Σε τι συμπεράσματα οδήγησε ο τριήμερος μαραθώνιος συζήτησης για τα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης; Λίγα λεπτά μετά τη λήξη του συνεδρίου που διοργάνωσε την προηγούμενη εβδομάδα η «Κ», σε συνεργασία με το Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών και το Ελληνικό Παρατηρητήριο του London School of Economics, στο πλαίσιο ενός γεύματος στον τελευταίο όροφο της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, αναφέρθηκαν ορισμένες πρώτες σκέψεις.
Για τον Βρετανό ιστορικό Μαρκ Μαζάουερ το συνέδριο αποτέλεσε ευκαιρία στοχασμού για το πώς έφτασε η Ελλάδα εδώ που βρίσκεται σήμερα. «Δεν ήταν δεδομένο, μετά το 1974, ότι οι πληγές θα έκλειναν όπως εντέλει έγινε – νομίζω πως υπάρχει κάτι στη φύση της ελληνικής κοινωνίας, στη σχέση που οι άνθρωποι είχαν τότε, οι άνθρωποι στην Αθήνα με τα χωριά από τα οποία ήρθαν κάποιοι εξ αυτών, που μπορεί να μας βοηθήσει να εξηγήσουμε ενός είδους ανεκτικότητα». Υπήρχε κοινή μνήμη των γεγονότων, τόνισε. Ολοι θυμούνταν τη χούντα. Μετά τη δεκαετία του ’80 όλοι ξεκίνησαν να θυμούνται τον εμφύλιο.
«Ερχόμουν στην Ελλάδα το ’80 και όλοι ήταν ιστορικοί, όλοι ήθελαν να θυμηθούν το παρελθόν, επειδή το ’40, το ’50, το ’60 αυτό απαγορευόταν – δεν μπορούσες να μιλήσεις γι’ αυτά τα πράγματα», σημείωσε ο κ. Μαζάουερ. Κάποια πράγματα έχουν αλλάξει – ο ίδιος θυμάται να είναι πολύ πιο έντονη η αίσθηση των κοινών σημείων επαφής στην κοινωνία τότε. «Πήγαινες στα σπίτια των πλουσίων και δεν ήταν πίσω από τείχη, δεν θυμάμαι φύλακες, όλοι ζούσαν ο ένας πάνω στον άλλον», είπε.
Κι ύστερα μίλησε για το ρουσφέτι, ως ένα πάλαι ποτέ γρανάζι του τρόπου λειτουργίας της χώρας. «Το ρουσφέτι δεν ήταν μόνο διαφθορά, και δεν το λέω ως υποστηρικτής του, ήταν μια ολόκληρη ηθική οικονομία. Ηταν ένα σύστημα που έδενε τον κόσμο. Χιλιάδες ψηφοφόροι ενός πολιτικού τον επισκέπτονταν συνέχεια, πιστεύοντας ότι μπορούσε να κάνει τα πάντα για εκείνους. Φυσικά δεν μπορούσε. Αλλά είχε δημιουργηθεί ολόκληρο λεξιλόγιο γύρω από αυτό. Οταν σκεφτόμαστε τις πελατειακές σχέσεις και τη διαφθορά, τα ελαττώματα της Μεταπολίτευσης», ανέφερε, εκφέροντας την τελευταία φράση στα ελληνικά, «αν θέλουμε να τα ξεφορτωθούμε πρέπει να καταλάβουμε πόσο βαθιές είναι οι ρίζες τους στην κοινωνία».
Η πρόκληση για τους νέους
Η Ελένη Παπούλια, εκτελεστική διευθύντρια του Minda de Gunzburg, Κέντρο Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, αναφέρθηκε στη νέα γενιά. «Ο κόσμος είναι κουρασμένος και η νέα γενιά είναι κουρασμένη», τόνισε, συμπληρώνοντας πως κοιτώντας μπροστά η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να ενδιαφερθούν οι νέοι για τα κοινά και να γίνουν ενεργοί. «Υπεύθυνοι πολίτες που δεν θέλουν μόνο να ασκούν τα δικαιώματά τους, αλλά αισθάνονται υποχρεωμένοι να ασκούν και τις πολιτειακές ευθύνες τους», δήλωσε. Ταυτόχρονα μίλησε για την ανάγκη να βοηθήσει η Ελλάδα στον περαιτέρω εκδημοκρατισμό των βαλκανικών γειτόνων της. «Η Δημοκρατία δεν μπορεί να ανθήσει πραγματικά στην Ελλάδα όσο τα Δυτικά Βαλκάνια ως γείτονές μας ακόμη εμβαθύνουν αυτή τη διαδικασία», ανέφερε.
«Θεωρούμε την Ελλάδα κάτι το μοναδικό – δεν είναι», τόνισε ο διευθυντής του ΜΙΕΤ, Κώστας Κωστής. «Δεν είναι», συνέχισε, «και έχουμε πολλές μελέτες οι οποίες μας δείχνουν ότι η Μεταπολίτευση η δική μας έμπαινε σε ένα μακρύ κύμα εκδημοκρατισμού, υπάρχει μια παραδοχή που μιλάει για μια παγκοσμιοποίηση η οποία συνδέεται με τον εκδημοκρατισμό και η οποία από το 2008-2009 έχει περάσει σε μια διαφορετική τελείως φάση, σε μια φάση αποδημοκρατικοποίησης με πολύ μεγάλη πίεση στη Δημοκρατία».
Ο διευθυντής της «Κ» Αλέξης Παπαχελάς ανέφερε πως η ελπίδα του για ένα εκ των αποτελεσμάτων του συνεδρίου ήταν να μπορέσουμε «να συνεννοηθούμε για τα βασικά, τα αυτονόητα». «Αν κλείσεις πολιτικούς από τον ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ, τη Νέα Δημοκρατία σε ένα δωμάτιο χωρίς κάμερες, οι πιθανότητες να συμφωνήσουν είναι τεράστιες. Το έχουμε δει πάρα πολλές φορές, σου λένε ότι είναι προφανές το τι πρέπει να γίνει. Το ίδιο συμβαίνει με ανθρώπους που φεύγουν από την ενεργό πολιτική», είπε. «Αυτό που χρειάζεται είναι και μια φιλοδοξία για τη χώρα. Χρειάζεται ένας μπούσουλας αισιοδοξίας και φιλοδοξίας, ποιοι είναι οι στόχοι μας. Και το πιο βασικό όμως στο τέλος είναι ότι αυτό δεν μπορεί να είναι ιδιοκτησία μιας ελίτ. Πρέπει να είναι ιδιοκτησία των ανθρώπων, ειδικά των νέων, και αυτό που βλέπω είναι ότι για τους νέους δεν είναι τίποτα αυτονόητο – ούτε η Δημοκρατία, ούτε τίποτα. Εχει σημασία να τους ακούμε».