Ο πρωθυπουργός στη συνέντευξή του στο πλαίσιο της 87ης Διεθνούς Εκθεσης Θεσσαλονίκης ανέφερε ότι στην προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, προτίθεται να εντάξει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) στο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας (ΥΚΚΠΠ).
Δεν θα μπορούσα παρά να συμφωνήσω ότι στην προσπάθεια να προφυλάξουμε τις ζωές και περιουσίες των συνανθρώπων μας, το περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα και την οικονομία πρέπει να συστρατευθούμε όλοι – πολιτεία, επιστήμη, αυτοδιοίκηση, κοινωνία πολιτών, όπως έχω επισημάνει επανειλημμένα και με αρθρογραφία μου στον ημερήσιο Τύπο. Ολοι οι εμπλεκόμενοι φορείς οφείλουν να συνεργαστούν, ο καθένας όμως από το δικό του μετερίζι, με σεβασμό στις θεμελιώδεις ιδιαιτερότητές του, που είναι απαραίτητες για την υλοποίηση της αποστολής του, αλλιώς –και ανεξάρτητα από τις προθέσεις– μπορεί να οδηγηθούμε στο αντίθετο αποτέλεσμα, δηλαδή στην αναποτελεσματικότητα που διακρίνει διαχρονικά τη δημόσια διοίκηση.
Οφείλω να εξηγήσω τι εστί Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και γιατί θεωρώ ότι η υπαγωγή του στο ΥΚΚΠΠ θα είναι καταστροφική. Ας ξεκινήσω από το γεγονός ότι το ΕΑΑ είναι το 1ο ερευνητικό κέντρο του νεότερου ελληνικού κράτους, με αδιάλειπτη ιστορία λειτουργίας 181 ετών, ακόμη και κατά τα σκοτεινά χρόνια της ναζιστικής κατοχής, ενώ αποτελεί σήμερα βασική συνιστώσα του Εθνικού Ερευνητικού Οικοσυστήματος που εποπτεύεται από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Καινοτομίας (ΓΓΕΚ) του υπουργείου Ανάπτυξης.
Η θεμελιώδης αποστολή του ΕΑΑ, όπως και όλων των εθνικών ερευνητικών κέντρων που εποπτεύονται από τη ΓΓΕΚ, είναι (α) η παραγωγή βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας αιχμής, απαραίτητη προϋπόθεση της οποίας είναι η ύπαρξη ελεύθερου ακαδημαϊκού περιβάλλοντος όπου αναπτύσσονται νέες ιδέες μέσα από γόνιμο επιστημονικό διάλογο και (β) η υλοποίηση χρηματοδοτούμενων ερευνητικών προγραμμάτων από διεθνείς και εθνικούς χρηματοδοτικούς φορείς, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ESA, η NASA, το ΕΛΙΔΕΚ, κ.ά., προϋπόθεση της οποίας είναι το ευέλικτο διαχειριστικά σχήμα που παρέχουν οι ειδικοί λογαριασμοί κονδυλίων έρευνας.
Αν αυτές οι δύο προϋποθέσεις δεν πληρούνται καταρρέει το ερευνητικό εποικοδόμημα και αναιρείται πλήρως η θεμελιώδης αποστολή ενός Ε.Κ.
Το ΕΑΑ θεραπεύει μια ευρύτατη γκάμα θεματικών στις επιστήμες της Γης, της Ατμόσφαιρας, του εγγύς και μακρινού Διαστήματος και παράλληλα, για την υλοποίηση πρότυπης επιστημονικής έρευνας, έχει αναπτύξει εμβληματικές ερευνητικές υποδομές, όπως:
(α) Το τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος», το 2ο μεγαλύτερο τηλεσκόπιο της ηπειρωτικής Ευρώπης, στην κορυφή του όρους Χελμού, το οποίο σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) αναδείχθηκε πρόσφατα στον 1ο επίγειο σταθμό του πανευρωπαϊκού προγράμματος Scylight νέων επικοινωνιών Γης – δορυφόρων μέσω ακτινοβολίας laser.
Το ΕΑΑ ήταν και είναι στη διάθεση της πολιτείας, όπως έχουμε επανειλημμένως δηλώσει, ώστε να συνδράμουμε την Πολιτική Προστασία στα θέματα της ειδικότητάς μας.
(β) Το Αστεροσκοπείο Κρυονερίου, που μετασχηματίζεται, σε συνεργασία με την ESA και το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, στον μεγαλύτερο διαστημικό κόμβο της ΝΑ Ευρώπης, συμμετέχοντας στο νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα EU-SST παρακολούθησης της διαστημικής κίνησης.
(γ) Το Παρατηρητήριο Γεωεπιστημών και Κλιματικής Αλλαγής Αντικυθήρων – PANGEA.
(δ) Το πανελλαδικό δίκτυο (άνω των 700) επίγειων σταθμών συλλογής δεδομένων (σεισμογράφοι, επιταχυνσιογράφοι, GPS, μετεωρολογικοί σταθμοί, σταθμοί ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ραντάρ, κ.ά.).
(ε) Το κέντρο συλλογής και διαμεταγωγής δεδομένων διαφορετικών τύπων δορυφόρων (γεωστατικών, πολικής τροχιάς, Sentinel, κ.ά).
Είναι επίσης σημαντικό να αναφέρω ότι μόνο ένα μικρό μέρος της έρευνας που υλοποιείται στο ΕΑΑ μετουσιώνεται σε καινοτόμα εργαλεία και εμπειρογνωμοσύνη, που μπορούν να συνεισφέρουν σε θέματα πολιτικής προστασίας. Πρέπει όμως να γίνει κατανοητό ότι η επιχειρησιακή αξιοποίηση επιστημονικών εργαλείων, κάτι το οποίο αποτελεί ειδικότητα των επιχειρησιακών φορέων της Π.Π., είναι εντελώς διαφορετική διαδικασία από την ανάπτυξη πρωτότυπων και καινοτόμων επιστημονικών εργαλείων που βασίζονται στην επιστημονική έρευνα, κάτι που υλοποιούν τα Ε.Κ. και για την ανάπτυξη των οποίων απαιτείται το ελεύθερο ακαδημαϊκό περιβάλλον ενός ερευνητικού οργανισμού ή ΑΕΙ.
Οσον αφορά το περιορισμένο σκέλος της δραστηριότητας του ΕΑΑ που ενδιαφέρει την Πολιτική Προστασία, και που δεν υπερβαίνει το 10%-15% των συνολικών επιστημονικών δραστηριοτήτων μας, ήταν και είναι στόχος μας η συνεργασία με το ΥΚΚΠΠ και σ’ αυτή την κατεύθυνση έχουμε κάνει πολλές προσπάθειες, που όμως δεν έχουν βρει ανταπόκριση. Αν υπάρχει πολιτική βούληση, η απαραίτητη συνεργασία καθίσταται εφικτή χωρίς υποχρεωτικά την –προβληματική– υπαγωγή του ΕΑΑ στο ΥΚΚΠΠ, είτε με την υπογραφή αναλυτικής προγραμματικής συμφωνίας, όπως διαχρονικά πράττουν τα ερευνητικά κέντρα με δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς είτε μέσω υφιστάμενων νομοθετημένων διαδικασιών, ήτοι με την ενεργοποίηση του άρθρου 41 του ν. 4662/2020 (νόμος για την Πολιτική Προστασία) και του άρθρου 25 του ν. 4936/2022 (κλιματικός νόμος).
Καταλήγοντας, θέλω να τονίσω ότι το ΕΑΑ ήταν και είναι στη διάθεση της πολιτείας, όπως έχουμε επανειλημμένως δηλώσει μέσω θεσμικών καναλιών, αλλά και στη δημόσια σφαίρα συζήτησης, ώστε να συνδράμουμε την Πολιτική Προστασία στα θέματα της ειδικότητάς μας, αλλά απαραιτήτως ως δημόσιος ερευνητικός φορέας, μέρος του αλληλοσυμπληρούμενου και συνεργαζόμενου εθνικού ερευνητικού οικοσυστήματος που υπάγεται στη ΓΓΕΚ και λειτουργεί σύμφωνα με τον ν. 4310/2014, που όπως τεκμηριώνω άνωθεν είναι απαραίτητο για την υλοποίηση της θεμελιώδους αποστολής μας ως εθνικού ερευνητικού κέντρου.
Ο κ. Μανώλης Πλειώνης είναι καθηγητής στο τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ, διευθυντής και πρόεδρος Δ.Σ. ΕΑΑ, συντονιστής του Εθνικού Δικτύου CLIMPACT.