Σε έναν κόσμο που αλλάζει, χρειάζεται Αριστερά; Πολλοί λένε όχι. Η εξέλιξη όμως του κόσμου από μόνη της καταλήγει συχνά σε μεγάλες καταστροφές χωρίς μια συνεχή, συνεκτική και επίμονη παρέμβαση που προσπαθεί να διορθώσει, να τροποποιήσει και να εξανθρωπίσει αυτή την πορεία με ορισμένες αρχές. Αλλοτε τα καταφέρνει, άλλοτε όχι, πάντως πάνω σε αυτές τις αρχές βασίζεται η Αριστερά και αυτές οι προσπάθειες τη συγκρότησαν. Και οι αρχές αυτές έχουν την ιστορικότητά τους. Ωστόσο, αν δεν εμπλουτίζονται συνεχώς, χάνουν την απήχησή τους. Το ίδιο και αν μένουν αρχές χωρίς συγκεκριμένες και ρεαλιστικές προτάσεις.
Στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, το μέλλον της Αριστεράς εμφανίζεται προβληματικό και δύσκολο. Οχι μόνο γιατί οι αριστερές πολιτικές δυνάμεις έχουν υποχωρήσει στην Ευρώπη, αλλά κυρίως γιατί βρίσκονται σε αποδρομή οι συλλογικές κοινωνικές αξίες. Ο ανθρωπισμός, η αλληλεγγύη, η ενσυναίσθηση της ευαλωτότητας, η επιδίωξη κοινωνικής δικαιοσύνης θεωρούνται αδυναμία. Η ισότητα, βλασφημία. Επομένως η κοινωνική δυσαρέσκεια, σχεδόν παντού, βρίσκει ορμητική διέξοδο όχι στην Αριστερά αλλά στην άκρα Δεξιά. Το μεταναστευτικό έχει δημιουργήσει αμυντικούς φόβους ζωώδους υφής, όπως όταν ένα είδος αμύνεται όταν απειλείται από ένα άλλο. Κοινωνικές συμβάσεις και νοοτροπίες που θεωρούσαμε επί δεκαετίες κεκτημένες, μπαίνουν πάλι σε ανοιχτή αμφισβήτηση. Η κλιματική μεταβολή, ο πόλεμος, οι πανδημίες και οι κρίσεις, κανονικότητα πλέον, συντελούν στη δημιουργία μιας απειλούμενης κοινωνίας η οποία συχνά μετασχηματίζεται σε καταδιώκουσα κοινωνία. Τον καιρό της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου και της χαρούμενης παγκοσμιοποίησης, δηλαδή στη δεκαετία του ’90, βλέπαμε αισιόδοξα τον κόσμο. Τίποτε δεν δικαιολογεί σήμερα την αισιοδοξία. Στο μέλλον κατοικεί ο φόβος.
Σε αυτό το πλαίσιο, η αλλαγή ηγεσίας στον ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. δεν πρέπει να είναι αλλαγή προσώπων, αλλά αλλαγή της φυσιογνωμίας του. Και η αλλαγή αυτή δεν είναι, ή δεν πρέπει να είναι, απότοκος εκλογικών ηττών, αλλά της αλλαγής των συνθηκών. Ενας Κινέζος σοφός έλεγε κάποτε πως αν δεν αλλάξουμε όταν τα πράγματα αλλάζουν γύρω μας, δεν σημαίνει ότι θα μείνουμε απαράλλαχτοι. Θα αλλάξουμε, όμως όχι όπως το θέλουμε, αλλά όπως θα μας το επιβάλουν. Το ζήτημα επομένως είναι με ποιον τρόπο η Αριστερά θα γίνει υποκείμενο των αλλαγών και πώς θα καθοδηγήσει την αυτομεταμόρφωσή της. Αν ρωτήσουμε γι’ αυτά τους προσκείμενους διανοουμένους, θα μας πουν ένα σωρό καλές και χρήσιμες ιδέες. Το ζήτημα όμως είναι πώς οι ιδέες αυτές μπορούν να περάσουν από τη σφαίρα της κριτικής θεωρίας στη σφαίρα της εφαρμοσμένης πολιτικής.
Η αλλαγή ηγεσίας στον ΣΥΡΙΖΑ – Π.Σ. δεν πρέπει να είναι αλλαγή προσώπων, αλλά αλλαγή της φυσιογνωμίας του.
Η Αριστερά έχει μια ρουσωική αντίληψη για την ανθρώπινη φύση. Θεωρεί δηλαδή ότι ο άνθρωπος έχει καλές προθέσεις και σκέπτεται λογικά. Επομένως ότι η πολιτική μπορεί να είναι, κατά βάση, ανταλλαγή επιχειρημάτων, διαδικασία πειθούς. Η καλή γνώση των συνθηκών, η διαβούλευση, η διαφανής σχέση ανάμεσα στις σκέψεις και στις λέξεις, ανάμεσα στις προθέσεις και στις πράξεις είναι εκείνα τα στοιχεία που θα παράγουν μια καλή, ορθή και αποτελεσματική πολιτική. Εκείνο όμως που συμβαίνει είναι ότι όσο ανοίγει η επικοινωνιακή σφαίρα (ΜΜΕ και ΜΚΔ) τόσο μαζικοποιείται η πολιτική συζήτηση, με αποτέλεσμα να αυξάνει το βάρος των συναισθημάτων και του φαντασιακού. Και η επικοινωνιακή σφαίρα δεν καθοδηγείται από την Αριστερά. Επομένως;
Δύο τα βασικά: Οι πολιτικές συλλήψεις του συγκεκριμένου στην προοπτική διακυβέρνησης είναι απαραίτητες. Στην αντιπολίτευση ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν καλός στην αντισφαίριση, αλλά του έλειπε ένα συνεκτικό σχέδιο αναδιοργάνωσης της κοινωνίας στις τωρινές συνθήκες συνεχών και επικαλυπτόμενων κρίσεων. Επείγει, και μάλιστα υπό τη σκιά των καταστροφών, ένα σχέδιο ανθεκτικότητας και αλλαγής, τουλάχιστον οι βασικές γραμμές και αρχές του. Ενα παρόμοιο σχέδιο όμως είναι απαραίτητο να συνδυαστεί με την καλλιέργεια δυνατών συναισθημάτων, ταυτίσεων και αποτροπιασμών. Αυτές οι δύο τάσεις, οι δύο γλώσσες, δεν είναι πάντα συμβατές. Πώς θα μιλήσει και την τεχνοκρατική και τη συναισθηματική γλώσσα; Πώς θα συνδυάσει τις έννοιες Αντίσταση και ανθεκτικότητα; Αυτή τη δυσκολία όμως έχει να αντιμετωπίσει η μελλοντική ηγεσία. Αλλά μια ηγεσία στις δυσκολίες αναδεικνύεται.
Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι ομότιμος καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.