«Εις το όνομα του παιδιού» θα μπορούσε να τιτλοφορηθεί η ήδη εξελισσόμενη αντιπαράθεση ανάμεσα στην κυβέρνηση και την Εκκλησία με επίκεντρο την κυβερνητική πρόθεση νομοθέτησης του γάμου ομόφυλων ζευγαριών. Η κίνηση της Ιεράς Συνόδου να αποστείλει λίγες μέρες πριν από τα Χριστούγεννα εγκύκλιο προς την Αρχιεπισκοπή και τις μητροπόλεις, με την οποία εκφράζει την αντίθεσή της με τον γάμο και την ομόφυλη γονεϊκότητα, δεν είναι άσχετη με τις πληροφορίες ότι η κυβέρνηση προσανατολίζεται σε επίσπευση της νομοθετικής πρωτοβουλίας και όχι στη μετάθεσή της σε χρόνο μετά τις ευρωεκλογές, όπως είχε για ένα διάστημα συζητηθεί.
Από το Μέγαρο Μαξίμου διαμηνύουν προς όλες τις κατευθύνσεις ότι δεν πρέπει να βιαστεί κανείς να πάρει θέση για το ζήτημα και καλό είναι να περιμένουν όλοι τον νόμο που θα φέρει η κυβέρνηση. Πρόκειται για άσκηση λεπτών ισορροπιών, καθώς αναζητούνται εκείνες οι διατυπώσεις που αφενός θα εκπληρώνουν τη δέσμευση ότι ο γάμος ομόφυλων ζευγαριών θα θεσμοθετηθεί εντός της τετραετίας και, αφετέρου, θα απαλύνουν κατά το δυνατόν τις αντιδράσεις.
Ακαρπες «ζυμώσεις»
Από την πλευρά της Εκκλησίας έχει διαμηνυθεί εδώ και καιρό ότι δεν υπάρχει πεδίο σύγκλισης, ούτε καν σιωπηρής ανοχής στο συγκεκριμένο ζήτημα. Ηδη από το περασμένο καλοκαίρι, λίγο μετά τον σχηματισμό της νέας κυβέρνησης, έγιναν προσπάθειες προσέγγισης και «ζύμωσης» με ιεράρχες, προκειμένου να προετοιμασθεί το έδαφος και –κατά το δυνατόν– να λειανθούν οι αντιδράσεις ή να εξασφαλισθεί ότι δεν θα είναι ηχηρή η αντίθεση της Εκκλησίας. Αποτέλεσμα, ωστόσο, δεν υπήρξε. Αντιθέτως, η αρχική ενημέρωση ότι η κυβέρνηση προγραμμάτιζε ήδη από τον περασμένο Οκτώβριο να φέρει στη Βουλή τον σχετικό νόμο, προκάλεσε συναγερμό και ισχυρές πιέσεις από την πλευρά της Εκκλησίας να μην προχωρήσει η νομοθετική πρωτοβουλία. Οι οποίες εν μέρει απέδωσαν.
Ολο αυτό το διάστημα στο παρασκήνιο εξελίσσεται ένας σκληρός αγώνας επηρεασμού. Από την πλευρά της Εκκλησίας θεωρούν ότι υπάρχει μεθοδευμένη προσπάθεια προώθησης ενός, κατά τους ιεράρχες, αμφιλεγόμενου δικαιωματισμού. Γίνεται λόγος για πιεστικό λόμπινγκ, ενώ είναι πρόδηλη η ενόχληση για τον πρωθυπουργικό σύμβουλο, Αλέξη Πατέλη. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει ιεράρχης, «δεν κάνει άλλη δουλειά από το να πιέζει βουλευτές να ψηφίσουν τον συγκεκριμένο νόμο». Στον αντίποδα, η Εκκλησία με τον τρόπο της πιέζει βουλευτές να μην ψηφίσουν τον συγκεκριμένο νόμο. Ο ομφάλιος λώρος μεταξύ πολιτικών στελεχών και Εκκλησίας είναι ισχυρός, καθώς πολλοί εκπρόσωποι του λαού –διακομματικά και διαχρονικά– επιδιώκουν να εξασφαλίσουν εκκλησιαστική στήριξη και τις ψήφους του εκκλησιαστικού ακροατηρίου. Αυτό δίνει ισχυρό έρεισμα στην Εκκλησία και στους ιεράρχες να επιδίδονται από την πλευρά τους σε αγώνα διαμόρφωσης ενός όσο το δυνατόν ευρύτερου κλίματος αντίθεσης και άρνησης για τη θεσμοθέτηση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών.
Τα επιχειρήματα
Από την πλευρά της Εκκλησίας, γίνεται λόγος για πιεστικό λόμπινγκ στην προσπάθεια προώθησης ενός αμφιλεγόμενου δικαιωματισμού.
Με αυτά τα δεδομένα, από την πλευρά της κυβέρνησης θα επιδιωχθεί η συζήτηση γύρω από τον συγκεκριμένο νόμο να στραφεί σε επίπεδο δικαιωμάτων των παιδιών. Στην επισήμανση, δηλαδή, ότι ο θεσμός της οικογένειας έχει εξελιχθεί, γύρω μας υπάρχουν οικογένειες με χαρακτηριστικά διαφορετικά από εκείνα της παραδοσιακής και ότι τα παιδιά αυτών των οικογενειών βρίσκονται σε ένα νομικό κενό, καθώς στα ομόφυλα ζευγάρια δεν αναγνωρίζεται η γονεϊκότητα του μη βιολογικού γονέα. Το κεντρικό επιχείρημα, που έχει ήδη διατυπωθεί δημοσίως, είναι ότι σε τέτοιες, «νέου τύπου» οικογένειες, αν ο βιολογικός γονέας χάσει τη ζωή του, ή αδυνατεί να ασκήσει γονική μέριμνα, στον έτερο γονέα δεν αναγνωρίζεται κανένα δικαίωμα, όσον αφορά την ευθύνη ανατροφής του παιδιού, η οποία περιέρχεται στις προνοιακές δομές και υπηρεσίες.
Στα παιδιά εστιάζει τη συζήτηση και η πλευρά της Εκκλησίας, με εντελώς διαφορετική προσέγγιση. Aλλωστε, όπως αναφέρει ιεράρχης, «όλη αυτή η κινητικότητα γίνεται για τα παιδιά. Η νομιμοποίηση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών δεν έχει άλλο στόχο. Ακόμα και αν στον σχετικό νόμο δεν υπάρχει κάποια τέτοια αναφορά, με μια προσφυγή στη δικαιοσύνη οι ενδιαφερόμενοι θα κερδίσουν το δικαίωμα στην τεκνοθεσία, στο πλαίσιο της ισονομίας – ισοτιμίας». Και στη συζήτηση αυτή η πλευρά της Εκκλησίας προβάλλει ισχυρές ενστάσεις, καθώς θεωρεί ότι οποιοδήποτε σχήμα οικογένειας, πέραν της παραδοσιακής, δεν είναι αποδεκτό. «Ποιο θα είναι το φυσιολογικό περιβάλλον ανάμεσα σε δύο ομόφυλους γονείς; Επηρεάζεται και η ταυτότητα του παιδιού. Ακόμα και στη σεξουαλικότητά του θα έχει διχασμό. Πρέπει να καταλάβει ο κόσμος ότι όλη αυτή η συζήτηση αποτελεί νάρκη στα θεμέλια της ανθρώπινης κοινωνίας. Τι σημαίνουν όλα αυτά; Τι σημαίνει το “κοινωνικό φύλο”; Ιατρικά, βιολογικά; Πρόκειται για σχιζοφρενικές καταστάσεις. Για έναν χυλό που διαμορφώνει ανθρώπους χωρίς ταυτότητα».
Οι διαχωριστικές γραμμές έχουν χαραχθεί και ο πόλεμος χαρακωμάτων έχει αρχίσει. Το ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό θα κλιμακωθεί. Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, που έκανε την πρώτη δημόσια παρέμβασή του πριν από τα Χριστούγεννα και εξέφρασε τη διαφωνία του με τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών, δέχεται εισηγήσεις ακόμα και για λαοσυνάξεις. Μια πρόταση, πάντως, που αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη από μεγάλο μέρος της Ιεραρχίας.
Ολοι απέναντι
Είναι σαφές, πάντως, ότι στο εσωτερικό της Ιεραρχίας δεν υπάρχουν διαφωνίες, όλοι είναι αντίθετοι με τη σχετική κυβερνητική πρόθεση. Η διαφορά που καταγράφεται είναι στους τόνους που χρησιμοποιούνται. Ο Αρχιεπίσκοπος ήταν κατηγορηματικός στην αντίθεσή του. Σε ιδιαίτερα υψηλούς τόνους έχουν εκφράσει τη διαφωνία τους άλλοι ιεράρχες, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της αντιπαράθεσης. Ο Πειραιώς Σεραφείμ διακρίνεται για τον ιδιαίτερα αιχμηρό, συχνά ομοφοβικό λόγο του και ήδη έχει δώσει δείγμα γραφής, κάνοντας λόγο για μια διαδικασία που θα περιβάλλει με κύρος μία παρέκκλιση. Σε υψηλούς τόνους, δίνοντας έμφαση σε προβλήματα που, όπως υποστηρίζει, θα προκληθούν στα παιδιά, έχει τοποθετηθεί ο Μεσσηνίας Χρυσόστομος. Σε δημόσιες αναφορές και τοποθετήσεις έχουν, επίσης, προβεί ο Δημητριάδος Ιγνάτιος, ο Πατρών Χρυσόστομος και ο Θηβών, Λεβαδείας και Αυλίδος Γεώργιος.
Η διαφωνία παραμένει σαφής και απόλυτη: «Η κυβέρνηση έχει το δικαίωμα να νομοθετήσει όπως κρίνει, έχει και μεγάλη ισχύ αυτή τη στιγμή και είναι βέβαιο ότι υπάρχουν και σε άλλα κόμματα βουλευτές πρόθυμοι να στηρίξουν μια τέτοια πρωτοβουλία. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Εκκλησία θα σταματήσει να μιλάει και να λέει αυτά που πρέπει να πει», αναφέρει στην «Κ» ιεράρχης.
Στα τρία η Κ.Ο.
Στο παρασκήνιο, συνεργάτες του πρωθυπουργού βρίσκονται διαρκώς σε επαφή με τους βουλευτές, ώστε να καταγράψουν τις προθέσεις τους για την αλλαγή του οικογενειακού δικαίου. Η κυβέρνηση έχει διαμηνύσει πως η πειθαρχία στους υπουργούς είναι αυτονόητη. Από το υπουργικό συμβούλιο η διαφωνία του Μ. Βορίδη είναι καταγεγραμμένη, ενώ τουλάχιστον τρεις υφυπουργοί ακόμα, όπως ο Γ. Κεφαλογιάννης, ο Κων. Κυρανάκης και η Μαρία Κεφάλα, έχουν αντιρρήσεις. Το μεγάλο ερώτημα ωστόσο είναι τι γίνεται στην Κοινοβουλευτική Ομάδα. Υπάρχουν βουλευτές που έχουν ήδη εκφράσει αντιρρήσεις στο νομοσχέδιο (Θ. Πλεύρης, Κ. Καραγκούνης, Στ. Πέτσας). Το ρεπορτάζ της «Κ» λέει πως αν το νομοσχέδιο ερχόταν την επόμενη εβδομάδα η Κοινοβουλευτική Ομάδα της Ν.Δ. είναι τριχοτομημένη: Περίπου το 1/3 θα το καταψήφιζε με πιο επίφοβους βουλευτές να είναι αυτοί της περιφέρειας. Το 1/3 θα επέλεγε απλώς την αποχή, ενώ οι υπόλοιποι θα στήριζαν το σχέδιο.
Σταύρος Παπαντωνίου
Σαράντα χρόνια «σχίσματα»
Πολιτικός γάμος
Η απόφαση της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, το 1982, να θεσπίσει τον πολιτικό γάμο, στο πλαίσιο ευρύτερων αλλαγών στο οικογενειακό δίκαιο, προκάλεσε οργισμένες αντιδράσεις από την Εκκλησία, και μια ιδιαίτερα σκληρή σύγκρουση. Τελικά, έπειτα και από διαπραγματεύσεις του Ανδρέα Παπανδρέου με τον Αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ, ο πολιτικός γάμος θεσπίστηκε, με την κυβέρνηση να κάνει μισό βήμα πίσω, καθώς η αρχική πρόθεση ήταν να προβλέπεται η υποχρεωτικότητά του.
Εκκλησιαστική περιουσία
Το 1987 ο Αντώνης Τρίτης, υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, φέρνει νομοσχέδιο που προβλέπει, μεταξύ άλλων, τη μεταβίβαση υπό κρατικό έλεγχο της εκκλησιαστικής – μοναστηριακής περιουσίας για την οποία δεν υπήρχαν τίτλοι και τη συμμετοχή «λαϊκών» στα συμβούλια διαχείρισης της εκκλησιαστικής περιουσίας. Ο νόμος ψηφίστηκε, παρά την τεράστια σύγκρουση που προκλήθηκε. Ωστόσο, δεν εφαρμόστηκε στην πράξη και περίπου ένα χρόνο μετά υπεγράφη συμφωνία Παπανδρέου – Σεραφείμ για την κατάργηση της πρόβλεψης για συμμετοχή «λαϊκών» στα συμβούλια.
Ταυτότητες – αναγραφή θρησκεύματος
Η «μητέρα όλων των μαχών» στο μέτωπο Πολιτείας – Εκκλησίας είναι, αναμφίβολα, η απόφαση της κυβέρνησης Σημίτη το 2000 να εξαιρεθεί το θρήσκευμα από τα στοιχεία που αναγράφονται στις αστυνομικές ταυτότητες. Στις 21 Ιουνίου διοργανώθηκε στην Αθήνα ογκώδες συλλαλητήριο (φωτογραφία), όπου μίλησε ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος. Παρά την απόφαση της Εκκλησίας να κάνει επίδειξη δύναμης με λαοσυνάξεις, η κυβέρνηση δεν υποχώρησε και κέρδισε μια μάχη που θεωρείται ότι έθεσε ένα νέο πλαίσιο στις σχέσεις των δύο θεσμών.
Χωρισμός Εκκλησίας – Κράτους
Η «πρώτη φορά Αριστερά» κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα ακολούθησε μια εξαιρετικά ισορροπιστική προσέγγιση απέναντι στην Εκκλησία. Το 2016 ο υπουργός Παιδείας Νίκος Φίλης επιδίωξε να φέρει αλλαγές στη διδασκαλία των Θρησκευτικών. Η Εκκλησία αντέδρασε, ο Αλέξης Τσίπρας επέλεξε να μη συγκρουστεί, ο Φίλης αποπέμφθηκε στον επόμενο ανασχηματισμό. Τον Νοέμβριο του 2018 ο Αλέξης Τσίπρας και ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος ανακοίνωσαν ένα σχήμα συμφωνίας για χωρισμό Εκκλησίας – Κράτους, όσον αφορά τη μισθοδοσία κληρικών. Το σχέδιο απορρίφθηκε από την Ιεραρχία.