«Η Τουρκία επανεκτιμά ριζικά τη φιλοδυτική εξωτερική πολιτική της;». Η ερώτηση του Φαρίντ Ζακάρια προς τον σύμβουλο εθνικής ασφαλείας του Μπάιντεν, Τζέικ Σάλιβαν, στις 4 Ιουνίου, με έκανε να ανεβάσω την ένταση της τηλεόρασης. Η απάντηση του Σάλιβαν ήταν συναρπαστική: «Η εικόνα είναι πιο περίπλοκη από αυτή τη θεωρία ότι η Τουρκία έχει μετακινηθεί σε κάποια άλλη κατεύθυνση. Χαρτογραφούν μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, στην οποία όμως μπορούμε να έχουμε μια εποικοδομητική σχέση μαζί τους ακόμη και στον αμυντικό τομέα, που το σημαντικότερο αίτημα του προέδρου Ερντογάν προς τον πρόεδρο Μπάιντεν είναι να του δώσουν οι ΗΠΑ αεροσκάφη F-16, κάτι που ο πρόεδρος Μπάιντεν είπε ότι θα ήθελε να κάνει».
Και για άλλη μια φορά, η πώληση F-16 στην Τουρκία έγινε κορυφαίο θέμα της ημερήσιας διάταξης ενόψει της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους. Δεδομένου ότι το θέμα αυτό φαίνεται να συγκεντρώνει περισσότερη προσοχή από ό,τι του αναλογεί, ας δούμε τι γνωρίζουμε μετά το Βίλνιους.
Στο ίδιο σημείο
Ο στόχος της εξασφάλισης της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ πριν από το Βίλνιους ανατράπηκε από την Τουρκία. Το τηλεφώνημα μεταξύ των προέδρων Μπάιντεν και Ερντογάν την Κυριακή πριν από τη σύνοδο κορυφής ήταν μια καθοριστική στιγμή. Δεδομένου ότι επρόκειτο να συναντηθούν τρεις ημέρες αργότερα, ένα τέτοιο τηλεφώνημα ήταν πιθανότατα προορισμένο να «σφραγίσει τη συμφωνία» και να αφήσει τον πρόεδρο Μπάιντεν να διεκδικήσει τα εύσημα για την εξασφάλιση της ένταξης της Σουηδίας.
Αντ’ αυτού, ο Ερντογάν επανέλαβε την αδιαλλαξία του και πρόσθεσε μάλιστα ένα νέο αίτημα: βοήθεια των ΗΠΑ στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας με την Ε.Ε. Είναι κοινό μυστικό στη Ουάσιγκτον ότι το τηλεφώνημα αυτό δεν πήγε καλά και ότι ο πρόεδρος Μπάιντεν δεν ήταν ευχαριστημένος. Είναι ενδιαφέρον ότι το κύριο άρθρο στον ειδησεογραφικό ιστότοπο Axios το επόμενο πρωί επικεντρώθηκε στην «ευέξαπτη ιδιοσυγκρασία» του προέδρου Μπάιντεν. Υποστήριζε ότι αυτή η ιδιοσυγκρασία αποτρέπει κάποιους βοηθούς του από το να συναντηθούν μαζί του κατά μόνας και ότι ο ίδιος έχει ξεσπάσει σε υπαλλήλους λέγοντας «γαμ@το, πώς στο δι@λο δεν το ξέρετε αυτό;!» και «μη μου λέτε μ@κίες!». Μπορούμε λοιπόν μόνο με ευθυμία να φανταστούμε ποιος ήταν ο στόχος αυτής της «ευέξαπτης ιδιοσυγκρασίας» μετά το τηλεφώνημα με τον Ερντογάν.
Η δυσαρέσκεια του προέδρου πρέπει να μεταφέρθηκε με σαφήνεια στον Ερντογάν, ο οποίος δήλωσε την επόμενη κιόλας ημέρα την υποστήριξή του για την ένταξη της Σουηδίας χωρίς νέες προκαταβολικές παραχωρήσεις. Ο Χάουαρντ Αϊσενστατ, ειδικός σε θέματα Τουρκίας στο Πανεπιστήμιο Σεντ Λόρενς και στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής, έχει επισημάνει ότι ο Ερντογάν είναι μάστορας στη «θορυβώδη διπλωματία – πολλά φλας για τα πρωτοσέλιδα, ελάχιστο ουσιαστικό αποτέλεσμα».
Ετσι, σχεδόν δύο εβδομάδες μετά το Βίλνιους και έπειτα από αμέτρητα πρωτοσέλιδα που αναγγέλλουν «συμφωνίες» και συζητούν τις λεπτομέρειες των υποτιθέμενων αυτών συμφωνιών, η Σουηδία εξακολουθεί να μην είναι μέλος του ΝΑΤΟ και η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν έχει εξασφαλίσει την έγκριση του Κογκρέσου για την πώληση F-16 στην Τουρκία. Και είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε εδώ ότι δεν είναι μόνο ο γερουσιαστής Μενέντεζ που κρατάει στάση αναμονής. Με τον Ερντογάν να ισχυρίζεται ψευδώς ότι πρέπει να περιμένει μέχρι τον Οκτώβριο για να συνέλθει εκ νέου το τουρκικό Κοινοβούλιο, το δράμα σχετικά με την ένταξη της Σουηδίας και το τι απαιτεί η Τουρκία σε αντάλλαγμα φαίνεται ότι θα συνεχιστεί μέχρι το φθινόπωρο.
Δεν έχασε η Ελλάδα
Η παραδοσιακή «λαϊκή» σοφία για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις υποστηρίζει ότι οποιοδήποτε όφελος για τον έναν λαμβάνει χώρα μόνο εις βάρος του άλλου. Συνεπώς, ενώ η ανησυχία σχετικά με την εκτίμηση ότι η Ελλάδα έχασε κατά κάποιο τρόπο στο Βίλνιους, είναι σε κάποιο βαθμό κατανοητή, είναι επίσης λανθασμένη.
Οπως αναφέρθηκε παραπάνω, δεν υπάρχει ακόμη συμφωνία και μπορεί να μην υπάρξει μέχρι το φθινόπωρο. Ο απώτερος σκοπός της πολιτικής συζήτησης για τα F-16 στην Τουρκία δεν ήταν να τιμωρηθεί η Αγκυρα, αλλά να εξαναγκαστεί σε αλλαγή πολιτικής.
Δύο εβδομάδες μετά το Βίλνιους, η Σουηδία εξακολουθεί να μην είναι μέλος του ΝΑΤΟ και η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν έχει εξασφαλίσει την έγκριση του Κογκρέσου για την πώληση F-16 στην Τουρκία.
Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, υπάρχει αλλαγή πολιτικής. Μετά το Βίλνιους, η κυβέρνηση Μπάιντεν συμφώνησε με το Κογκρέσο να αναγάγει την αποκλιμάκωση μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας σε πολιτική προτεραιότητα ίσης –αν όχι μεγαλύτερης– σημασίας με την επέκταση της συμμαχίας του ΝΑΤΟ.
Σε πολυάριθμες ενημερώσεις του Λευκού Οίκου που προηγήθηκαν του Βίλνιους (κυρίως έπειτα από τηλεφωνήματα μεταξύ του προέδρου Μπάιντεν και του πρωθυπουργού Μητσοτάκη και του προέδρου Ερντογάν, καθώς και το τηλεφώνημα μεταξύ του Τζέικ Σάλιβαν και του εκπροσώπου του Ερντογάν), η κυβέρνηση Μπάιντεν περιέγραψε τη «διατήρηση της σταθερότητας στο Αιγαίο» ως «σημαντική» και ως «κοινή προτεραιότητα». Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έχει δουλέψει υπερωρίες για να επικοινωνήσει τόσο στο Κογκρέσο όσο και στην ελληνοαμερικανική ομογένεια ότι νοιάζεται για το Αιγαίο.
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ συνειδητοποίησε με καθυστέρηση ότι πρέπει να προσφέρει κάτι περισσότερο από λόγια σε αυτό το μέτωπο. Αλλά, όπως λέει και το ρητό, κάλλιο αργά παρά ποτέ. Η αλλαγή πολιτικής πλησιάζει. Χάρη στην επιμονή του Κογκρέσου –ιδίως του γερουσιαστή Μενέντεζ–, η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα πρέπει να αποδείξει ότι η Τουρκία θα λογοδοτήσει αν θέσει σε κίνδυνο την αμερικανική προτεραιότητα της «σταθερότητας στο Αιγαίο». Ακριβώς όπως συνέβη και με τα F-35 στην Τουρκία, η αναστολή ή η ακύρωση οποιασδήποτε συμφωνίας για τα όπλα θα είναι συνώνυμο «απόδοσης ευθυνών». Ο Ερντογάν φαίνεται να το έχει συνειδητοποιήσει αυτό, δηλώνοντας ότι δεν υπάρχουν σχέδια για χρήση τουρκικών F-16 εναντίον της Ελλάδας.
Αλλά όπως υποστήριξε ο Αμερικανός συγγραφέας Ρόμπερτ Χάινλαϊν: «Ποτέ μην απευθύνεσαι στην ανώτερη πλευρά του ανθρώπου. Μπορεί να μην τη διαθέτει. Το να επικαλείσαι το προσωπικό του συμφέρον σού δίνει μεγαλύτερη επιρροή».
Από το 7:10 στο σήμερα
Το δεύτερο μέρος της αλλαγής πολιτικής είναι η αναβάθμιση του αποτρεπτικού παράγοντα της Ελλάδας. Πριν από δεκαετίες, είχαμε αναλογία 7:10 στη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ προς την Ελλάδα και την Τουρκία. Σήμερα, βρισκόμαστε στο κατώφλι της προώθησης από τις ΗΠΑ ενός ποιοτικού στρατιωτικού πλεονεκτήματος για την Ελλάδα. Με F-35, Rafale και τον δικό της αναβαθμισμένο στόλο F-16, η Αθήνα δεν θα χρειάζεται να βασίζεται σε «υποσχέσεις», καθυστερημένη απόδοση ευθυνών ή να ανησυχεί για το ποιος βρίσκεται στο Οβάλ Γραφείο τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
Ο Ερντογάν σίγουρα θα προσπαθήσει να αποσπάσει περισσότερες παραχωρήσεις από την κυβέρνηση Μπάιντεν. Υπάρχουν επίσης Αμερικανοί αξιωματούχοι που καθυστερούν ανεξήγητα και αδικαιολόγητα την επίσημη κοινοποίηση της συμφωνίας της Ελλάδας για τα F-35, παρά την υπογραφή της από το Κογκρέσο. Και η κυβέρνηση των ΗΠΑ φαίνεται να αγνοεί την αδιαλλαξία της Τουρκίας στο Κυπριακό – σε σημείο που στη μαύρη επέτειο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, ο υπουργός Εξωτερικών κ. Μπλίνκεν κάλεσε τους υπουργούς Εξωτερικών της Ε.Ε., παρόντος του ΥΠΕΞ της Κυπριακής Δημοκρατίας, να υποστηρίξουν την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. Φαίνεται ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν μαθαίνει αργά το μάθημά της, αλλά οι Αμερικανοί αξιωματούχοι θα ξυπνήσουν κάποτε και θα θυμηθούν ότι η Κυπριακή Δημοκρατία και η Ελλάδα έχουν βέτο σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις Ε.Ε. – Τουρκίας.
Ο Οκτώβριος απέχει ακόμη πολύ, και στην περιοχή που εφηύρε το δράμα είναι βέβαιο ότι θα έχουμε πολύ περισσότερο δράμα.
*Ο κ. Εντι Ζεμενίδης είναι εκτελεστικός διευθυντής του Συμβουλίου Ελληνοαμερικανικής Ηγεσίας (HALC).