Το βράδυ της 26ης Μαΐου, μεταξύ όσων είχαν λόγους να πανηγυρίζουν βρίσκονταν και οι δημοσκόποι της χώρας. Τουλάχιστον, η συντριπτική πλειονότητα αυτών. Σε πείσμα της καχυποψίας και της πολεμικής τής κυβέρνησης, οι περισσότερες εταιρείες περιέγραψαν με επιτυχία τις προεκλογικές τάσεις και με το exit poll, παρά τη «συγκράτησή» του ως προς το κάτω όριο του ΣΥΡΙΖΑ, προέβλεψαν επιτυχώς το αποτέλεσμα.
«Τα τέσσερα χρόνια από τον Σεπτέμβριο του 2015, εμείς ως κλάδος τα νιώσαμε ως τέσσερα πέτρινα χρόνια. Ηταν σαν να είχαμε πάει εξορία και τώρα ξαναγυρίσαμε δικαιωμένοι», εξομολογείται στις «Σαββατιάτικες Συναντήσεις» ο Δημήτρης Μαύρος, πλέον στη δεύτερη, μετά την περίοδο 1997-2006, θητεία του ως πρόεδρος στον Σύλλογο Εταιρειών Δημοσκόπησης και Ερευνας Αγοράς (ΣΕΔΕΑ).
O κ. Μαύρος μιλάει με πάθος για την ποιότητα των ελληνικών δημοσκοπήσεων, αλλά και με ειλικρίνεια για τα λάθη που επιχείρησαν να διορθώσουν μετά το 2015. Πριν από το τεχνικό σκέλος της συζήτησης, τον (προ)καλώ να μου ερμηνεύσει τους λόγους που η κυβερνητική πλευρά βρέθηκε προ δυσάρεστης εκπλήξεως. «Εδειχναν να έχουν πέσει από τον γκρεμό, ενώ περίμεναν να κατέβουν μία πλαγιά», επισημαίνω στον Δημ. Μαύρο που, με 33 χρόνια εμπειρίας στην MRB βρισκόταν το βράδυ των εκλογών στην πρώτη γραμμή της τηλεοπτικής μάχης των exit polls. «Ούτε καν πλαγιά. Θεωρούσαν ότι θα κατέβουν δύο σκαλοπάτια και θα πατήσουν στην άμμο της παραλίας», μου απαντά, εξηγώντας μου ότι και ο ίδιος είχε εισπράξει τη βεβαιότητα της κυβέρνησης για διαφορά δύο μονάδων.
«Πολλές φορές όταν καθαρόαιμοι ερευνητές μπλέκονται μέσα σε κομματικούς μηχανισμούς, έχοντας βέβαια αφήσει το επάγγελμά τους, αρχίζουν και σκέφτονται πιο πολύ κομματικά. Προσπαθούν συνεπώς να “διαβάσουν” μέσα από τα νούμερα που παραλαμβάνουν τις δικές τους προβολές. Πρόκειται για αυτοεκπληρούμενες προφητείες στις οποίες πιστεύουν γνησίως!». «Δεν είναι ότι πίστευαν άλλα και πήγαιναν να πουν τα αντίθετα στον πρωθυπουργό, προκειμένου να τον εμψυχώσουν ή με στόχο να μην πέσει κατάθλιψη στο κόμμα. Είχαν πεισθεί και οι ίδιοι ότι η διαφορά θα είναι 2%», εξηγεί.
Οι δημοσκόποι νίκησαν, λοιπόν, το βράδυ της 26ης Μαΐου. Ωστόσο, οι επιτυχίες δεν είναι δεδομένες. Αλλωστε, παγκοσμίως, τα λίγα τελευταία χρόνια οι παταγώδεις αποτυχίες των δημοσκοπήσεων είναι συχνές. Αστόχησαν στο Brexit, στις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, σε Ισπανία, Πορτογαλία και Αυστρία ενώ, πολύ πρόσφατα, στην Αυστραλία προέβλεψαν λάθος νικητή. «Οι ελληνικές δημοσκοπήσεις είναι από τις ακριβέστερες στον κόσμο. Ουδέποτε έχουμε χάσει το πολιτικό μήνυμα της κοινωνίας, ουδέποτε έχουμε πει ότι βγαίνει ο ένας και να βγαίνει ο άλλος ή ότι βγαίνει το ναι και να βγαίνει το όχι… μπορεί να χάσαμε τις διαφορές αλλά το πολιτικό συμπέρασμα ποτέ», σημειώνει εμφατικά ο συνομιλητής μου, πυροδοτώντας τη συζήτηση για το τι πήγε στραβά το 2015, επιτρέποντας στην κυβέρνηση να επιλέξει τους δημοσκόπους ως πολιτικό αντίπαλο.
«Στην αρχή ισχυρίστηκαν ότι είμαστε εκ προθέσεως κακοί άνθρωποι και χειραγωγοί, έστω κι αν επιστημονικά έχει αποδειχθεί ότι δεν έχει βρεθεί τρόπος να ξέρεις με βεβαιότητα πως θα χρησιμοποιήσεις μία δημοσκόπηση προκειμένου να επηρεάσεις ή αν θα έχεις το αντίθετο, τελικά, αποτέλεσμα. Μετά και τις αστοχίες διεθνώς, ήρθε η επόμενη κατηγορία: “Είστε κακοί επιστήμονες, αν είστε επιστήμονες…” και η κριτική ότι δήθεν κάνουμε έρευνες μόνον σε σταθερά τηλέφωνα κ.ο.κ. Και, φυσικά, στο τέλος ήρθε η μομφή πως “έχετε αποτύχει τα τελευταία χρόνια συλλήβδην”» περιγράφει τις διαφορετικές φάσεις της κυβερνητικής επίθεσης ο Δημ. Μαύρος, πριν περάσει στο δημοψήφισμα και σε όσα έγιναν στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015.
«Από τη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία, το δημοψήφισμα είναι το δυσκολότερο πράγμα να προβλέψει κανείς. Σε μία διπολική ερώτηση, αν σου φύγει 2% από τη μία απάντηση –που είναι ένα εύλογο στατιστικό λάθος– και πάει στην άλλη, αφού δεν υπάρχει τρίτη εναλλακτική – έχεις άμεσα μία απόκλιση 4 μονάδων», εξηγεί. Ωστόσο, αυτό που αναγνωρίζει ως λάθος και παράλληλα ως σημείο καμπής για τον τρόπο διεξαγωγής των ερευνών (σ.σ. μέρος του διεξάγεται πλέον μέσω κινητών και Διαδικτύου) είναι οι εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015. Εκεί που το exit poll έδειξε σχεδόν ντέρμπι και η κάλπη έβγαλε μία ευρεία νίκη του ΣΥΡΙΖΑ. «Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου εάν άφηνες τα αποτελέσματα αστάθμιστα, όπως έρχονταν από το πεδίο, είχες το τελικό αποτέλεσμα των εκλογών. Εμείς, όμως, βλέπαμε μία τρομερή υποεκπροσώπηση των ψηφοφόρων της Ν.Δ., το οποίο μας μπέρδεψε. Οταν ρωτούσαμε τι ψηφίσατε στις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές, ο απλός κόσμος δεν σκεφτόταν τον Ιανουάριο αλλά το δημοψήφισμα. Κι ένας Νεοδημοκράτης –ως απεδείχθη– που ψήφισε “όχι” στο δημοψήφισμα, θεωρούσε ότι ψήφισε ΣΥΡΙΖΑ. Και αυτό δήλωνε. Εμείς, νομίζοντας ότι είχαμε υποεκπροσώπηση νεοδημοκρατών, ενώ στην ουσία τους είχαμε μέσα, διορθώσαμε την εκπροσώπηση της Ν.Δ., μειώνοντας τη διαφορά».
Του επισημαίνω ότι και στο τελευταίο exit poll των ευρωεκλογών μοιάζουν να υποτίμησαν το κάτω όριο του ΣΥΡΙΖΑ. «Υπήρξε όντως μία συγκράτηση, γιατί δεν ξέραμε πώς μπορεί να έχει λειτουργήσει όλη αυτή η εναντίον μας ρητορική της κυβέρνησης. Βρίσκαμε με στατιστικό τρόπο ότι υπήρχε συστηματικότητα αρνήσεων σε εκλογικά τμήματα που το 2015 είχαν καταγράψει υψηλή δυναμική ΣΥΡΙΖΑ. Σε αυτά τα κέντρα είχαμε πολλές αρνήσεις και δημιουργήθηκε η αίσθηση μέσα μας ότι οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ έχουν συστηματικότητα στο να αρνούνται να συμμετέχουν».
Και τώρα; Τι περιμένουμε ενόψει των εθνικών εκλογών; «Αφού η εμπειρία λέει ότι η διαφορά στις εθνικές είναι η διπλάσια από αυτό που βγαίνει στις ευρωεκλογές, τι πρέπει να περιμένουμε; Προσωπικά μου φαίνεται δύσκολο να φτάσει στο 18%», λέει χαμογελώντας. «Είναι, ωστόσο, κλειδωμένο το αποτέλεσμα ως προς την τάση του;», τον ερωτώ. «Εξαρτάται από το πώς θα χειριστεί κάθε κόμμα την επόμενη ημέρα: Την αλαζονεία του νικητή οι μεν, την οργή του ηττημένου οι δε. Αφήστε που μπορεί οι πολίτες να πουν “Ωχ! Το πήρα πολύ προς τα εκεί. Μήπως να διορθώσω στην επόμενη κάλπη;”».