Μπελέμ, Βραζιλία. Γράφω σήμερα από τη Βραζιλία εγκαινιάζοντας μια νέα στήλη για την «Καθημερινή». Στα κείμενά μου τους επόμενους μήνες θα εξετάζω τις δραματικές αλλαγές που συντελούνται στην παγκόσμια οικονομία και πώς αυτές επηρεάζουν την Ελλάδα. Κυρίως, θα αναλύω το πώς θα πρέπει να εφαρμοστούν νέες μορφές παγκόσμιας συνεργασίας με την Ευρώπη, την Κίνα, τις ΗΠΑ, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και τον υπόλοιπο κόσμο, ώστε να αντιμετωπιστούν οι συνεχώς αυξανόμενες παγκόσμιες κρίσεις. Οι μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις περιλαμβάνουν τους σοβαρότατους κινδύνους μιας περιβαλλοντικής καταστροφής, τις αυξανόμενες ανισότητες στις κοινωνίες παγκοσμίως και την επέλαση των νέων τεχνολογιών που απειλούν να διαταράξουν τον κόσμο αν δεν ρυθμιστούν σωστά.
Η Βραζιλία είναι ουσιαστικά ένα εξαιρετικό μέρος για να ξεκινήσει η νέα στήλη. Στις αρχές του έτους, ο πρόεδρος Λούλα ντα Σίλβα, ο οποίος υπήρξε ένας εξαιρετικός πρόεδρος κατά την περίοδο 2003-2010, επέστρεψε στο αξίωμα μετά την εκλογική του νίκη τον Οκτώβριο. Οι υποστηρικτές του Λούλα ξεχύθηκαν στους δρόμους όλης της χώρας γεμάτοι ελπίδα για τη χώρα τους έπειτα από τέσσερα χρόνια καταστροφικής διακυβέρνησης υπό τον δεξιό προκάτοχό του Ζαΐρ Μπολσονάρο, ο οποίος εγκατέλειψε τη Βραζιλία για τη Φλόριντα την παραμονή της ορκωμοσίας του Λούλα. Δυστυχώς, ο Μπολσονάρο άφησε επίσης πίσω του και ομάδες υποστηρικτών οι οποίοι λεηλάτησαν κυβερνητικά κτίρια. Οι τακτικές του όχλου δεν θα σταματήσουν τον Λούλα, ούτε θα έχουν μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στις ΗΠΑ, όπου οι παρόμοιοι χειρισμοί του Ντόναλντ Τραμπ, στις 6 Ιανουαρίου 2021, επίσης ανακόπηκαν. Τις βαθιές οικονομικές αλλαγές που συντελούνται στον κόσμο δεν μπορεί και δεν πρόκειται να τις σταματήσει ο όχλος. Η πραγματική μας πρόκληση είναι να κατανοήσουμε αυτές τις βαθύτερες αλλαγές, ώστε να μπορέσουμε να τις διαχειριστούμε για το κοινό καλό. Η Ελλάδα, φυσικά, θα διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην καθοδήγηση και διαχείριση αυτών των παγκόσμιων αλλαγών, ως πατρίδα της δυτικής δημοκρατίας και ως ζωτικής σημασίας δίαυλος που συνδέει την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία.
Η μεγαλύτερη παγκόσμια κρίση σήμερα είναι γεωπολιτική. Δεν βρισκόμαστε πλέον σε έναν κόσμο υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, ούτε καν σε έναν κόσμο διαιρεμένο μεταξύ των ΗΠΑ και της αντίπαλης Κίνας. Εχουμε ήδη εισέλθει σε έναν πραγματικά πολυπολικό κόσμο. Απαιτείται επειγόντως περισσότερος διάλογος μεταξύ των εθνών και πρέπει να ξεφύγουμε από την απλοϊκή προπαγάνδα των δικών μας κυβερνήσεων. Στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, βομβαρδιζόμαστε καθημερινά με γελοίες επίσημες αφηγήσεις, οι περισσότερες προερχόμενες από την Ουάσιγκτον, ότι η Ρωσία είναι το απόλυτο κακό, ότι η Κίνα είναι η μεγαλύτερη απειλή για τον κόσμο και ότι μόνο το ΝΑΤΟ μπορεί να μας σώσει. Αυτές οι αφελείς αφηγήσεις μας παγιδεύουν σε λανθασμένες νοοτροπίες, ακόμη και σε πολέμους που δεν θα έπρεπε ποτέ να έχουν γίνει. Ο πόλεμος στην Ουκρανία πρέπει επειγόντως να σταματήσει με διαπραγματεύσεις και όχι με στρατιωτική κλιμάκωση. Στην πρόσφατη διάσκεψη για το κλίμα (COP27) στο Σαρμ ελ Σέιχ, οι ηγέτες της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής συναντήθηκαν για να βρουν λύσεις για την προστασία της περιοχής από την παγκόσμια κλιματική αλλαγή. Αναγνώρισαν ότι το επιτακτικό καθήκον της διατήρησης του «λίκνου του πολιτισμού» πρέπει να υπερκεράσει τις συνεχιζόμενες αντιπαλότητες και εντάσεις. Η ιδέα της επέκτασης του ΝΑΤΟ (ή παρόμοιων συμμαχιών) είναι ένας επικίνδυνος αναχρονισμός και όχι μια πραγματική πηγή περιφερειακής ασφάλειας. Αλλωστε, η πίεση των ΗΠΑ για επέκταση του ΝΑΤΟ στη Γεωργία και στην Ουκρανία ήταν αυτή που συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην πρόκληση του πολέμου Ρωσίας – Γεωργίας το 2008 και του πολέμου Ρωσίας – Ουκρανίας που ξεκίνησε το 2014 και κλιμακώθηκε δραματικά το 2022. Ούτε ο βομβαρδισμός του Βελιγραδίου από το ΝΑΤΟ το 1999, η αποτυχημένη δεκαπενταετής αποστολή του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν ή ο βομβαρδισμός της Λιβύης από το ΝΑΤΟ το 2011, πέτυχαν πραγματικούς γεωπολιτικούς στόχους για τις ΗΠΑ ή τον κόσμο.
Εχουμε ήδη εισέλθει σε έναν πραγματικά πολυπολικό κόσμο, με μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις.
Η Κίνα, κατά την άποψή μου, δεν αποτελεί τόσο σοβαρή απειλή όσο την παρουσιάζει η κυβέρνηση των ΗΠΑ και όλο και περισσότερο οι Βρυξέλλες. Είναι ένας αρχαίος πολιτισμός 1,4 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που στοχεύει σε υψηλό βιοτικό επίπεδο και τεχνολογική υπεροχή, όπως κάνουν άλλες επιτυχημένες χώρες. Τα παγκόσμια προβλήματά μας θα τα λύσουμε καλύτερα όχι προσπαθώντας μάταια να «περιορίσουμε» την Κίνα, αλλά συνεργαζόμενοι, διαπραγματευόμενοι, συναλλασσόμενοι, και ναι, ανταγωνιζόμενοι και οικονομικά μαζί της.
Οι περιβαλλοντικές καταστροφές πληθαίνουν ραγδαία. Κάθε περιοχή χρειάζεται λύσεις για ενέργεια με μηδενικές εκπομπές άνθρακα, για βιώσιμη χρήση γης και βιώσιμες παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Οι λύσεις θα απαιτήσουν υψηλό βαθμό διασυνοριακής συνεργασίας. Εκείνες που αφορούν την ενέργεια μηδενικού άνθρακα για την Ευρώπη, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας θα πρέπει να βασίζονται σε ένα διασυνδεδεμένο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας που θα συνδέει όλες αυτές τις περιοχές με μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα. Η Ελλάδα θα αποτελέσει σημαντικό κόμβο αυτού του διασυνδεδεμένου δικτύου. Ο κόσμος αντιμετωπίζει επίσης την πρόκληση της αύξησης των ανισοτήτων. Αυτές θα πρέπει να ξεπεραστούν μέσω αποτελεσματικότερων συστημάτων κοινωνικής προστασίας. Η τεχνολογική αλλαγή είναι η βαθύτερη μακροπρόθεσμη κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας αλλαγής. Θα πληγούμε από τις νέες τεχνολογίες αν χρησιμοποιηθούν καταχρηστικά. Καθημερινά αντιμετωπίζουμε οικονομικές και κοινωνικές διαταραχές και ανισότητες που προκαλούνται από την τεχνητή νοημοσύνη, τη ρομποτική και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ο ρυθμός και το μέγεθος των παγκόσμιων αλλαγών είναι πρωτοφανείς. Οι πραγματικές λύσεις θα βρεθούν με περισσότερη διεθνή συνεργασία. Η καλύτερη κατανόηση της Νέας Παγκόσμιας Οικονομίας και οι λύσεις στις αυξανόμενες κρίσεις που αντιμετωπίζουμε θα είναι το ζητούμενο της νέας στήλης μου κατά τους επόμενους μήνες.
* Ο κ. Τζέφρι Ντ. Σακς είναι οικονομολόγος και καθηγητής στη Σχολή Διεθνών και Δημοσίων Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Κολούμπια.