Η τελευταία φήμη που κυκλοφορεί μεταξύ μελών της κυβέρνησης που ανταλλάσσουν κρυπτογραφημένα μηνύματα (ελπίζοντας ότι έτσι η επικοινωνία τους παραμένει εμπιστευτική) είναι ότι ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης επέβαλε ροτέισον (κυκλική εναλλαγή υπουργών) εμπνεόμενος από τον χώρο του μπάσκετ, αφού ο προπονητής Γιώργος Μπαρτζώκας εφαρμόζει με επιτυχία το μοντέλο αυτό στον Ολυμπιακό. Οι πιο μυημένοι συμπληρώνουν ότι ο πρώτος διδάξας στην ελληνική κρατική μηχανή μπορεί να είναι ο γενικός γραμματέας Δημοσίων Εσόδων Γιώργος Πιτσιλής, ο οποίος ήδη από το λυκόφως της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, στις αρχές του 2019, εφάρμοσε την «κυκλική μετακίνηση υπαλλήλων» στις εφορίες. «Ξεσπιτώνονται εφοριακοί», ήταν ένας από τους τίτλους της ειδησεογραφίας της εποχής. Ο λόγος του «πιτσιλικού» ροτέισον, όπως μεταδιδόταν από αρμόδιες πηγές, ήταν η πρόληψη της διαφθοράς. Οταν ένας υπάλληλος ριζώνει σε μια θέση εξουσίας, είναι πιθανό να αναπτύσσονται υπερβολικές «σχέσεις αλληλεγγύης» με πρόσωπα που διαλέγονται μαζί του για το νόημα της ζωής.
Κάτι ανάλογο μπορεί να εξυπηρετεί το μαζικό «ξεσπίτωμα υπουργών» (πλην της αμετακίνητης Λίνας Μενδώνη στο υπουργείο Πολιτισμού) που πραγματοποιήθηκε με την ορκωμοσία της κυβέρνησης στις 27 Ιουνίου 2023. Μόνο που μια σειρά από… «στραβές στη βάρδια» (πυρκαγιές, Κροάτες χούλιγκαν, πλημμύρες, δολοφονία επιβάτη πλοίου) έδειξε ότι η κυβέρνηση αποτελείται από υπουργούς που είναι ακόμη ζαλισμένοι από την περιστροφή που υπέστησαν, με αποτέλεσμα να αδυνατούν να διαχειριστούν τα προβλήματα με αυτοπεποίθηση και αποτελεσματικότητα.
Ο περιορισμός της ισχύος των υπουργών έχει απασχολήσει τους πρωθυπουργούς της Mεταπολίτευσης. Οι μετακινήσεις υπουργών σε άλλα υπουργεία (δηλαδή το ροτέισον) δεν είναι μια μητσοτακική επινόηση. Συχνά πρωθυπουργοί κατέφυγαν σε αυτό το μέτρο. Μόνο που ο Κυριάκος Μητσοτάκης, όπως λένε οι επικριτές του, εφάρμοσε σε ακραίο βαθμό το μέτρο αυτό, με αποτέλεσμα η μουρμούρα μέσα στην κυβέρνηση κατά του ροτέισον (που εκδηλώθηκε από την πρώτη μέρα) να έχει ενισχυθεί εσχάτως. Μάλιστα ορισμένοι υπουργοί έχουν αρχίσει να απογοητεύονται για δύο λόγους, αλλά προτού αναφέρουμε τους λόγους αυτούς οφείλουμε να υπογραμμίσουμε τα θετικά του ροτέισον για τα οποία ο πρωθυπουργός ήταν απολύτως πεπεισμένος όταν μία ημέρα πριν από τις εκλογές του Ιουνίου, σε ερώτηση δημοσιογράφων για το νέο υπουργικό συμβούλιο, απάντησε κοφτά: «Ολοι στο ροτέισον. Οι θέσεις είναι πεπερασμένες, οι φιλοδοξίες είναι ατελείωτες».
«Μόνη ρεαλιστική επιλογή»
Οπως λένε στην «Κ» συνομιλητές του πρωθυπουργού, το ροτέισον είναι η μόνη ρεαλιστική επιλογή για την ανανέωση ενός κυβερνητικού σχήματος και επιπλέον χρειάζεται για να μη σκουριάζουν οι υπουργοί στις ίδιες καρέκλες, για να μην πλήττουν κάθε μέρα με τα ίδια και τα ίδια, αλλά και για να φρεσκάρονται τα υπουργικά γραφεία με νέες ιδέες. Μετά τέσσερα χρόνια πολλοί υπουργοί, ακόμη και οι καλύτεροι, αισθάνονται ότι έχουν κλείσει τον κύκλο τους σε ένα υπουργείο. Ο,τι μεταρρυθμίσεις ήταν να κάνουν τις έκαναν. Τι άλλο πια να μεταρρυθμίσουν; Τους εαυτούς τους; Τις γραμματείς τους; Τα έπιπλα; Εγκλωβίζονται σε φάση διαχείρισης. Το ροτέισον υποτίθεται ότι είναι βάλσαμο κατά της ανίας, ότι μπορεί να τους ξαναδώσει τον χαμένο μεταρρυθμιστικό οίστρο τους. Κι εδώ εκδηλώνεται η αντίφαση. Ναι, οι μεταρρυθμίσεις χρειάζονται κέφι, αλλά χρειάζονται και γνώση.
«Το ροτέισον χρειάζεται για να μη σκουριάζουν οι υπουργοί στις ίδιες καρέκλες και για να φρεσκάρονται τα υπουργικά γραφεία με νέες ιδέες».
Πώς θα εκφραστεί ο «μεταρρυθμιστικός οίστρος» όταν οι υπουργοί χρειάζονται τουλάχιστον έξι μήνες (κάποιοι υπουργοί μιλούν ακόμη και για δύο χρόνια!) μέχρι να μάθουν το υπουργείο τους και να μπορούν να το διοικήσουν με αποτελεσματικότητα και αυτοπεποίθηση; Η απάντηση των υποστηρικτών του ροτέισον είναι ότι οφείλουν να μπορούν χάρη στους δυναμωτικούς «μπλε φακέλους» που έλαβαν στο πρώτο υπουργικό συμβούλιο και οι οποίοι περιέχουν όλες τις δράσεις που πρέπει να υλοποιήσουν. Υπενθυμίζουμε ότι το επιτελικό κράτος των υφυπουργών παρά τω Πρωθυπουργώ και των υπουργών Επικρατείας σχεδιάζει τις πρωτοβουλίες, παρακολουθεί την παραγωγή του κυβερνητικού έργου και βαθμολογεί τους υπουργούς. Αυτή η πατερναλιστική προσέγγιση, όμως, εκλαμβάνεται σχεδόν από όλους τους υπουργούς ως συνώνυμη της «υπαλληλοποίησής» τους. Κάποιοι στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις τους ανασύρουν από τη μνήμη τους τη φράση που είπε ο Κώστας Σημίτης (ως υπουργός) στον Ανδρέα Παπανδρέου το 1995, ότι «οι υπουργοί δεν είναι υπάλληλοι», αλλά ουδείς μέχρι στιγμής έχει τολμήσει να πει κάτι ανάλογο στον Κυριάκο Μητσοτάκη. Το λένε όμως στον διάλογο με τον εαυτό τους (και με τους δημοσιογράφους).
Οταν ένας υπουργός θεωρεί ότι το Μέγαρο Μαξίμου τον αντιμετωπίζει ως υπάλληλο (ή ως μια ομιλούσα κεφαλή δίπλα σε υφυπουργούς-τεχνοκράτες με γνώση του τομέα τους, όπως συμβαίνει σε ορισμένα υπουργεία όπου κάποιοι δουλευταράδες γενικοί γραμματείς προήχθησαν σε υφυπουργούς), τότε χάνει τον ενθουσιασμό του, αδρανοποιείται και αναπτύσσει κυνισμό. Ο κυνισμός συνδυάζεται με τον ίλιγγο και την υψοφοβία που αισθάνονται όσοι υπουργοί από τη μια πλευρά δεν έχουν την ελευθερία για να αναπτύξουν έναν δικό τους πολιτικό βηματισμό και από την άλλη διαπιστώνουν ότι το ύψος των ευθυνών τους είναι αντιστρόφως ανάλογο της γνώσης που διαθέτουν για να διατηρήσουν την ισορροπία τους στο πεδίο που ανέλαβαν. Η υπαλληλοποίηση που αισθάνονται και η συνειδητοποίηση ότι τοποθετήθηκαν σε υπουργεία για τα οποία δεν γνωρίζουν τίποτα είναι οι δύο αιτίες που σπρώχνουν ορισμένους υπουργούς στην πολιτική κατάθλιψη. Οπως υπογραμμίζει μέλος του υπουργικού συμβουλίου, σε μια εποχή μεγάλων ταχυτήτων και ξαφνικών κρίσεων, «όλα τα παραπάνω συμβάλλουν συχνά σε κυβερνητικό βραχυκύκλωμα». Η νέα κυβέρνηση εξαιτίας όλων των παραπάνω λειτουργεί με πολύ αργούς ρυθμούς, ενώ οι υπουργοί, όταν έρχονται αντιμέτωποι με κρίσεις, δεν μπορούν να κάνουν παρά μόνο «δηλώσεις ενσυναίσθησης», που δείχνουν στην πράξη ότι ο κρατικός μηχανισμός σχεδόν σε κάθε υπουργείο δεν έχει πραγματικό πολιτικό προϊστάμενο.
Οι «σοκαρισμένοι»
Κάποιοι υπουργοί δεν είναι τόσο καλοί στην ενσυναίσθηση, με αποτέλεσμα οι δηλώσεις τους να ζωντανεύουν το Χ (πρώην Twitter) περισσότερο από όσο θα έπρεπε. Τότε η τιμωρία έρχεται με επιβεβλημένες από το Μαξίμου παραιτήσεις, κάτι που τρομοκρατεί ακόμη περισσότερο τους εναπομείναντες, οι οποίοι βλέπουν ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης μπορεί να συγχωρήσει τα πάντα, αλλά όχι την έλλειψη ενσυναίσθησης. «Είμαι σοκαρισμένος», ομολόγησε πρόσφατα υπουργός σε συνομιλητή του μόλις έμαθε για την παραίτηση του υπουργού Ναυτιλίας Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη. «Εννοείται ότι δεν πρόκειται να βγω στην τηλεόραση για τίποτα».
Βετεράνοι πολιτικοί παραδέχονται ότι παρά τα πάνω από 40 χρόνια στην Ευρώπη, η Ελλάς δεν διαθέτει «γαλλική» δημόσια διοίκηση που να λειτουργεί αυτόνομα, χωρίς υπουργικό μαστίγωμα, χωρίς υπουργούς-ακτιβιστές, που να μπορούν να δράσουν πολιτικά και τεχνοκρατικά και να κινητοποιήσουν τον κρατικό μηχανισμό (συχνά με θεσμικές πατέντες, με ηρωισμούς και με δικούς τους ανθρώπους-κομάντο σε θέσεις-κλειδιά). Ολα αυτά είναι αρκετά για να εξηγήσουν γιατί το ροτέισον μπορεί να έχει δώσει νίκες και πρωταθλήματα στην ομάδα μπάσκετ του Ολυμπιακού ή να λειτουργεί (;) στις εφορίες, αλλά έχει οδηγήσει πολλούς υπουργούς και την ίδια την κυβέρνηση μέσα σε μόλις δύο μήνες στο όριο του βέρτιγκο (περιδίνηση).