Η έντονη κομματική πόλωση θεωρείται μείον για τη συγκρότηση κυβερνήσεων συνεργασίας οι οποίες εξ ορισμού οικοδομούνται πάνω στη βάση του συμβιβασμού. Οι πολιτικές διεργασίες μπορεί να προηγούνται των εκλογών και η ανάδειξη καθαρού νικητή συνήθως επιταχύνει τις διαδικασίες. Μικρό κόμμα δεν σημαίνει μικρό υπουργείο και το μεγάλο σχήμα μπορεί να μη λαμβάνει το ίδιο γρήγορες αποφάσεις. Απώλεια εκλογικής δύναμης, αλλά και πολιτικά οφέλη, αντιμετωπίζει τόσο ο μικρός όσο και ο μεγάλος κυβερνητικός εταίρος.
Πρόκειται για ορισμένα από τα διδάγματα που προσφέρει η πολιτική εμπειρία χωρών όπως η Γερμανία και η Ιταλία. Απαντούν στα ερωτήματα της «Κ» ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Luiss της Ρώμης Βιντσέντζο Εμανουέλε και η επικεφαλής Εκλογικών & Κοινωνικών Ερευνών στο Ίδρυμα Κόνραντ Αντενάουερ του Βερολίνου Δρ Βιόλα Νόι.
– Η χώρα σας έχει παράδοση στις κυβερνήσεις συνεργασίας. Πώς οικοδομήθηκε αυτή η πολιτική κουλτούρα;
– Β.Εμ. Η παράδοση των κυβερνήσεων συνασπισμού στην Ιταλία εμφανίστηκε αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ευνοήθηκε από δύο στοιχεία. Πρώτον, από τον κατακερματισμό του κομματικού της συστήματος – δηλαδή, πολλά κόμματα που αντιπροσωπεύουν διαφορετικά χάσματα και διαχωρισμούς στο εκλογικό σώμα. Δεύτερον, από την υιοθέτηση ενός εκλογικού συστήματος σχεδόν καθαρής, απλής αναλογικής.
– Β.Ν. Η Γερμανία είχε μόνο κυβερνήσεις συνασπισμού από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακόμη και όταν το CDU/CSU κέρδισε κάποτε την απόλυτη πλειοψηφία, το 1957, σχηματίστηκε επίσης κυβέρνηση συνασπισμού. Επομένως, οι κυβερνήσεις συνασπισμού είναι κάτι αυτονόητο στη Γερμανία.
– Θα ξεχωρίζατε κάποιους παράγοντες που θα περιγράφατε ως πάγιες προϋποθέσεις για την επιτυχή συγκρότηση ενός κυβερνητικού συνασπισμού;
– Β.Εμ. Η βιβλιογραφία των πολιτικών επιστημών – βλ. Lijphart 1999 – μας υποδεικνύει ότι ο επιτυχής σχηματισμός ενός κυβερνητικού συνασπισμού εξαρτάται κυρίως από τη στάση της πολιτικής ελίτ απέναντι σε συμβιβασμούς. Ουσιαστικά, είναι θέμα πολιτικής κουλτούρας, όπως μας δείχνουν τα παραδείγματα του Βελγίου και της Ολλανδίας. Μία άλλη σημαντική προϋπόθεση είναι η χαμηλή ιδεολογική πόλωση. Όσο μεγαλύτερη είναι η ιδεολογική απόσταση μεταξύ των κομμάτων, τόσο πιο δύσκολη είναι η διαδικασία σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας.
– Β.Ν. Μια ορισμένη προγραμματική εγγύτητα μεταξύ των κομμάτων καθιστά πιο πιθανούς τους συνασπισμούς. Επιπλέον, στη Γερμανία υπάρχει συναίνεση μεταξύ των δημοκρατικών κομμάτων να μη σχηματίζονται συνασπισμοί με εξτρεμιστικά κόμματα. Πάντως, ακόμη και ο σημερινός κυβερνητικός συνασπισμός στη χώρα μας δείχνει ότι η συνεργασία μεταξύ κομμάτων με διαφορετικές πολιτικές θέσεις είναι δυνατή.
– Συνήθως τα κόμματα στη χώρα σας συζητούν σε όρους πολιτικού προγράμματος μετά την ετυμηγορία της κάλπης ή υπάρχει ατύπως κάποια ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας από πριν;
– Β.Εμ. Από το 1994, μετά την υιοθέτηση μικτών εκλογικών συστημάτων με ισχυρή πλειοψηφική συνιστώσα, η διαδικασία σχηματισμού κυβερνητικού συνασπισμού γίνεται κυρίως πριν από τις εκλογές. Φυσικά, τα εκλογικά αποτελέσματα ενδέχεται να οδηγήσουν σε επαναδιαπραγματεύσεις μεταξύ των μελών του προεκλογικού συνασπισμού που κέρδισε τις εκλογές.
– Β.Ν. Τυπικά στη Γερμανία δεν υπάρχουν προγραμματικές συζητήσεις πριν από τις εκλογές.
– Σε ό,τι αφορά το μετεκλογικό στάδιο των διαβουλεύσεων, πόσο διαρκεί συνήθως και τι είθισται να καθυστερεί τη διαδικασία;
– Β.Εμ. Εάν υπάρχει καθαρός νικητής, η διαδικασία χρειάζεται μόλις λίγες μέρες. Οι διαβουλεύσεις αντιθέτως καθυστερούν όταν κανείς δεν έχει συγκεντρώσει την πλειοψηφία των εδρών. Σε εκείνο το σημείο, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των κομμάτων, υπό την επίβλεψη του Προέδρου της Δημοκρατίας, μπορεί να διαρκέσουν εβδομάδες ή και μήνες.
– Β.Ν. Οι διαδικασίες των διαπραγματεύσεων μπορεί να είναι πολύ χρονοβόρες ή πολύ σύντομες. Οι μακρύτερες διαβουλεύσεις έχουν διαρκέσει 172 ημέρες και οι μικρότερες 24 ημέρες.
– Τα σημαντικά υπουργεία συνήθως καταλήγουν στο πρώτο κόμμα ή όχι απαραίτητα; Επίσης, υπάρχει η άποψη ότι η συμμετοχή ενός μικρότερου κόμματος σε κυβέρνηση συνεργασίας συνήθως το ζημιώνει πολιτικά. Τι μας δείχνει η εμπειρία;
– Β.Εμ. Το πρώτο σημείο δεν ισχύει απαραίτητα. Βλέπουμε συχνά το πρώτο κόμμα να εκχωρεί σημαντικά κυβερνητικά πόστα στους μικρότερους εταίρους του. Ως προς το δεύτερο σκέλος της ερώτησης, αυτό που βλέπουμε στην Ιταλία από το 1994 είναι ότι το να είσαι μέλος της κυβέρνησης, ανεξάρτητα από το αν είσαι ο βασικός ή ο μικρότερος εταίρος, οδηγεί σε απώλεια ψήφων.
– Β.Ν. Το ποιος ωφελείται από έναν συνασπισμό δεν εξαρτάται από το μέγεθος του κόμματος. Εφόσον το μεγαλύτερο κόμμα παρέχει τον καγκελάριο, είναι πιθανό να επωφεληθεί από το μπόνους της θητείας. Αλλά οι μικρότεροι εταίροι του συνασπισμού μπορούν επίσης να βελτιώσουν τα αποτελέσματά τους. Δεν υπάρχουν σταθερά μοτίβα εδώ.
– Στην ίδια συζήτηση συναντά κανείς και το επιχείρημα ότι μια κυβέρνηση συνεργασίας δεν λαμβάνει αποφάσεις τόσο γρήγορα και αποτελεσματικά σε φάσεις διαχείρισης κρίσεων. Ποια είναι η εικόνα που αποκομίζετε από τη χώρα σας;
– Β.Εμ. Το επιχείρημα που αναφέρετε ταιριάζει καλά στην Ιταλία: όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των εταίρων του συνασπισμού και όσο μεγαλύτερη είναι η ιδεολογική τους απόσταση, τόσο λιγότερο αποτελεσματική είναι η διαδικασία λήψης αποφάσεων.
– Β.Ν. Δεδομένου ότι στη Γερμανία έχουν υπάρξει μόνο κυβερνήσεις συνασπισμού, δεν μπορεί να εξάγει κανείς ασφαλή συμπεράσματα σε σχέση με το σενάριο της αυτοδύναμης κυβέρνησης.
– Θα λέγατε ότι οι εσωτερικοί ανταγωνισμοί σε μια διακομματική κυβέρνηση δημιουργούν μειονέκτημα έναντι μιας αυτοδύναμης κυβέρνησης; Εικάζω ότι οι εσωτερικές ισορροπίες του εκάστοτε κυβερνητικού συνασπισμού απασχολούν συχνά τον Τύπο στη χώρα σας.
– Β.Εμ. Κάθε κυβέρνηση αντιμετωπίζει αυτό το ζήτημα. Ακόμη και η μονοκομματική υποφέρει από ενδοκυβερνητικό κομματικό ανταγωνισμό – βλ. πρόσφατες εξελίξεις στο Συντηρητικό Κόμμα της Βρετανίας. Φυσικά, όσο περισσότεροι είναι οι εταίροι σε έναν συνασπισμό, τόσο μεγαλύτερος είναι δυνητικά ο ανταγωνισμός. Εξαρτάται όμως και από τη συνοχή της αντιπολίτευσης, την ηγεσία του πρωθυπουργού, όπως και τη χρονική απόσταση από τις επόμενες εκλογές.
– Β.Ν. Η αρχή της εξισορρόπησης συμφερόντων είναι βαθιά ριζωμένη και αυταπόδεικτη στη Γερμανία. Φυσικά, με κάθε κυβέρνηση, τα αποτελέσματα των εκλογών στις ομοσπονδιακές πολιτείες και οι μεταβολές στις δημοσκοπήσεις οδηγούν σε δημόσιες συζητήσεις για την πορεία του εκάστοτε κόμματος και για συμβιβασμούς.
– Θεωρείτε ότι οι σημαντικές μεταρρυθμίσεις απαιτούν κυβερνήσεις συνεργασίας για την ευρύτερη δυνατή πολιτική συναίνεση ή αντιθέτως αυτοδύναμες κυβερνήσεις που πιθανώς κινούνται πιο γρήγορα και αποφασιστικά;
– Β.Εμ. Δεν υπάρχει απαραίτητα σωστή απάντηση σε αυτήν την ερώτηση. Η Ιταλία γνώρισε αδιέξοδα και αποτυχημένες μεταρρυθμίσεις και με τους δύο τύπους κυβερνήσεων. Με τεχνοκρατικές κυβερνήσεις που είχαν την υποστήριξη όλων των κύριων κομμάτων – βλ. Μόντι ή Ντράγκι. Αλλά και με ισχυρές, ομοιογενείς κυβερνήσεις – βλ. Κράξι ή Ρέντσι. Γενικά, θεωρώ ότι οι σημαντικές μεταρρυθμίσεις, για να είναι επιτυχείς, χρειάζονται επίσης τη συμμετοχή της αντιπολίτευσης και της κοινής γνώμης.
– Β.Ν. Η γερμανική κοινή γνώμη έχει συνηθίσει κάποιοι συμβιβασμοί να χρειάζονται περισσότερο χρόνο ή να είναι πιο δύσκολοι. Ωστόσο, ούτε αυτός είναι ο κανόνας. Για παράδειγμα, βλέπουμε τη σημερινή κυβέρνηση – SPD, Πράσινοι, FDP – να λαμβάνει ομαλά αποφάσεις πολιτικής.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr