Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 μια παρέα νεαρών αναστατώνει το Κολωνάκι. Είναι οι «Eλληνες μπίτνικ», φοιτητές και εκκολαπτόμενοι καλλιτέχνες που έχουν ενημερωθεί για τα ήθη των μπίτνικ της Καλιφόρνιας και αποφασίζουν να μεταφέρουν μια ανάλογη ατμόσφαιρα απελευθέρωσης στο εξίσου εύκρατο κλίμα της Αττικής. Γίνονται προκλητικοί, στήνουν αυτοσχέδιες παραστάσεις στους δρόμους και είναι οι πρώτοι προφήτες της σεξουαλικής απελευθέρωσης. Ανάμεσά τους βρίσκεται και ο Θεόδωρος Πάγκαλος.
Ο Πάγκαλος ήταν ένας πνευματώδης νέος και είχε από τότε ένα διπλό χαρακτηριστικό που τον συνόδευσε σε όλη του τη ζωή: Eτρεφε με αχόρταγα διαβάσματα την έμφυτη υπεροψία του, ενώ ταυτόχρονα ήταν μέγας λάτρης των απολαύσεων. Γνώριζε ταυτόχρονα να παραδοξολογεί και να αυτοσαρκάζεται, έτσι ώστε να μετριάζει τις αντιδράσεις και να γίνεται συμπαθής. Hδη από τα 18 του, όταν μπήκε στη Νομική Αθηνών, συνδύαζε την ανάγνωση των τόμων του αστικού και ποινικού δικαίου με την πρωτοκαθεδρία στα πάρτι στην παράγκα του «Σίμου του Υπαρξιστή» στου Ψυρρή, ένα εναλλακτικό στέκι νέων που ασφυκτιούσαν μέσα στη μεταπολεμική ηθική.
Ο πολιτικός με τον τρικυμιώδη χαρακτήρα, που παντρεύτηκε τρεις φορές, απέκτησε πέντε παιδιά και έμοιαζε σαν να είχε αποστολή ζωής να σπάει κάθε λογής ταμπού πέθανε την Τετάρτη 31 Μαΐου στο σπίτι του στο Κολωνάκι σε ηλικία 84 ετών. Γεννήθηκε στις 17 Αυγούστου 1938 στην Ελευσίνα σε οικογένεια στρατιωτικών. Ο πατέρας του ήταν αξιωματικός της αεροπορίας. Η μητέρα του, από δεξιά οικογένεια, οργάνωσε την «Αλληλεγγύη» του ΕΑΜ στην Ελευσίνα. Λόγω των πολλών μεταθέσεων του πατέρα άλλαζε συνέχεια πόλεις και σχολεία ώσπου να μετακομίσουν στην οδό Αριστοτέλους 37, στην Αθήνα, που τότε ήταν χωματόδρομος. Μεγάλωσε σε σπίτια με οικογενειακά πορτρέτα, κειμήλια και παράσημα, κερδισμένα σε πολέμους. Ο προπάππος του ήταν γιατρός που είχε σπουδάσει στο Παρίσι και ο συνονόματος παππούς του ήταν ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος, που έκανε τη δικτατορία του 1925. Oταν πέθανε ο παππούς το 1952, ο εγγονός κληρονόμησε τη βιβλιοθήκη του και άρχισε να ξεφυλλίζει Μπαλζάκ και Ζολά.
Στη Νομική Αθηνών μπήκε το 1956 και επηρεάστηκε αμέσως από το φορτισμένο κλίμα που είχε διαμορφωθεί λόγω των ταραχών στην Κύπρο, που παρέμενε αγγλική αποικία. Το Λονδίνο προσπαθούσε να καταπνίξει το κίνημα των Κυπρίων για την ανεξαρτησία και οι φοιτητές στην Αθήνα συμμετείχαν στις διαδηλώσεις υποστήριξης. Σε μία από αυτές, που πραγματοποιήθηκε μετά τον απαγχονισμό των Κύπριων αγωνιστών Καραολή και Δημητρίου, ο Πάγκαλος, μαζί με τον συμφοιτητή του, μετέπειτα πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπουργό Δικαιοσύνης επί Σημίτη και σημερινό πρόεδρο της Ακαδημίας Αθηνών Μιχάλη Σταθόπουλο, γνώρισε από πρώτο χέρι την αστυνομική βία. Eνας αστυνομικός τούς εγκλώβισε σε μια γωνία και τους χτυπούσε με μαστίγιο. Iσως αυτές οι μέθοδοι συμμόρφωσης να επιτάχυναν τη ριζοσπαστικοποίηση των νεολαίων της εποχής, αφού οι αρχές της δεκαετίας του ’60 βρίσκουν τον Πάγκαλο στη ΔΑΣ 114, τη Δημοκρατική Αντίσταση Σπουδαστών. Η ΔΑΣ 114 ήταν κομμάτι της νεολαίας της ΕΔΑ, που το 1964 μετεξελίχθηκε στη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη και το 1965 εξελέγη πρόεδρός της ο Μίκης Θεοδωράκης.
Στα αμφιθέατρα της εποχής ο Πάγκαλος γνωρίζει τον Κώστα Σημίτη. «Αυστηρός κριτής των πολιτικών εξελίξεων με στόχο μια ολοκληρωμένη και ακριβή εικόνα τους», ήταν ο λιτός αποχαιρετιστήριος χαρακτηρισμός του Σημίτη για τον Πάγκαλο. Ηταν όντως ένας αυστηρός κριτής των πάντων (συμπεριλαμβανομένου και του Σημίτη) χωρίς να καταγράφει ανάλογες επιδόσεις στην αυτοκριτική. Ο Πάγκαλος ήταν οπαδός της δικτατορίας του προλεταριάτου πολλά χρόνια προτού γεννηθούν όσοι μετα-κομμουνιστές φλέγονται σήμερα από το σύνθημα «συμβόλαιο αλλαγής».
Στην παρανομία
Τα διαβάσματα των έργων του Μαρξ δεν εμπόδισαν τον νεαρό κομμουνιστή να γίνει ένας γαλλοπρεπής bon vivant ιδίως μετά το 1965, όταν πήγε στο Παρίσι για μεταπτυχιακές σπουδές στα Οικονομικά στη Σορβόννη με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης. Με τις συστάσεις ανθρώπων της ΕΔΑ υπό μάλης πηγαίνει στον Μπενουά Φρανσόν, βετεράνο της αντίστασης και μάγο των μηχανισμών του Κ.Κ. Γαλλίας. Ο Φρανσόν τον γράφει στο κόμμα και τον ενημερώνει παράλληλα ότι οι Ελληνες σύντροφοι έχουν αποφασίσει να του αναθέσουν τη γραμματεία του ΚΚΕ στη Δυτική Ευρώπη. Μόλις γίνεται η δικτατορία του 1967, ο Πάγκαλος αναλαμβάνει αποστολές στην Ελλάδα που τις πραγματοποιεί μεταμφιεσμένος χρησιμοποιώντας ψεύτικες ταυτότητες που του προμηθεύουν οι Γάλλοι σύντροφοι. Οι χουντικοί έχουν τις πληροφορίες τους και σύντομα απαγορεύουν την είσοδό του στην Ελλάδα.
Στο Παρίσι βρίσκεται στην παρέα του Μίκη Θεοδωράκη και μια μέρα δανείζεται τη Citroen του συνθέτη για να πάει στην Τουλόν και να εξασφαλίσει περίστροφα προκειμένου να τα στείλει στην Ελλάδα για να γίνουν κάποιες εκτελέσεις χαφιέδων. Οι γαλλικές αρχές μυρίζονται την «επιχείρηση», τη ματαιώνουν και λίγο καιρό αργότερα τον συλλαμβάνουν και ετοιμάζονται να τον απελάσουν στη Σουηδία. Οπως διηγείται ο δημοσιογράφος Αργύρης Παπαστάθης, ο οποίος έχει ακούσει την ιστορία προ δεκαετίας από τον ίδιο τον πολιτικό, ο Πάγκαλος επικοινωνεί με μια φίλη του που ανήκει στο «υποστηρικτικό δίκτυο» της γαλλικής Αριστεράς. Αμέσως αναλαμβάνει να διασώσει τον Ελληνα αγωνιστή ένας δικηγόρος ονόματι Ρολάν Ντιμά. Δεκαπέντε χρόνια μετά, επί προεδρίας Μιτεράν, στο περιθώριο μιας ευρωπαϊκής συνόδου υπουργών Εξωτερικών, ο Γάλλος ΥΠΕΞ Ρολάν Ντιμά πλησιάζει τον Πάγκαλο και του λέει: «Μοιάζετε πολύ με έναν Ελληνα που είχα βοηθήσει κάποτε γιατί είχε πρόβλημα με την αστυνομία στο Παρίσι». Ο Ντιμά είναι σήμερα 101 ετών.
Μια άλλη ιστορία είναι ότι στο Παρίσι ο Πάγκαλος γνωρίζει τον Αλέξανδρο Γιωτόπουλο, έναν νεαρό αρχειομαρξιστή-μέλος του ΚΚΕ, που ήταν αντιπρόεδρος της φοιτητικής ένωσης. Δεν τον πολυσυμπαθεί, ίσως γιατί διακρίνει ένα εξίσου μεγάλο «εγώ». Το 1970 τον διαγράφει, μαζί με άλλα τρία μέλη, «για εξτρεμισμό». Το 1971 ο Γιωτόπουλος εξαφανίζεται, περνάει στη λεγόμενη «παράλληλη ζωή», στην παρανομία και το 1975 ιδρύει τη «17 Νοέμβρη» με την προκήρυξη για τη δολοφονία του σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα, Ρίτσαρντ Γουέλς. Το 2002, ο Πάγκαλος περιγράφει τον «εξαφανισμένο» Γιωτόπουλο στον υπουργό Δημόσιας Τάξης Μιχάλη Χρυσοχοΐδη, κατά τη διάρκεια της μυστικής έρευνας για την εξάρθρωση της «17 Νοέμβρη».
Με τον Ανδρέα
Κάποτε, σε ένα γεύμα με τον Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ στην Αθήνα, του είπε ότι η προϊσταμένη του, Μαντλίν Ολμπράιτ, «θα πρέπει να έχει πολλά χρόνια να κάνει σεξ». Εκείνη έμαθε για το σχόλιο. Δεν χάρηκε…
Από το 1969 έως το 1978 εργάζεται στη Σορβόννη ως εντεταλμένος διδάσκαλος και ερευνητής σε θέματα οικονομικής ανάπτυξης, ενώ παράλληλα διευθύνει το Ινστιτούτο Οικονομικής Ανάπτυξης του ιδίου πανεπιστημίου. Οι σχέσεις με το Κόμμα ξέφτισαν και το 1981, στην Ελλάδα πλέον, ο Πάγκαλος γίνεται ένας από τους σαραντάρηδες που εκλέγονται βουλευτές της «Αλλαγής». Γίνεται υφυπουργός Εμπορίου έως το 1984 και από τότε περνάει στο ΥΠΕΞ, αρχικά ως υφυπουργός και στη συνέχεια ως αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών του σεμνού statesman Κάρολου Παπούλια.
Σταδιακά ο Ανδρέας Παπανδρέου διέκρινε ότι ο Πάγκαλος διέθετε την προσωπικότητα και τη συγκρότηση για να τον διαδεχθεί στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, όπως διέδιδε ο Γιώργος Κατσιφάρας. Στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής της Κέρκυρας (24-25 Ιουνίου 1994), Παπανδρέου και Πάγκαλος συμφώνησαν να είναι ο Πάγκαλος υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων. Μόνο που η επιτυχία του να επιπλεύσει στις αίθουσες της Σορβόννης και στα σαλόνια της Ευρώπης όξυνε την προδιάθεσή του να φέρεται σαν ένας σνομπ διανοούμενος. Μέσα στο φθινόπωρο ο πληθωρικός υποψήφιος δήμαρχος αγνόησε όλες τις εισηγήσεις των συμβούλων του και έκανε εκλογές στηριζόμενος στους αυτοσχεδιασμούς του, που κορυφώθηκαν με τον χαρακτηρισμό «κύριος Τίποτα» για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο, από τον οποίο έχασε.
Στη συνέχεια «αποφάσισε» ότι οι εκλογές ήταν, ούτως ή άλλως χαμένες και ότι ο Ανδρέας και οι συν αυτώ μεθόδευσαν την υποψηφιότητά του για να τον πλήξουν. Αρχισε να συζητάει με τη Βάσω Παπανδρέου, τον Παρασκευά Αυγερινό και τον Κώστα Σημίτη («κίνηση των τεσσάρων») για τη διαδοχή του Παπανδρέου. Αρχικά και οι τέσσερις ήταν εν δυνάμει διάδοχοι, αλλά σύντομα ο Αυγερινός διευκρίνισε ότι δεν ενδιαφέρεται. Το φθινόπωρο του 1995, στο «δείπνο των τεσσάρων» στο σπίτι της Βάσως στο Χαλάνδρι, ο Πάγκαλος είπε: «Πάμε με τον Κώστα». Κάποιοι λένε ότι το έκανε για να παραμερίσει τη Βάσω, πιστεύοντας ότι ο Σημίτης δεν θα παρέμενε πρωθυπουργός για πολύ και θα μπορούσε να τον διαδεχθεί σε 1-2 χρόνια.
Με τον Σημίτη
Ο Σημίτης διαδέχεται τον Ανδρέα και ο Πάγκαλος ορκίζεται υπουργός Εξωτερικών. Λίγες ημέρες μετά εκδηλώνεται η κρίση στα Ιμια. Ο Πάγκαλος αποκαλεί «άχρηστους» τους στρατιωτικούς. Συνομιλεί με τον αναπληρωτή ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ και συμφωνούν σε αποκλιμάκωση με αφαίρεση της τουρκικής και της ελληνικής σημαίας. «Τη σημαία την πήρε ο αέρας», απάντησε στον αρχηγό ΓΕΕΘΑ ναύαρχο Λυμπέρη όταν τον ρώτησε: «Τι θα πούμε στον λαό για τη σημαία;». Στην επόμενη τριετία υποστήριξε την εξωτερική πολιτική Σημίτη –στη διαμόρφωση της οποίας συνέβαλε μαζί με τον Γιάννο Καρνιδιώτη και τον Νίκο Θέμελη– σχετικά με την άρση του ελληνικού βέτο για την ενταξιακή προοπτική της Τουρκίας στην Ε.Ε. με αντάλλαγμα την επίλυση του Κυπριακού, την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. και την παραπομπή των ελληνοτουρκικών διαφορών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η πολιτική αυτή αποκρυσταλλώθηκε στη συμφωνία του Ελσίνκι το 1999 και απέφερε την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. το 2003.
Παρ’ όλα αυτά, πολλοί θα τον θυμούνται κυρίως λόγω των ασεβών λόγων του. Μια μέρα υποδέχτηκε τον Χόλμπρουκ στην Αθήνα και πήγαν στο εστιατόριο «17». Εκεί ο Πάγκαλος του είπε ότι η προϊσταμένη του στην Ουάσιγκτον, η υπουργός Εξωτερικών Μαντλίν Ολμπράιτ, «θα πρέπει να έχει πολλά χρόνια να κάνει σεξ». Η φράση έφτασε στην Ολμπράιτ, η οποία δεν ενθουσιάστηκε. Ανάλογους χαρακτηρισμούς έκανε αργότερα για την Αγκελα Μέρκελ.
Το 1999, ο κυνηγημένος από τους Τούρκους ηγέτης των Κούρδων Αμπντουλάχ Οτσαλάν, έπειτα από περιπλάνηση στη Ρώμη και στη Μόσχα, αναζήτησε καταφύγιο στην Αθήνα. Αρχικά διευκολύνθηκε από τον απόστρατο αξιωματικό Αντώνη Ναξάκη και από στελέχη της ΕΥΠ. Ο Πάγκαλος, που επικοινωνούσε με τον Ναξάκη, μεθόδευσε τη μεταφορά του στη Νότια Αφρική, καθώς είχε συμφωνήσει με τον πρόεδρο Νέλσον Μαντέλα να βρει εκεί άσυλο. Παρ’ όλα αυτά, το αεροσκάφος που μετέφερε τον Κούρδο ηγέτη σταμάτησε στο Ναϊρόμπι της Κένυας και ο Οτσαλάν βρέθηκε να φιλοξενείται στην ελληνική πρεσβεία. Το «νέο» σχέδιο ήταν να μεταφερθεί στη μεθόριο με τη γειτονική Τανζανία, όπου ένας Τανζανός υπουργός και φεουδάρχης ελληνικής καταγωγής θα μπορούσε να τον κρύψει στις αχανείς αγροτικές εκτάσεις του. Τελικά ο Οτσαλάν συνελήφθη από τους Τούρκους καθώς αποχωρούσε από την ελληνική πρεσβεία.
Ο Πάγκαλος επέμενε ότι συνελήφθη από πράκτορες της Μοσάντ, μιας και τότε το Ισραήλ συνεργαζόταν στενά με την Τουρκία. Παραιτήθηκε από υπουργός εν μέσω μεγάλης κυβερνητικής κρίσης και τον διαδέχθηκε ο Γιώργος Παπανδρέου, με τον οποίο είχε κάκιστες σχέσεις για πολλά χρόνια. Οι σχέσεις τους εξομαλύνθηκαν αργότερα και ο Πάγκαλος έγινε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Παπανδρέου το 2009. Ορίστηκε υπεύθυνος για την προώθηση μεταρρυθμίσεων στις ΔΕΚΟ, αλλά μέσα στη θύελλα της εποχής έκρινε ότι το καλύτερο που μπορούσε να κάνει ήταν απολύτως τίποτα.
Πούρα και βουτιές
Ο Πάγκαλος στήριξε το μνημόνιο και απάντησε αναιδώς (αλλά και ευφυώς) ότι τα λεφτά που έλειψαν και επέβαλαν τη λιτότητα ήταν εκείνα που «μαζί τα φάγαμε». Ηταν βαθιά κυνικός και ταυτόχρονα αθεράπευτα επικούρειος. Ηταν δεινός καλοφαγάς, απολάμβανε τα καλά πούρα, ζούσε τα καλοκαίρια στο εξοχικό του στην Τζια και έβγαινε στο νησί φορώντας σκισμένες βερμούδες παρέα με φευγάτους φίλους του από τα χρόνια του ’60. Περιττό να προσθέσουμε ότι οι χαρακτηρισμοί του για τις ελκυστικές γυναίκες (που σφράγιζαν τις συνεδριάσεις του ΠΑΣΟΚ) θα ήταν εντελώς ασύμβατες με τα ήθη του #ΜeToo. Στο αποκορύφωμα του πολιτικού αντικομφορμισμού του αποκάλυψε στο Twitter ότι ψήφισε Νέα Δημοκρατία το 2014 και το 2015. Για ένα διάστημα εξύβριζε συστηματικά τον Αλέξη Τσίπρα και το 2019 είπε ότι θα ψηφίσει Μητσοτάκη «δαγκωτό». Τα τελευταία χρόνια ζούσε απομονωμένος, διότι αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα κινητικότητας, αλλά και γιατί το γήρας δεν του ταίριαζε αισθητικά και, φιλάρεσκος καθώς ήταν, δεν ήθελε να μοιράζεται την εικόνα του με κανέναν πλην των δικών του ανθρώπων.
Φράσεις του που έμειναν
«Τη σημαία την πήρε ο αέρας», 1996
(Απάντηση στον αρχηγό ΓΕΕΘΑ ναύαρχο Χρήστο Λυμπέρη, όταν τον ρώτησε τι θα πουν στον ελληνικό λαό για την απομάκρυνση της σημαίας από τα Ιμια).
Η απάντηση εις την κατακραυγή που υπάρχει εναντίον του πολιτικού προσωπικού της χώρας «πώς τα φάγατε τα λεφτά», που μας ρωτάει
ο κόσμος, είναι αυτή: Σας διορίσαμε. Τα φάγαμε όλοι μαζί. 2010
Η επιστροφή στη δραχμή σημαίνει ότι την επόμενη ημέρα οι τράπεζες θα κατακλυσθούν από τρομαγμένο πλήθος που θα θέλει να αποσύρει
τα χρήματά του. 2011
Οταν στο Δημόσιο βάζεις τον κοπρίτη επειδή σε ψηφίζει η οικογένειά του και παίρνεις πολλούς σταυρούς, ε, τότε ο κοπρίτης θα μείνει κοπρίτης σε όλη του τη ζωή, δεν πρόκειται να βελτιωθεί. Ξέρει ότι δεν πρόκειται ποτέ να απολυθεί. 2014
Οι δημόσιοι υπάλληλοι κατέλαβαν το κράτος και ασκούν μια δικτατορία πάνω στους Ελληνες που εργάζονται. 2015
Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι αυταρχικό κόμμα, μεταχειρίζεται ως μέθοδο τον τραμπουκισμό και τη συκοφαντία. 2015
