Το Σύνταγμα του 1975 και πιο συγκεκριμένα το άρθρο 102 ανέδειξαν τη δυναμική σχέση ανάμεσα στις τοπικές κοινωνίες και τις τοπικές υποθέσεις με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Παραθέτω απόσπασμα του άρθρου 102Σ.: «Η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων ανήκει στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρώτου και δεύτερου βαθμού. Υπέρ των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης συντρέχει τεκμήριο αρμοδιότητας για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων. Νόμος καθορίζει το εύρος και τις κατηγορίες των τοπικών υποθέσεων, καθώς και την κατανομή τους στους επιμέρους βαθμούς. Με νόμο μπορεί να ανατίθεται στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης η άσκηση αρμοδιοτήτων που συνιστούν αποστολή του κράτους».
Σήμερα, όμως, η Τ.Α. έχοντας κατακτήσει τον ζωτικό χώρο των τοπικών υποθέσεων διεκδικεί δυναμικά νέο ρόλο, στο επίκεντρο των οποίων θα είναι η παροχή υπηρεσιών στους πολίτες που θα καλύπτουν όλο το φάσμα των δημοσίων πολιτικών (παιδεία, υγεία, αγροτική ανάπτυξη, απασχόληση, περιβάλλον, πολιτισμός, κοινωνική πρόνοια κ.ο.κ.).
Προάγγελος αυτής της νέας μεγάλης εποχής για την ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση υπήρξε ο θεσμός των ΚΕΠ, όπου στην ουσία μετακινήθηκε ολόκληρο το φάσμα της διοικητικής εξυπηρέτησης των πολιτών από τους αδιαφανείς διαδρόμους των υπουργείων στο άπλετο φως και στα χαμόγελα των πρόθυμων υπαλλήλων των ΚΕΠ. Ετσι αποδείχθηκε περίτρανα ότι οι δημόσιες (κρατικές) υποθέσεις δεν είναι μονοπώλιο και «ταμπού» της κεντρικής διοίκησης, αλλά έχουν και τοπική συνιστώσα και μπορεί να παίξει σπουδαίο ρόλο για την ορθή άσκησή τους ο θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Φθάσαμε, λοιπόν, στο «πολιτικό και νομικό παράδοξο»: το άρθρο 102, που ήταν ούριος άνεμος στα πανιά και στις διεκδικήσεις της Τ.Α. μέχρι σήμερα, τώρα να αποτελεί εμπόδιο, γιατί η ερμηνεία μιας τοπικής υπόθεσης πολλές φορές έχει οδηγήσει το Συμβούλιο της Επικρατείας να ακυρώσει μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από το κράτος στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, όταν κρίνει ότι η υπόθεση αυτή είναι κρατική και δεν μπορεί να ασκηθεί από την Τ.Α. (πρόσφατη απόφαση για την αποκέντρωση πολεοδομικών αρμοδιοτήτων).
Επομένως, για να αναπτύξει η Τ.Α. τον νέο της ρόλο, απαιτείται θεσμική και ουσιαστική αναβάθμισή της με την ανάδειξη του διττού χαρακτήρα της, προεχόντως μεν ως θεσμού έκφρασης της «τοπικής δημοκρατίας» και της τοπικής αυτονομίας, παράλληλα, όμως, και ως θεσμού που αποτελεί αναπόσπαστο και λειτουργικό τμήμα του διοικητικού μας συστήματος, με πεδίο εφαρμογής το σύνολο των δημόσιων υποθέσεων που της ανατίθενται από το Σύνταγμα.
Προκειμένου, λοιπόν, να αποτυπωθεί αυτή η νέα φιλοσοφία στο Σύνταγμα, προτείνω τις παρακάτω αλλαγές:
α. Να αποτυπωθεί στο άρθρο 102 ο διττός ρόλος της αυτοδιοίκησης, ως συμμετοχικού θεσμού και έκφρασης της τοπικής αυτονομίας και ως αναπόσπαστου τμήματος του πολιτικού και του διοικητικού συστήματος της χώρας. Από έναν τέτοιο προσδιορισμό της φύσης και του ρόλου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης απορρέουν ειδικότερα οι αρμοδιότητές της ως προς τη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων που δεν εξαντλούνται στη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων τοπικού χαρακτήρα (όπως πρέπει να αποδοθούν πλέον ορολογικά οι «τοπικές υποθέσεις»), για τις οποίες διατηρείται, ευλόγως, το τεκμήριο αρμοδιότητας, αλλά και επεκτείνονται στο σύνολο των δημόσιων υποθέσεων που αναθέτει στους ΟΤΑ ο νομοθέτης, με βασικό κριτήριο το ότι προσιδιάζουν στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και στα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα (ιδίως στην αμεσότητα της σχέσης με τους πολίτες σε συνδυασμό με την ισχυρή δημοκρατική τους νομιμοποίηση).
β. Να αποτυπωθεί με σαφήνεια και πληρότητα στο Σύνταγμα η νέα οργανωτική δομή της περιφέρειας, με καθιέρωση της περιφερειακής αυτοδιοίκησης ως δεύτερου βαθμού με ρητή αναφορά στην περιφερειακή διοίκηση και ανάπτυξη της χώρας.
γ. Να καθιερωθεί η φορολογική αποκέντρωση, με στόχο την πραγματική διασφάλιση της οικονομικής αυτοτέλειας των ΟΤΑ. Προτείνεται νέα ρύθμιση που θα προβλέπει ρητά ότι οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης μπορούν να καθορίζουν και να εισπράττουν τοπικά έσοδα από φόρους και τέλη (πλην των ανταποδοτικών), κατ’ εξαίρεση των οριζόμενων στην παρ. 4 του άρθρου 78 του Συντάγματος.
Οι τρεις αυτές συνταγματικές ρυθμίσεις θα διαμορφώσουν ένα νέο διοικητικό – λειτουργικό και αισθητικό πρότυπο διοίκησης της χώρας, με έμφαση στο επιτελικό κράτος, στην ισχυρή αναπτυξιακή περιφέρεια και στη νέα μορφή των δήμων της ολιστικής εξυπηρέτησης των πολιτών. Η νέα αυτή αποστολή των δήμων θα αλλάξει τη σημερινή εικόνα του «δημάρχου-εργολάβου» και θα βοηθήσει τους τοπικούς άρχοντες να κατακτήσουν το αέναο βιωματικό και συμβολικό κεκτημένο τους: «τα παράπονά σου στον δήμαρχο»… αρκεί να μπορούν να εκπληρωθούν.
*Ο κ. Σταύρος Μπένος είναι πρώην δήμαρχος και πρώην υπουργός.