Εχοντας παρακολουθήσει από τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις στη χώρα μας και έχοντας συμβάλλει σε ορισμένες από αυτές, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το πολιτικοδιοικητικό σύστημά μας χαρακτηρίζεται από «νομοπαρασκευαστική μονομέρεια». Εκπονούμε συνέχεια νόμους, χωρίς να φροντίζουμε για την εφαρμογή τους.
Οπως μας δείχνει η εμπειρία από τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις Αποκέντρωσης και Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Μεταπολίτευσης, οι τρεις σημαντικότερες από αυτές, δηλαδή η ίδρυση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης (1994), το Πρόγραμμα «Καποδίστριας» (1997) και η συνέχειά του ο «Καλλικράτης» (2010) είχαν ορισμένα κοινά μεταρρυθμιστικά χαρακτηριστικά: νομοθετήθηκαν στο πρώτο εξάμηνο της κυβερνητικής θητείας, βασίστηκαν σε ισχυρή πολιτική βούληση και ικανή μεταρρυθμιστική ομάδα, επέλεξαν τον κατάλληλο χρονισμό (timing), αγνόησαν το βραχυπρόθεσμο πολιτικό κόστος και συνοδεύτηκαν από δράσεις υποστήριξης και εφαρμογής της μεταρρύθμισης. Δεν αφέθηκαν στο έλεος της αδράνειας της δημόσιας διοίκησης.
Ειδικά το Πρόγραμμα «Καποδίστριας» περιείχε το πενταετές Ειδικό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΕΠΤΑ), το οποίο χρηματοδότησε τη βελτίωση της λειτουργίας των ΟΤΑ μέσω της μηχανοργάνωσής τους, τις αναγκαίες επενδύσεις (κτιριακές υποδομές, οχήματα, μηχανολογικό εξοπλισμό), πρόσθετο επιστημονικό προσωπικό στους «καποδιστριακούς» δήμους και ειδικό επικοινωνιακό πρόγραμμα.
Αντίθετα, είναι σύνηθες οι μεταρρυθμιστικές διατάξεις να παραμένουν αναρτημένες στα ΦΕΚ ή να επανανομοθετούνται ή να παρατείνεται συνεχώς η προθεσμία εφαρμογής τους, όταν δεν εξασφαλίζονται, με επιχειρησιακό πρόγραμμα, οι προϋποθέσεις, οι υλικοί και άυλοι πόροι και ο οδικός χάρτης για την εφαρμογή τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παράταση από το 2010 μέχρι το 2022, επί 10 φορές, της προθεσμίας «διοικητικής υποστήριξης» των δήμων προκειμένου να δημιουργήσουν υπηρεσίες δόμησης.
Επίσης, η εμπειρία έχει δείξει ότι οι αξιόλογες μεταρρυθμίσεις στη λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης και τις υπηρεσίες της προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, βασίζονται κυρίως σε ένα επιχειρησιακό πρόγραμμα αποτελεσματικής αξιοποίησης των σύγχρονων τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνιών. Η ψηφιοποίηση των λειτουργιών, η διασύνδεση των μητρώων και γενικότερα των βάσεων δεδομένων και η οριζόντια και κάθετη διαλειτουργικότητα των δημοσίων φορέων όλων των διοικητικών επιπέδων, μας οδηγεί στην αναθεώρηση των παραδοσιακών αντιλήψεων περί μεταφοράς, κατανομής και ανακατανομής των αρμοδιοτήτων, αναδεικνύοντας την ανάγκη να προωθήσουμε κατά προτεραιότητα τη συνεννόηση, τον συντονισμό, τη συνέργεια των δημοσίων φορέων και την εταιρική σχέση και τη συστημική συνεργασία των διοικητικών επιπέδων.
Επομένως μπορούμε να ξεπεράσουμε τη «νομοπαρασκευαστική μονομέρεια» και να συμπληρώσουμε την παραδοσιακή πολιτικοδιοικητική κουλτούρα με μια επιχειρησιακή οπτική που θα στοχεύει στη διασφάλιση των αποτελεσμάτων, τα οποία μάλιστα θα εξασφαλίζουν ορατότητα από τους πολίτες, άρα και την αναγκαία κοινωνική υποστήριξή τους.
Στην κατεύθυνση αυτή έρχεται να συμβάλει μια πρόσφατη μελέτη με τίτλο «Η μεταρρυθμιστική τεχνική μέσα από την ιστορική εξέλιξη των διοικητικών μεταρρυθμίσεων στο πεδίο της αποκέντρωσης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα». Συντάκτης της μελέτης ο Παναγιώτης Μαΐστρος και η υψηλού επιπέδου ερευνητική ομάδα. Η περίληψη της μελέτης εκδόθηκε ως βιβλίο και ψηφιακά από το ΕΛΙΑΜΕΠ και την ΕΕΤΑΑ.
Επιτυχημένες ήταν οι αλλαγές που βασίστηκαν σε ισχυρή πολιτική βούληση και συνοδεύτηκαν από δράσεις υποστήριξης και εφαρμογής τους.
Η μελέτη αυτή αποτελεί αναστοχασμό και αποτίμηση των διοικητικών μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης και επιχειρεί να συγκροτήσει τη «θεσμική μνήμη» της μεταρρυθμιστικής τεχνικής αυτών των μεταρρυθμίσεων, προτείνοντας την αξιοποίησή της ως μήτρας για την επόμενη σημαντική διοικητική μεταρρύθμιση. Η μελέτη καταλήγει προτείνοντας την «Εργαλειοθήκη “Εμμ. Ροΐδης”» με 4 μεταρρυθμιστικά εργαλεία, τη «Μεταρρυθμιστική μεθοδολογία “Ευπαλίνος”», 4 τεχνικές μεταρρύθμισης των αρμοδιοτήτων και 10 μεταρρυθμιστικά βήματα.
Επιπλέον, ως σπονδυλική στήλη της επόμενης σημαντικής διοικητικής μεταρρύθμισης προτείνει όχι την Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση, αλλά την Ψηφιακή Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση κατά δημόσια πολιτική.
Ως παραδείγματα παρουσιάζονται προτάσεις σε συγκεκριμένες δημόσιες πολιτικές, την πολιτική δημόσιας υγείας και πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και την πολιτική προστασία και αποδεικνύεται ότι δεν χρειάζεται τόσο να προστεθούν σε ΦΕΚ νέες αρμοδιότητες στους ΟΤΑ, όσο η χρηματοδότησή τους για να ασκήσουν τις αρμοδιότητες που ήδη έχουν «στα χαρτιά».
Αξιοποιώντας τον πυρήνα της εν λόγω μελέτης θα διατυπώσω μια πρόταση. Η Πολιτεία να ψηφίσει τον νόμο που πρότεινε ο Εμμ. Ροΐδης, «ο οποίος να επιτάσσει την εφαρμογήν όλων των υπολοίπων νόμων», υποχρεώνοντας κάθε νομοσχέδιο «μείζονος οικονομικής ή κοινωνικής σημασίας» να συνοδεύεται από επιχειρησιακό πρόγραμμα εφαρμογής του, που θα διασφαλίζει τις προϋποθέσεις, τους υλικούς και άυλους πόρους και τον οδικό χάρτη υλοποίησής του. Και φυσικά θα προβλέπει τον μηχανισμό υποστήριξης των νομοπαρασκευαστικών μονάδων των υπουργείων για την εκπόνηση των αντίστοιχων επιχειρησιακών προγραμμάτων.
Εν κατακλείδι, επειδή δεν υπάρχει «αυτόματος πιλότος» που να υλοποιεί τις μεταρρυθμίσεις που γράφουμε στους νόμους, χρειάζεται ένας «οδηγός» (manual) για να εκτιμούμε τις προοπτικές επιτυχίας των νομοθετικών πρωτοβουλιών των επόμενων χρόνων, με βάση τη μεταρρυθμιστική μεθοδολογία και τα εργαλεία που χρησιμοποιούν (ή δεν χρησιμοποιούν) και τον οδικό χάρτη των βημάτων που ακολουθούν (ή δεν ακολουθούν). Στην κατεύθυνση αυτή μπορεί να μας βοηθήσουν και μελέτες, όπως αυτή της ομάδας Μαΐστρου που εκδόθηκε πρόσφατα από την ΕΕΤΑΑ και το ΕΛΙΑΜΕΠ.
Ο κ. Αλέκος Παπαδόπουλος είναι πρώην υπουργός.