερέτα ως πιο εύκολη και οικονομική λύση.
Η σημερινή Λυρική Σκηνή είναι διαφορετική;
Αυτό που θέλει να αναδείξει η Λυρική Σκηνή είναι ο συνδυασμός των σύγχρονων τάσεων της διεθνούς μουσικής δημιουργίας με χαρακτηριστικά ελληνικά παραδοσιακά ιδιώματα. Αυτό ήταν και το σκεπτικό πίσω από την ανάθεση της «Φόνισσας».
Η ελληνική όπερα μπορεί να είναι εξαγώγιμη;
Θα ήταν ανεύθυνο να πούμε περισσότερα αυτήν τη στιγμή, όμως αρκετοί ξένοι -όπως ο Peter Gelb της Metropolitan Opera- μου έχουν ζητήσει να τους στείλω το DVD της «Φόνισσας».
Η Ελλάδα παράγει σύγχρονο πολιτισμό;
Θα απαντήσω ως εξής: Είναι κρίμα πολιτικοί να διαγκωνίζονται να προβάλουν την αρχαιότητα, όταν δεν εμφανίζονται στις επίσημες πρεμιέρες σημαντικών έργων.
Σας επηρεάζει η αλλαγή πολιτικής κατάστασης;
Το έργο της Λυρικής είναι γνωστό σε όλο το πολιτικό φάσμα και είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι ότι θα συνεχίσει το δρόμο της.
Ακόμα και εάν φύγουμε από το ευρώ;
Ο σύγχρονος πολιτισμός έχει πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες από ό,τι νομίζουμε ακόμα και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες που τον παράγουμε πολλές φορές με μηδαμινά μέσα.
Γκρινιάζετε και εσείς, όπως όλοι, για τις επιχορηγήσεις;
Εμείς στη Λυρική δεν γκρινιάζουμε. Το είδαμε διαφορετικά και μειώσαμε τα έξοδά μας στο μισό. Η Λυρική κόστιζε 33 εκατομμύρια ευρώ στο κράτος και τώρα κοστίζει 17. Ομως, αντί να επιβραβεύεται αυτή η προσπάθεια, τιμωρούμαστε με περαιτέρω μείωση της επιχορήγησης και οριζόντια αντιμετώπιση.
Χρησιμοποιήσατε κάποιον γκουρού οικονομολόγο για να ισοσκελίσετε τον προϋπολογισμό σας;
Δεν υπάρχουν γκουρού, αλλά ένας συνδυασμός οραματισμού με νοικοκύρεμα. Εγινε σωστή χρήση των ανθρωποωρών, με αποτέλεσμα να διπλασιαστεί η παραγωγικότητα. Προσπαθήσαμε να υπηρετήσουμε άλλες αρχές από το πελατειακό κράτος.
Εάν είχατε χρήματα, θα κάνατε περισσότερα;
Θα κοιμόμουν περισσότερο.
Θα μπορούσατε να στηρίζεστε μόνο σε ιδιωτικούς πόρους;
Θα πρέπει να δημιουργηθεί η στρουκτούρα, όπως σε κάποια θέατρα στην Αμερική. Ας βοηθηθεί ο οργανισμός να πάει στη νέα του στέγη στο Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και μετά βλέπουμε το θέμα της κρατικής επιχορήγησης. Πάντως θεωρώ αδιαμφισβήτητο ότι ο πολιτισμός είναι το ισχυρότερο εργαλείο ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής σε μια χώρα. Η τέχνη δεν διακρίνει ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες ή καταγωγή. Υπάρχει μόνο το ταλέντο και η δουλειά. Τι πιο χρήσιμο από το να πάει μπροστά μια κοινωνία και να αναπτυχθεί;
Μέχρι πότε θα παραμείνετε στη θέση σας;
Μέχρι να μπει η Λυρική στο ΙΣΝ. Μετά θα δούμε εάν θα το επιτρέπουν οι δικές μου ψυχικές αντοχές και εάν θα το θέλει η ελληνική πολιτεία.