Έπειτα από δεν θυμάμαι πόσες ημέρες απουσίας, επιστρέφω και σας φέρνω χαιρετισμούς από έναν άλλο κόσμο. Δεν υπάρχει λόγος να χαίρονται οι φίλοι για την επιστροφή μου, ούτε όμως και να θλίβονται οι εχθροί, αφού δεν χρησιμοποιώ τη δραματική διατύπωση περί άλλου κόσμου με τον γνωστό μεταφορικό τρόπο, αλλά εντελώς κατά κυριολεξία. Διότι είναι πράγματι ένας άλλος κόσμος, αυτός στον οποίο ξαφνικά απαγορεύεται το διάβασμα – και εννοώ κάθε είδους διάβασμα: από βιβλία, εφημερίδες, οθόνες, τα πάντα. Σε αυτόν βρισκόμουν, λοιπόν, με εντολή γιατρού. Καινούργιος για μένα μπορεί να ήταν, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ο κόσμος στον οποίο ζουν οι περισσότεροι γύρω μας, αν κρίνω τουλάχιστον από τις κυκλοφορίες των εφημερίδων και το πόσο σπανίως βλέπω στο μετρό ανθρώπους να διαβάζουν κάτι – οτιδήποτε, ακόμη και διαφημιστικά φυλλάδια.
Ακούγοντας, λοιπόν, για τα δικά μας μέσα από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω πόσο στενά σε αυτή τη χώρα συνυφαίνεται το γελοίο με το σοβαρό, ώσπου στο τέλος είναι αδύνατο να τα διαχωρίσεις. Ετσι διαμορφώνεται αυτό που λέμε «ελληνική ιδιαιτερότητα» ή «ελληνική πραγματικότητα». Είναι φανερό, λ.χ., ότι βλέπουμε πια τις εκλογές. Σε πρώτο στάδιο, έχουμε τις ευρωεκλογές τον Μάιο, στις οποίες ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει οπωσδήποτε να κερδίσει τις εντυπώσεις. Είτε αυτό συμβεί είτε όχι, του χρόνου πάμε και στις βουλευτικές, με αφορμή την αδυναμία της Βουλής να εκλέξει νέο Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Η προεκλογική αντιπαράθεση έχει ήδη ξεκινήσει και υποθέτω ότι, με διακυμάνσεις και διαλείμματα, θα πάει έτσι ώς την ώρα της κάλπης. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, είναι φυσικό να ξεσπούν καβγάδες ανά πάσα στιγμή. Αλλά να ξεσπούν και για θέματα που δεν έχουν καμία σημασία; Για θέματα τα οποία από τον τρόπο με τον οποίο τίθενται δεν υφίστανται στην πραγματικότητα;
Δείτε, ας πούμε, την αστεία διαμάχη σχετικά με τις (ανύπαρκτες) θρησκευτικές πεποιθήσεις του Τσίπρα, η οποία έδωσε την ευκαιρία και σε παπάδες εθισμένους στη δημοσιότητα να μπουν και αυτοί στον χορό. Ασφαλώς, η θρησκευτική πίστη (ή η απουσία της) είναι κάτι που επηρεάζει, σε διαφορετικό βαθμό στον καθένα, τη στάση μας στη ζωή και τις αποφάσεις μας περισσότερο απ’ όσο η πίστη στον Παναθηναϊκό ή στον Ολυμπιακό. Εχει όμως τόση σχέση με τη διακυβέρνηση της χώρας, με τα προβλήματα της οικονομίας και του κράτους, όση και οι ποδοσφαιρικές πεποιθήσεις. Το ζήτημα δεν είναι αν θα μας κυβερνάει ένας άθρησκος ή ένας θρησκευόμενος, αλλά πώς θα μας κυβερνάει. Αυτό μένει εκτός της συζήτησης όσο το πεδίο της περιορίζεται στην αντιπαραβολή του άθεου Τσίπρα με τον ευλαβή Σαμαρά, που μας εύχεται κάθε Δεκαπενταύγουστο «καλή Παναγιά».
Ο καβγάς ξεκίνησε με αφορμή μία απερίσκεπτη κουβέντα ενός κυρίου του ΣΥΡΙΖΑ, όμως αυτό που κάνει τον παραλογισμό του πράγματος βαθύτερο είναι ότι, υπό τους όρους που ετέθη το ζήτημα, περιέχει και την απάντησή του. Αν και άθεος, ο Τσίπρας έχει προκαλέσει λιγότερο κακό από ό,τι κάποιοι άλλοι – αυτό ακριβώς είπε ο εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ. Επομένως, αφού δεν συνδέεται η θρησκευτική πίστη με τη λεγόμενη προσφορά στον τόπο, προς τι όλη η φασαρία; Εξάλλου, αν σχηματίσει κυβέρνηση ο Τσίπρας, είναι πολύ πιθανό να του δοθεί η ευκαιρία για να προκαλέσει τεράστιο κακό. Οπότε ενδέχεται να αποδειχθεί και από την άλλη πλευρά του θέματος ότι κάθε πολιτικός, όπως κάθε άνθρωπος, είναι ικανός και για το καλό και για το κακό, ανεξαρτήτως θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Την ίδια ώρα, πληροφορίες φέρουν το Συμβούλιο της Επικρατείας να κρίνει αντισυνταγματικές τις περικοπές μισθών στους ενστόλους και οι αντιμνημονιακοί πανηγυρίζουν. Και λοιπόν; Τα χρήματα που μας λείπουν δεν παράγονται με δικαστικές αποφάσεις. Αν ήταν έτσι, με τόσους συνταγματολόγους στη χώρα, δεν μπορεί, κάποιος θα είχε προνοήσει ώστε το Σύνταγμα να περιέχει και διάταξη η οποία να απαγορεύει οτιδήποτε δυσάρεστο, από την απροθυμία των αγορών να μας δανείζουν ώς τις γλάστρες που πέφτουν από τα μπαλκόνια στα κεφάλια των περαστικών, που λέει ο λόγος.
Η «ελληνική πραγματικότητα» επί ημερών χρεοκοπίας επιβεβαιώνει πόσο δίκιο είχε ένας Αγγλος πολιτικός του 18ου αιώνα, ο Εντμουντ Μπερκ, πατέρας του σύγχρονου συντηρητισμού, που υποστήριζε ότι «manners are of much more importance than laws». Δεν εννοούσε, βέβαια, ότι οι καλοί τρόποι είναι σπουδαιότεροι από τους νόμους. Με τον όρο «manners» αναφερόταν στις κοινωνικές συμβάσεις που έχουν δοκιμαστεί από την πείρα χρόνων και δημιουργούν το πλέγμα των σχέσεων σε μια κοινωνία μέσα στο οποίο οι νόμοι μπορούν να λειτουργήσουν ικανοποιητικά – λ.χ., ότι κάνουμε εκλογές κάθε τέσσερα χρόνια και όχι κάθε τέσσερις μήνες. Σε αυτό, δηλαδή στο πλαίσιο των συμβάσεων που ορίζουν το πεδίο δράσης, πάσχουμε σοβαρά. Πάντα το γνωρίζαμε. Τώρα, όμως, με τη χρεοκοπία, το βλέπουμε από τη χειρότερη πλευρά του…
Monsieur Normal
Τώρα που οι περιπέτειές του έχουν γίνει κύριο θέμα στα δελτία ειδήσεων παγκοσμίως, έχει γούστο να σκέπτεται κάποιος ότι οι Γάλλοι ψήφισαν τον Ολάντ ως τον «κύριο νορμάλ»· δηλαδή, ως τον κανονικό, συνηθισμένο άνθρωπο, ο οποίος υποτίθεται ότι θα επανέφερε την προεδρία στα μέτρα που αρμόζουν, έπειτα από τη φαντασμαγορική θητεία του Σαρκοζί. Ωστόσο, αφήνω κατά μέρος την ουσία του θέματος, για να επισημάνω ένα γεγονός, το οποίο εμένα τουλάχιστον βαθύτατα συγκίνησε. Εννοώ τη χαριτωμένη λεπτομέρεια, ότι ο Ολάντ πηγαινοερχόταν στο σπίτι της φίλης του φορώντας κράνος μοτοσικλετιστή, ώστε να μη γίνεται αντιληπτή η ταυτότητά του. Υπό ανάλογες συνθήκες, το ίδιο ακριβώς έκανε και ένας δικός μας πολιτικός του σχετικά πρόσφατου παρελθόντος, ο οποίος πλέον κάνει μονίμως διακοπές. (Οταν δεν στοχάζεται το μέλλον του τόπου, εννοείται…) Εξ ου η συγκίνησή μου. «Καταραμένε Ελληνα, βρήκες τα πάντα», για να θυμηθούμε το παράπονο του Σίλλερ…