Την προεκλογική περίοδο του 1974 ο Κάρολος Παπούλιας ήταν υποψήφιος βουλευτής του ΠΑΣΟΚ στον νομό Ιωαννίνων. Στο πλαίσιο της εκστρατείας του δεν παρέκαμψε το Μέτσοβο, το προπύργιο του Ευάγγελου Αβέρωφ. Με τον πολιτικό της ΕΡΕ και της Νέας Δημοκρατίας διατηρούσε καλή σχέση, αλλά κάποιοι «αβερωφικοί» ενοχλήθηκαν όταν τον είδαν να μπαίνει στο καφενείο του χωριού. Ο άρτι αφιχθείς από τη Γερμανία νομικός τράβηξε μια νοητή γραμμή στο πάτωμα και τους είπε ήρεμα: «Εχουμε δημοκρατία. Από τη γραμμή αυτή και πέρα θα μιλήσω εγώ. Αν την παραβιάσετε, θα έχετε να κάνετε μαζί μου».
Αυτός ήταν ο Κάρολος Παπούλιας, για όσους είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν. Σεμνός, νηφάλιος, σοβαρός, δεν επιζητούσε τις συγκρούσεις, αλλά τραβούσε νοητές γραμμές, είτε όταν συνομιλούσε με τους Τούρκους και τους Αμερικανούς, ως υπουργός Εξωτερικών, είτε όταν διαφωνούσε με φίλους ή αντιπάλους. Κέρδιζε έτσι τον σεβασμό των άλλων, με πρώτο τον σεβασμό του Ανδρέα Παπανδρέου. Συναντήθηκαν στις αρχές του 1968 στον σιδηροδρομικό σταθμό της Κολωνίας, λίγο καιρό μετά την αποφυλάκιση του μετέπειτα ιδρυτή του ΠΑΚ και του ΠΑΣΟΚ από τις φυλακές Αβέρωφ. Εμειναν φίλοι έως τον θάνατο του Παπανδρέου.
Ο Κάρολος Παπούλιας ήταν παρών στην Εθνική Αντίσταση, στον αντιδικτατορικό αγώνα και σε όλες τις φάσεις της μεταπολίτευσης, με αποκορύφωμα την προσπάθεια να διαφυλαχθεί η σταθερότητα μέσα στη θύελλα της οικονομικής κρίσης. Κανείς όμως δεν τον θυμάται να θυμώνει ή να υψώνει τη γροθιά του. «Είχε φυσικό κύρος, δεν ήταν βαρύγδουπος. Δεν όξυνε καταστάσεις αν δεν χρειαζόταν να τις οξύνει», λέει στην «Κ» στενός συνεργάτης του. «Είχε αίσθηση της Ιστορίας και προχωρούσε σε αναλύσεις αφήνοντας έξω τα συναισθηματικά στοιχεία».
Αυτό που τον διαμόρφωσε ήταν η αγάπη του για τα βιβλία. Το σπίτι των 75 τετραγωνικών στην οδό Ασκληπιού στην Αθήνα είχε παντού βιβλιοθήκες και στοίβες με βιβλία. «Δεν μπορούσες να προχωρήσεις μέσα στο σπίτι παρά μόνον ανάμεσα στις στοίβες των βιβλίων», λέει συνεργάτης του στο κόμμα από τη δεκαετία του ’70. Στο διαμέρισμα αυτό, όπου ξεχώριζε μια κατάφυτη βεράντα, με λεμονιές και πορτοκαλιές και άλλα φυτά, που μόνος του καλλιεργούσε, ο Πρόεδρος έζησε μέχρι την περασμένη Κυριακή που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 92 ετών.
Τα παιδικά χρόνια
Παιδί ακόμα, εκπαιδεύτηκε σε στρατόπεδο του ΕΛΑΣ, πολέμησε τους ναζί, αλλά δεν έμπλεξε με τον Εμφύλιο.
Γεννήθηκε στις 2 Ιουνίου 1929 στον Μολυβδοσκέπαστο Ιωαννίνων, ένα χωριό που τώρα έχει 40 κατοίκους. Βρίσκεται σε ύψος 500 μ., δυο βήματα από την Αλβανία. Ο πατέρας του, Γρηγόριος Παπούλιας, Κορίνθιος υποστράτηγος του Μηχανικού, είχε χτυπηθεί από όλμο στο μικρασιατικό μέτωπο και αναζήτησε γιατρειά στο ορεινό κλίμα της Ηπείρου. Εκεί γνώρισε τη μητέρα του, την κυρία Βασιλική. Πέθανε όμως πριν ο Κάρολος κλείσει τα επτά. Ο μοναχογιός βαφτίστηκε Κάρολος από τον αριστερό στρατηγό Βλάχο, προς τιμήν του Γερμανού σοσιαλιστή Καρλ Κάουτσκι.
Ο μικρός Κάρολος επηρεάστηκε από τους κομμουνιστές που ζούσαν στην Ηπειρο εξόριστοι. Παιδί ακόμα, εκπαιδεύτηκε σε στρατόπεδο του ΕΛΑΣ, πολέμησε τους ναζί, αλλά δεν έμπλεξε με τον Εμφύλιο. Τον πήρε η κυρία Βασιλική και κατέβηκαν στην Αθήνα, στο Παγκράτι, στον Αγιο Σπυρίδωνα. Εκεί διάλεξε ο Πρόεδρος να ψαλεί η εξόδιος ακολουθία του, σχεδόν 80 χρόνια μετά, την περασμένη Τετάρτη. Η μητέρα του ζούσε κοντά του, στην ίδια πολυκατοικία, σε ένα διαμέρισμα του επάνω ορόφου, έως το τέλος της δεκαετίας του ’80.
Ηταν τότε, συγκεκριμένα το 1987, όταν ο Παπούλιας συζητήθηκε για το ταξίδι του στη Σόφια, στο αποκορύφωμα της ελληνοτουρκικής κρίσης του «Σισμίκ». Ο ηγέτης της Βουλγαρίας Τέοντορ Ζίβκοφ συμφώνησε να παράσχει αρωγή στην Ελλάδα σε περίπτωση ελληνοτουρκικού πολέμου και μετέφερε στρατεύματα στα σύνορα με την Τουρκία. Η φιλοσοφία του Παπούλια ήταν ότι η Ελλάδα, ως μεσαία δύναμη, πρέπει να συνεννοείται με άλλες μεσαίες δυνάμεις και παράλληλα με τις μεγάλες δυνάμεις. Ανέπτυξε άριστες σχέσεις με τον ηγέτη των Παλαιστινίων Γιασέρ Αραφάτ και τον πρόεδρο της Λιβύης Μουαμάρ Καντάφι, με τους Ισραηλινούς και τους Αμερικανούς, τους Ρώσους και τους Ευρωπαίους.
Ηταν σκληρός με την Τουρκία, αλλά ταυτόχρονα ήταν ο πραγματιστής που διαμόρφωσε το Μνημόνιο Παπούλια – Γιλμάζ το 1988, ένα πλαίσιο συνεννόησης που συμφώνησε με τον Τούρκο ομόλογό του Μεσούτ Γιλμάζ για στρατιωτικές ασκήσεις στο Αιγαίο, που ισχύει έως σήμερα. Στις 28 Αυγούστου 1987 υπέγραψε την άρση του εμπολέμου με Αλβανία. Επιδίωκε τη βελτίωση των ελληνοαλβανικών σχέσεων ως μέσο για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και τον σεβασμό των δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας. Θεωρούσε μια από τις πιο σημαντικές στιγμές της πορείας του τη Σύνοδο Κορυφής του Εσσεν, τον Ιούνιο του 1994, όταν επιβεβαιώθηκε ότι η νέα φάση της διεύρυνσης της Ε.Ε. θα περιλαμβάνει την Κύπρο και τη Μάλτα.
Ψύχραιμη στάση
Ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας στήριξε τις κυβερνήσεις Παπαδήμου, Πικραμμένου και Σαμαρά – Βενιζέλου που «μάτωσαν» για τη σταθεροποίηση, αλλά και την κυβέρνηση Τσίπρα – Καμμένου που έστω «ανεπιγνώστως» έδρασε ως αλεξικέραυνο κάτω από τον βαρύ ουρανό του θυμού και του διχασμού. Δεν τον εξέπληξε τίποτα από όσα έγιναν στα χρόνια της κρίσης. «Κατέτασσε τα γεγονότα στις ιστορικές κατηγορίες τους κι έτσι δεν τον τάραζαν», λέει συνεργάτης του. Μια ολόκληρη ζωή στάθηκε όρθιος απέναντι σε θύελλες, παρέμεινε έως το τέλος σεμνός και ατάραχος. Και πολύτιμος για την πατρίδα.
Το παρασκήνιο της ανάδειξης στην Προεδρία της Δημοκρατίας
Με την επιλογή του Κάρολου Παπούλια ο Κώστας Καραμανλής έγινε ο πρώτος πρωθυπουργός που πρότεινε για την Προεδρία της Δημοκρατίας κορυφαίο στέλεχος της αντίπαλης παράταξης (το παράδειγμα Καραμανλή ακολούθησε το 2015 ο Αλέξης Τσίπρας, όταν επέλεξε τον Προκόπη Παυλόπουλο). Η επιλογή του Κωστή Στεφανόπουλου το 1995 έγινε από τον Αντώνη Σαμαρά, που ήταν τότε πρόεδρος της Πολιτικής Ανοιξης. Με την επιλογή Σαμαρά συμφώνησε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Πώς όμως κατέληξε ο Κώστας Καραμανλής στην επιλογή Παπούλια; Ο κ. Καραμανλής γνώριζε ότι εφόσον η Ν.Δ. διέθετε μόνον 165 έδρες θα έπρεπε να επιλέξει μια προσωπικότητα στην οποία θα συμφωνούσε και το ΠΑΣΟΚ. Διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να εξασφαλιστούν 180 ψήφοι, που σύμφωνα με το Σύνταγμα ήταν ο κατώτερος απαιτούμενος αριθμός για την εκλογή Προέδρου και την αποφυγή διάλυσης της Βουλής και προκήρυξης νέων εκλογών (η αποδέσμευση της εκλογής Προέδρου από τη διενέργεια εκλογών έγινε μόλις πρόσφατα, με την τελευταία αναθεώρηση του Συντάγματος). Στα τέλη Νοεμβρίου 2004 ο τότε πρωθυπουργός είχε φτάσει κοντά στην επιλογή του Απόστολου Κακλαμάνη, αλλά ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος Θοδωρής Ρουσόπουλος εξέφρασε επιφυλάξεις.
Καραμανλής: Εσύ ποιον θα πρότεινες;
Ρουσόπουλος: Τον Κάρολο Παπούλια.
Καραμανλής: Γι’ αυτό μου είπες να τον χαιρετήσω στα Ιωάννινα;
Στις 19 Νοεμβρίου 2004, στο ξενοδοχείο «Ντι Λακ» των Ιωαννίνων, ο Κώστας Καραμανλής ήταν προσκεκλημένος σε εκδήλωση του νομάρχη Ιωαννίνων. Ο Κάρολος Παπούλιας ήταν παρών. Ο κ. Ρουσόπουλος είχε εντοπίσει τον βετεράνο πολιτικό στο ακροατήριο, είχε μιλήσει μαζί του πριν αρχίσει η εκδήλωση και είχε ενημερώσει τον κ. Καραμανλή για την παρουσία του. Εκείνη τη βραδιά ο κ. Ρουσόπουλος, όπως έχει διηγηθεί σε συνομιλητές του, σκέφτηκε ότι ο Κάρολος Παπούλιας θα μπορούσε να ήταν η ιδανική επιλογή της Ν.Δ. για την Προεδρία της Δημοκρατίας. Ο κ. Καραμανλής ζήτησε να γίνει ποιοτική μέτρηση, την οποία ανέλαβε ο Γιάννης Λούλης. Ανάμεσα σε 10 συνολικά ονόματα που συζητήθηκαν στις ομάδες εστίασης (focus group) του διακεκριμένου επικοινωνιολόγου, ο Κάρολος Παπούλιας συγκέντρωσε θετικά σχόλια από το 85% των συμμετεχόντων.
«Κάρολε, είμαι ο Ρουσόπουλος και έχω εντολή από τον πρωθυπουργό να κάνουμε μια συζήτηση οι δυο μας».
Ο κ. Ρουσόπουλος ανέλαβε να συνομιλήσει με τον Ηπειρώτη πολιτικό, αλλά δεν μπορούσε να τον βρει γιατί του τηλεφωνούσε χρησιμοποιώντας ένα ψευδώνυμο. «Δεν ήθελα να καταλάβει κανείς τίποτα και γι’ αυτό τηλεφωνούσα στους συνεργάτες του λέγοντας ότι είμαι κάποιος Νίκος Γεωργιάδης από τον τηλεοπτικό σταθμό Alpha». Ο Παπούλιας όμως γνώριζε ότι δεν υπήρχε δημοσιογράφος με αυτό το όνομα στον Alpha και απέφευγε να επιστρέψει το τηλεφώνημα. Μετά δυο ημέρες, όταν ο «Γεωργιάδης» πλέον επέμενε πολύ, ο Παπούλιας βγήκε στην άλλη άκρη της γραμμής. «Ναι, κύριε Γεωργιάδη». «Κάρολε, είμαι ο Ρουσόπουλος και έχω εντολή από τον πρωθυπουργό να κάνουμε μια συζήτηση οι δυο μας». Ο Παπούλιας, που μόλις είχε προσγειωθεί στα Ιωάννινα, ρώτησε αν χρειαζόταν να επιστρέψει αυθημερόν. Τελικά το ραντεβού κλείστηκε δύο ημέρες αργότερα, Κυριακή απόγευμα στις 7.30, στο σπίτι της παλιάς συνεργάτιδος του Παπούλια, κυρίας Μαρίτση, στην οδό Ραβινέ, κοντά στο Hilton.
– Θόδωρε, είναι πολύ τιμητικό για μένα, πιστεύω ότι θα ανταποκριθώ.
– Κάρολε, είναι η τελευταία φορά που σου μιλάω στον ενικό. Από εδώ και πέρα, «κύριε Πρόεδρε».
Τις επόμενες ημέρες συνομιλούσαν με καινούργια καρτοκινητά διότι το Μέγαρο Μαξίμου ήθελε να μηδενίσει οποιαδήποτε πιθανότητα διαρροής. Στο πρωθυπουργικό γραφείο ανησυχούσαν μήπως η πληροφορία είχε φτάσει στον Γιώργο Παπανδρέου και αν ο τότε πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ αποφάσιζε να «κάψει» την ιδέα προτείνοντας εκείνος πρώτος τον Κάρολο Παπούλια. Δεν υπήρξε όμως τέτοιος κίνδυνος. Ο Παπανδρέου δεν θα έκανε ποτέ κάτι τέτοιο, αλλά σε κάθε περίπτωση η μυστικότητα είχε τηρηθεί. Την Κυριακή 12 Δεκεμβρίου 2004 ο Κώστας Καραμανλής δήλωσε ότι η Ν.Δ. προτείνει τον Κάρολο Παπούλια για την Προεδρία της Δημοκρατίας. Ο Κάρολος Παπούλιας, που βρισκόταν και πάλι στα Ιωάννινα, πήγε στο ξενοδοχείο «Ντι Λακ» και προχώρησε σε δήλωση αποδοχής της πρότασης Καραμανλή.
Εκείνη την εποχή πολλοί ισχυρίστηκαν ότι γνώριζαν ή ότι ήταν δική τους ιδέα η επιλογή Παπούλια. Η αλήθεια είναι ότι κανείς στο ΠΑΣΟΚ δεν είχε ενημερωθεί, και από τη Νέα Δημοκρατία γνώριζε το όνομα μερικές ημέρες πριν μόνο ο Γιώργος Σουφλιάς. Κάποια άλλα κορυφαία στελέχη τής τότε κυβέρνησης ενημερώθηκαν μόλις λίγα λεπτά πριν από την επίσημη ανακοίνωση. Με την επιλογή Παπούλια ο Κώστας Καραμανλής ενίσχυσε την ηγετική του εικόνα στην ευρύτερη κοινή γνώμη και επισφράγισε το μήνυμα ενότητας και υπέρβασης των διαχωριστικών γραμμών το οποίο σταθερά υπογράμμιζε ότι θα χαρακτήριζε την πολιτική της Νέας Δημοκρατίας.
Στις 8 Φεβρουαρίου 2005 ο Κάρολος Παπούλιας εξελέγη Πρόεδρος της Δημοκρατίας με 279 ψήφους. Η ορκωμοσία του έγινε στις 12 Μαρτίου 2005 από τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο. Η συνεργασία του με τον Κώστα Καραμανλή, αλλά και τον Γιώργο Παπανδρέου και τον Αντώνη Σαμαρά στη συνέχεια, υπήρξε υποδειγματική. Δεν αισθάνθηκε ποτέ την ανάγκη να μεταδώσει ότι συμβουλεύει ή νουθετεί. Πρόσφερε τη γνώμη του διακριτικά και εμπιστευτικά. Επανεξελέγη στις 3 Φεβρουαρίου 2010 με 266 ψήφους έχοντας την υποστήριξη όχι μόνον του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ., αλλά και του ΛΑΟΣ.
Πεζοπορία, βιβλία και ηπειρώτικα
Ο Κάρολος Παπούλιας έμοιαζε μοναχικός και εσωστρεφής, αλλά στα νιάτα του ήταν αθλητής στον Εθνικό Γυμναστικό Σύλλογο. Πρωταθλητής στο άλμα επί κοντώ και μέλος στην Εθνική Ομάδα Βόλεϊ Εφήβων. Επαιζε βόλεϊ ακόμα και τον πρώτο καιρό που έγινε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, το 2005. Μπήκε στη Νομική Αθήνας. Η φιλία του με τον Πέτρο Μολυβιάτη χρονολογείται από τότε. Συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Μποκόνι στην Ιταλία και στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας στη Γερμανία. Παντρεύτηκε τη Μαρία (Μαίη) Πάνου και απέκτησαν τρεις κόρες. Ηξερε το ηπειρώτικο τραγούδι, τραγουδούσε όταν είχε την ευκαιρία, όταν ανέβαινε στα χωριά. Μια εποχή είχε ένα κοπάδι πρόβατα, στο Δολό. Του άρεσε το κολύμπι και η πεζοπορία. Ξεκινούσε από το μοναστήρι στην Καισαριανή και περπατούσε στο μονοπάτι προς Γλυφάδα. Τα Σάββατα, όταν ο καιρός δεν επέτρεπε την πεζοπορία, αφιέρωνε πολλές ώρες σε παλαιοβιβλιοπωλεία για να ανακαλύψει και να αποκτήσει ακόμα περισσότερα βιβλία.