Μοναχικό το ταξίδι αυτό, μου λέγει πριν φύγω την Κυριακή το βράδυ. Κάθε φορά αναλογίζομαι τις πολλές γεύσεις που αφήνει κάθε ταξίδι στην Αλβανία. Την πρωτοεπισκέφθηκα τον Αύγουστο του 1998, συνοδεύοντας στην Κορυτσά τον Θόδωρο Πάγκαλο για τα εγκαίνια του Γενικού μας Προξενείου. Πρέσβης ήμουν τότε στα Σκόπια. Ξεκινήσαμε από τον Αγιο Γερμανό των Πρεσπών μετά μία μαγευτική βραδιά που κάθε χρόνο οργάνωνε στον Αγιο Αχίλλειο ο μεγάλος μύστης των Πρεσπών, Γιώργος Λιάνης. Δύσκολος ο δρόμος από την Κρυσταλλοπηγή μέχρι την Κορυτσά. Εκεί σκαρφίστηκα μάλλον έναν προσχηματικό λόγο για να πάρω τον δρόμο –ας τον ονομάσουμε έτσι– της επιστροφής προς τον Αγιο Ναούμ της Αχρίδας, στα σύνορα της Βόρειας Μακεδονίας. Προορισμός τα Σκόπια. Απ’ ό,τι θυμάμαι, οι λακκούβες τότε ήσαν περισσότερες από το χωματένιο ίσωμα.
Ο Πάγκαλος και εγώ ξέραμε τον λόγο της συμπόρευσής μας μέχρι την Κορυτσά. Τον Νοέμβριο του 1997 η Ελλάδα φιλοξένησε στην Κρήτη την πρώτη Βαλκανική Συνάντηση Κορυφής. Καθισμένοι γύρω από ένα τραπέζι ο Πάγκαλος, οι πρώην πρωθυπουργοί της Αλβανίας Φάτος Νάνο, Μπασκίμ Φίνο και άλλοι. Εκεί του είπα ότι, όταν έλθει η ώρα, θέλω να πάω στα Τίρανα, μετά τα Σκόπια. Είχαν προηγηθεί η Βουλγαρία και η Κροατία στη διάρκεια του πολέμου.
Η παρακαταθήκη
Ο πρωθυπουργός της Αλβανίας τίμησε πριν από δύο εβδομάδες, ανήμερα την 28η Οκτωβρίου, τον αείμνηστο Κωνσταντίνο Μητσοτάκη στη Δερβιτσάνη. Χρειάζεται άραγε προτομή του και επί ελληνικού εδάφους, ώστε να θυμηθούμε την πολιτική του παρακαταθήκη για την Ελληνική Μειονότητα; Ποτέ οι θέσεις του διορατικού πρωθυπουργού δεν ήσαν τόσο επίκαιρες. Τις διετύπωσε στις δηλώσεις του στο αμφιθέατρο του υπουργείου Εξωτερικών στις 14 Ιουλίου 1993. Συνοπτικά επιλέγω χαρακτηριστικά αποσπάσματα: «Η αισιοδοξία μας κατέρρευσε όταν η νέα κυβέρνηση, συνεχίζοντας την παλαιά (σημ. Χότζα – Αλία) αντιμετώπισε την Ελληνική Μειονότητα που ζει στην Αλβανία με καχυποψία, δυσπιστία και σε πολλές περιπτώσεις με απροκάλυπτη εχθρότητα… Αρνήθηκε επίσης να επιτρέψει τη διδασκαλία των Ελληνικών σε κοινότητες που ζήτησαν, όπως η Χειμάρρα…
Η αλβανική κυβέρνηση θα πρέπει να επιτρέψει την ίδρυση μειονοτικών σχολείων (…) και να παρέχει τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε όλες τις περιοχές όπου κατοικεί αριθμός Ελλήνων και όχι μόνον στις αυθαίρετα καθορισμένες “μειονοτικές περιοχές”».
Δεν αποτελεί σύμπτωση ότι σήμερα, διά στόματος του πρωθυπουργού της, η Ελλάδα επαναλαμβάνει σταθερά τη θέση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη ότι «θέλουμε οι σχέσεις μεταξύ της Ελλάδος και της Αλβανίας να αποτελέσουν παράδειγμα φιλίας και συνεργασίας μεταξύ γειτόνων χωρών. Κάτι τέτοιο όμως δεν μπορεί να γίνει μέχρι να σταματήσει η κακομεταχείριση της Ελληνικής Μειονότητας και να της αποδοθούν όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα τα οποία της ανήκουν».
Τώρα και τότε
Ημουν παρών με την ιδιότητα του διπλωματικού συμβούλου του βαθύ βαλκανιογνώστη Μιχάλη Παπακωνσταντίνου. Το πεντασέλιδο αυτό κείμενο των δηλώσεων του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη έχει καταγραφεί στη θεσμική μας μνήμη, εύχομαι και ελπίζω ότι υπάρχει, ως «Τα έξι σημεία».
Τα πέτρινα χρόνια των ελληνοαλβανικών σχέσεων διατηρήθηκαν μέχρι τον Μάρτιο του 1995 και την επίσκεψη στα Τίρανα του Κάρολου Παπούλια, του Ηπειρώτη πρωτομάστορα της επίπονης διαδικασίας αποκατάστασης των σχέσεων στη δεκαετία του ’80. Η σύλληψη των «5» της Ομόνοιας, το προκατασκευασμένο, σαθρό κατηγορητήριο και οι ψευδομαρτυρίες αποτελούν το πρόπλασμα και «πρότυπο» της εν εξελίξει δίκης του κυρίου Φρέντι Μπελέρη.
Τις μέρες αυτές κυκλοφορούν δύο πολύτιμα βιβλία για τις διώξεις κατά της Ελληνικής Μειονότητας. Το πρώτο με τίτλο «Η Ελληνική Εθνική Μειονότητα στην Αλβανία (1991-2021)» του κ. Βαγγέλη Παπαχρήστου, ενός εκ των «5» της Ομόνοιας και το δεύτερο «Ανάλεκτα από το Ημερολόγιο: Σελίδες Αλβανίας (1992-1996)» του κ. Χρήστου Φαϊλάδη, ακολούθου (τότε) Τύπου στην πρεσβεία μας στα Τίρανα. Δεν αφορούν μόνο το χθες αλλά το πώς θα αντιληφθούμε καλύτερα το σήμερα. Τη διαπίστωση αυτή κάναμε με τον Βαλκάνιο συνοδοιπόρο φίλο δικηγόρο κύριο Ευθύμη Ναυρίδη με τον οποίο συνδιοργανώσαμε το ταξίδι. Ηταν παρών και στην προ τριακονταετίας πολύκροτη δίκη της Ομόνοιας.
Οσο κι αν αλλάζουν τα πράγματα, τόσο περισσότερο δείχνουν να μοιάζουν.
Τίρανα 2023
Είχα υποχρέωση να ενημερώσω όσους έπρεπε. Η ευθύνη δεν έχει ημερομηνία λήξης για τους κρατικούς λειτουργούς. Μας δεσμεύει εφ’ όρου ζωής. Δεν είχα επισκεφθεί τα Τίρανα επί τρία χρόνια. Η Αλβανία είναι η βαλκανική χώρα που έχει διανύσει τη μεγαλύτερη απόσταση από το σκοτεινό και απομονωμένο χθες στο σήμερα. Αυτή είναι η δικαιολογημένη εντύπωση που δημιουργεί στον επισκέπτη το μεγάλο και γεμάτο κόσμο και βοή σύγχρονο αεροδρόμιο των Τιράνων. Γίνεται πεποίθηση όταν κυκλοφορείς στα Τίρανα. Αν η πρόοδος και ο εκδημοκρατισμός είναι συνάρτηση του ύψους και του αριθμού των ορόφων, τότε η Αλβανία είναι στην κορυφή… Ουρανοξύστες, πολυτελή ξενοδοχεία και πανάκριβα πολυτελή εστιατόρια. Διερωτώμαι πόσοι έχουν δυνατότητα να ξοδέψουν τόσα χρήματα. Οπως αποδεικνύουν τα στοιχεία, ο πληθυσμός της γειτονικής μας χώρας φθίνει συνεχώς. Οι Αλβανοί εγκαταλείπουν τη χώρα. Ο αριθμός των ξενιτεμένων είναι ίσος ή μεγαλύτερος του αριθμού των μονίμων κατοίκων. Διαχρονικά άλλωστε αμφισβητείται η εγκυρότητα της πληθυσμιακής απογραφής και τα αποτελέσματά της. Γενικώς και ειδικώς στα αφορώντα στην Ελληνική Μειονότητα και στο θρήσκευμα. Πού βρίσκεται τόσο χρήμα; Η εξήγηση είναι ότι κυκλοφορεί πολύ χρήμα άδηλο και γκριζόχρωμο που πρέπει να «επενδυθεί».
Η σύλληψη των «5» της Ομόνοιας, το προκατασκευασμένο, σαθρό κατηγορητήριο και οι ψευδομαρτυρίες αποτελούν το πρόπλασμα και «πρότυπο» της εν εξελίξει δίκης του Φρέντι Μπελέρη.
Η μεγάλη φυγή
Παρά τη μεγάλη αλλαγή που εν τω μεταξύ έχει καταγραφεί, ισχύουν πολλά από τα αποκαρδιωτικά για την Αλβανία συμπεράσματα της πρωτοπόρου έκθεσης (Doc 6555/ 27 Ιανουαρίου 1992) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την έξοδο των Αλβανών. Ισχύει ως οδυνηρή πραγματικότητα σήμερα ότι «η έξοδος των Αλβανών και ειδικότερα των νέων αποτελεί τρομακτική απώλεια (tremendous loss)».
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ο πληθυσμός της Αλβανίας στην απογραφή του 1989 ήταν 3.182.400 με τους Ελληνες μειονοτικούς να είναι μόνο 58.758. Το 1993 σε επίσημο έγγραφό του που κυκλοφόρησε στον ΟΗΕ το αλβανικό υπουργείο Εξωτερικών τους υπολόγισε σε 49.000(!). Εκτοτε όλες οι επίσημες απογραφές και πληθυσμιακές εκτιμήσεις της Αλβανίας αναπαράγουν τα στοιχεία Χότζα – Αλία. Δεν ανακυκλώνονται μόνο οι αριθμοί αλλά και η πολιτική απέναντι στην Ελληνική Μειονότητα, ειδικά στη Χειμάρρα.
Η απογραφή του 2001 έδινε τον αριθμό 3.023.000 μονίμων κατοίκων, ενώ κατά γενική παραδοχή 700.000-1.000.000 κάτοχοι αλβανικών διαβατηρίων είχαν εγκαταλείψει την πατρίδα τους προς Ελλάδα και Ιταλία κυρίως στη δεκαετία 1991-2001. Αρα; Κατά την απογραφή του 2011 ο πληθυσμός της ανήλθε σε 2.830.000. Σήμερα, η εν εξελίξει απογραφή εκτιμώ ότι θα «δυσκολευθεί» να καταγράψει το γεγονός ότι πάνω-κάτω 700.000 Αλβανοί εγκατέλειψαν τη χώρα τους την τελευταία δεκαετία. Η πραγματικότητα λοιπόν ανεξαρτήτως «ευρημάτων» είναι διαφορετική. Αν το όραμα της «Μεγάλης Αλβανίας» υπάρχει, δύσκολα θα υλοποιηθεί…
Στη φυλακή Δυρραχίου
Επιβεβλημένη η επίσκεψη στην πρεσβεία μας και η ενημερωτική συζήτηση με την άξια πρέσβειρα κυρία Κωνσταντίνα Καμίτση. Ο Πέτρος, ο Αλφρέδος και οι άλλοι με περίμεναν στο νοικιασμένο αυτοκίνητο. Αναχώρηση για το Δυρράχιο, την αρχαία Επίδαμνο. Την είχαν ιδρύσει ως αποικία τους οι Κερκυραίοι. Κατά τον Θουκυδίδη αποτέλεσε την προσχηματική αφορμή για την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Το θέαμα και το κτίριο της φυλακής δεν διαφέρουν των αντίστοιχων ελληνικών. Υπάρχει όμως η ενδημική αλβανική ιδιαιτερότητα. Μπροστά στην εξωτερική σιδερόπορτα μία παρκαρισμένη απαστράπτουσα μπλε Μπέντλεϊ. Οταν βγήκαμε είχε φύγει. Προφανώς παρέλαβε τον κρατούμενο ιδιοκτήτη της ή τους επισκέπτες του. Θα αρκούσε η παρατήρηση αυτή για να προκληθούν οι αναγκαίοι συνειρμοί. Θα ήταν άδικο όμως να μην παραδεχθώ ότι το προσωπικό –αξιωματούχοι και ανθρωποφύλακες– ήταν εξυπηρετικό. Είχαν πέσει τηλεφωνήματα. Ουδέποτε υποτίμησα, όπως δυστυχώς εξακολουθούν να πράττουν πολλοί στην Ελλάδα, τη στόχευση, αποφασιστικότητα και αποτελεσματικότητα των «αρμοδίων» υπηρεσιών της Αλβανίας. Οι ελληνικού ενδιαφέροντος στόχοι αποτελούσαν επί Χότζα και εξακολουθούν να είναι σήμερα πρώτη προτεραιότητα.
Η δίωρη συνομιλία με τον κύριο Μπελέρη έγινε σε ένα δωματιάκι δίπλα στο μαγειρείο των φυλακών υπό το βλέμμα της ταβανωμένης κάμερας. «Εστι δίκης οφθαλμός ος τα πάνθ’ ορά» – και ακούει, θα προσέθετα. Τα λεγόμενα μεταφράζονται και καταγράφονται. Ο εμφανώς αδυνατισμένος, αλλά ψυχικά ακλόνητος δήμαρχος Χειμάρρας γνωρίζει καλύτερα απ’ όλους μας την αλβανική πραγματικότητα. Οπως άλλωστε τη γνωρίζουν και εκείνα τα πολλά μέλη της Ελληνικής Μειονότητας που, παρά τα ελκυστικά ανταλλάγματα, πάνω από τριάντα χρόνια αρνήθηκαν να προσφέρουν γην και ύδωρ. Κράτησαν την ψυχή τους, όπως λέει και ο διατελέσας πρόξενος στην Κορυτσά, Νομπελίστας ποιητής μας.
Στο δικαστήριο
Μάρτυρες-ψευδομάρτυρες, όργανα της εκτελεστικής εξουσίας που πολλαπλώς και γενναιόδωρα ανταμείφθηκαν για τις υπηρεσίες τους, μάρτυρες κατηγορίας που διαψεύδουν το κατηγορητήριο, θεσμικοί παράγοντες του δικαστηρίου που υπερβάλλουν σε σοβαροφάνεια για να καλύψουν το έλλειμμα πειστηρίων. Τα σχόλια που ακούς: δίκη παρωδία, απαράδεκτη, κωμωδία.
Πρόκειται για αλβανική τραγωδία γραμμένη με ελληνικούς τίτλους. Τις μέρες αυτές ίσως γραφεί και ο ευρωπαϊκός της επίλογος. Κι όμως, η κυβέρνηση της Αλβανίας, ο πρωθυπουργός της και ειδικά οι κακοί ιδιοτελείς του σύμβουλοι, που έπεσαν έξω σε όλες τους τις εκτιμήσεις και προβλέψεις, έχουν, έστω την υστάτη στιγμή, τη δυνατότητα να διορθώσουν την κατάσταση και να κρατήσουν τη γειτονική μας χώρα με σταθερή πορεία στο ευρωπαϊκό λιμάνι. Πρόκειται περισσότερο για ευχή και λιγότερο για ελπίδα.
* Ο πρέσβης ε.τ. Αλέξανδρος Π. Μαλλιάς ανακηρύχθηκε το 2005 επίτιμος δημότης Χειμάρρας επί δημαρχίας του κ. Βασίλη Μπολάνου.