Ολα ξεκίνησαν από ένα κομμένο χέρι. Χάλκινο για την ακρίβεια. Οταν το έφτιαξαν, το 460 π.Χ., κρατούσε κεραυνό. Παρά την υπερφυσική του δύναμη βρέθηκε μπλεγμένο στα δίχτυα ενός ψαρά, ακρωτηριασμένο από το υπόλοιπο σώμα του θεού, που είχε μείνει στον πυθμένα. Ανασύρθηκε στην επιφάνεια ανάμεσα σε ταπεινά μύδια και καβούρια το σωτήριον έτος 1928. Ο αλιεύς κατέγραψε με ακρίβεια τη θέση κοντά στο Ακρωτήρι Αρτεμίσιο στην Εύβοια.
Ολόκληρη επιχείρηση οργανώθηκε. Ο καπετάνιος μάζεψε σφουγγαράδες, με αρχηγό του τσούρμου έναν Αυστριακό που ζούσε στο Πήλιο και είχε γίνει ψαράς, τον Αλφόνς Χοχάουζερ, και επέστρεψαν στο σημείο. Βουτηχτάδες έπεφταν ο ένας μετά τον άλλο και γύριζαν εξαντλημένοι με ματωμένη μύτη από την πίεση χωρίς να δουν τίποτα στον λασπώδη βυθό. Το μόνο που διέκριναν ήταν ένα κοραλλένιο δεντράκι, σε μάκρος ίσαμε το μπράτσο. Ομως, τα κοράλλια δεν ευδοκιμούν στη λάσπη.
Με την τρίτη βουτιά και με τη βοήθεια μιας τσουγκράνας ανακάλυψαν έκπληκτοι πως το κοράλλι βλάσταινε από τον αφαλό ενός χάλκινου θεού που ήταν σκεπασμένος και δεν φαινόταν. Οταν κατάφεραν να ανασύρουν το άγαλμα –όπως περιγράφει το περιστατικό ο Βέρνερ Χέλβιγκ, συγγραφέας και φίλος του Αλφόνς– φάνηκε στον ορίζοντα ένα σκάφος του Λιμενικού. Μέσα σε λίγα λεπτά το γλυπτό είχε κατασχεθεί. Ηταν ο Δίας του Αρτεμισίου, που σήμερα δεσπόζει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Ο Χοχάουζερ παρέμεινε ψαράς και ήξερε τα νερά του Παγασητικού και των Σποράδων σαν το χέρι του. Η γνώση αυτή του ξαναφάνηκε χρήσιμη μία ακόμη φορά στη ζωή του. Με το ξέσπασμα του Πολέμου, οι Ελληνες τον απέλασαν και οι Αυστριακοί τον ανάγκασαν να καταταγεί στη Βέρμαχτ και να επιστρέψει στο Πήλιο ως υποδεκανέας και διερμηνέας. Το 1942 ήρθε στην περιοχή ένας διάσημος συμπατριώτης του, τον οποίον κλήθηκε να βοηθήσει: ο Χανς Χας.
O Αμερικανός συγγραφέας, δημοσιογράφος και δύτης Πίτερ Θροκμόρτον.
Ο Χας (1919-2013), μεγαλωμένος στην Αυστρία, δεν είχε βιώματα θάλασσας. Ομως, σε ένα ταξίδι του, σε νεαρή ηλικία, στη νότια Γαλλία είδε τον Αμερικανό πιλότο, δημοσιογράφο και συγγραφέα Γκάι Γκιλπάτρικ να κάνει ψαροντούφεκο, κάτι τελείως άγνωστο και εξωτικό για την εποχή. Η συνάντησή τους ήταν καθοριστική για τη ζωή του. Ο Χας ανακάλυψε τη μαγεία του βυθού και άρχισε να ενδιαφέρεται για την υδροβιολογία. Παράτησε τη Νομική και τελείωσε τη Ζωολογία. Το σπουδαιότερο ήταν όμως ότι, χάρις στο πείσμα του, εξέλιξε τις πρωτόγονες τότε συσκευές κατάδυσης, κατασκεύασε μια πρωτόλεια υποβρύχια κάμερα και τράβηξε τις παρθενικές φωτογραφίες το 1939 στη Δαλματία.
Ο Χας ήταν επίσης ο πρώτος που κατάλαβε πως για να παρατηρήσει τα ψάρια και τα ζώα της θάλασσας θα έπρεπε να κολυμπάει και ο ίδιος όπως τα ψάρια και να μην περπατάει στον βυθό, όπως οι δύτες που φορούσαν το σκάφανδρο. Πρώτη φορά δοκίμασε να κάνει κάτι τέτοιο τον Ιούνιο του 1942 στο Αιγαίο. Οπως λένε οι ντόπιοι, ο Αλφόνς δεν του έδειξε μόνο τη χλωρίδα και την πανίδα, αλλά και πολλά αρχαία ναυάγια. Αμφορείς και αντικείμενα βγήκαν από τον βυθό και μπήκαν σε κούτες με πριονίδι για να ταξιδέψουν στη ναζιστική Γερμανία. Ο Αυστριακός ανεδείχθη σε μεγάλη μορφή των καταδύσεων και κονταροχτυπήθηκε με τον περίφημο Κουστό για την πρωτιά στις υποβρύχιες λήψεις. Το 1943, ο Γάλλος κατάφερε να κατασκευάσει την πρώτη ολοκληρωμένη συσκευή αυτόνομης κατάδυσης.
Ο Ζακ-Ιβ Κουστό (1910-1997) με το θρυλικό πλοίο «Καλυψώ» έγινε ένας πραγματικός εξερευνητής του ερέβους του βυθού και ο «πρεσβευτής» όλων των πλασμάτων της θάλασσας που γνωρίσαμε στις κινηματογραφικές ταινίες του, αλλά και στις εκπομπές του, καθώς προβλήθηκαν σε ολόκληρη την υφήλιο. Καρχαρίες, σαλάχια, φώκιες, λεονταρόψαρα έγιναν τηλεοπτικοί αστέρες ήδη από τη δεκαετία του ’50 και μέσα στα κατοπινά χρόνια.
Ανάμεσα στις πολυάριθμες αποστολές του ήρθε και στην Ελλάδα, έπειτα από επίσημη πρόσκληση για να ερευνήσει το ναυάγιο των Αντικυθήρων. Είχε ξαναπεράσει από το σημείο το 1959. Ειρωνεία της τύχης, πάλι ένα ακρωτηριασμένο μπράτσο αγάλματος είχε «ειδοποιήσει» τους σφουγγαράδες από τη Σύμη –οι οποίοι κατέφυγαν στο νησάκι για να γλιτώσουν μια τρικυμία στον Μαλέα το 1900– πως κάτι κρύβεται στον βυθό.
Γραμματόσημο προς τιμήν του Ζακ-Ιβ Κουστό.
Προτού φτάσει στα Αντικύθηρα, ο Κουστό είχε κάνει έρευνες στην Κρήτη, στη Γαύδο, στον Μαραθώνα και στο ηφαίστειο της Σαντορίνης. Στο ναυάγιο χρησιμοποίησε το σύστημα Suceuse, τον μεγάλο σπιράλ σωλήνα που ρούφαγε άμμο από τον πυθμένα και την έβγαζε στο κατάστρωμα του «Καλυψώ» για κοσκίνισμα, αλλά και στο βαθυσκάφος «Soucoupe». Τελικά η σοδειά από την προσπάθειά του ήταν πλούσια με δύο μικρά χάλκινα αγάλματα και άλλα ευρήματα. Οταν πήγα στα Αντικύθηρα το 2014, ένας ντόπιος μού διηγήθηκε για έναν ηλικιωμένο που δεν εμπιστευόταν τους Γάλλους και φοβόταν ότι κάτι μπορεί να αρπάξουν. Εστηνε μια καρέκλα στον κάβο δίπλα από το ναυάγιο και τους παρακολουθούσε με κιάλια από το ξημέρωμα μέχρι το βράδυ.
Και βέβαια, μπορεί όλοι οι Ελληνες να ξέρουν τον Κουστό, αλλά ελάχιστοι γνωρίζουν τον Πίτερ Θροκμόρτον (1928-1990), Αμερικανό συγγραφέα, δημοσιογράφο και δύτη, ο οποίος κατάφερε να ανακαλύψει στα δικά μας νερά το πιο παλιό ναυάγιο στον κόσμο. Είναι εκείνο στη νησίδα Δοκός κοντά στην Υδρα, που χρονολογείται από το 2200 π.Χ. Ο Αμερικανός ήταν από τους δημιουργούς του Ινστιτούτου Ενάλιων Αρχαιολογικών Ερευνών στην πατρίδα μας προτού δημιουργηθεί η Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων. Με έναν περίεργο τρόπο θεωρείται ο «πατέρας» της επιστήμης της ενάλιας αρχαιολογίας. To 1959 εντόπισε στο Ακρωτήρι της Χεληδονίας Ακρας στην Τουρκία ένα ναυάγιο της Εποχής του Χαλκού. Επεισε το Πανεπιστήμιο Πεν στις ΗΠΑ να χορηγήσει την έρευνά του, η οποία έγινε για πρώτη φορά από ομάδα ειδικών και αρχαιολόγων, όπως ο Τζορτζ Μπας, που εκπαιδεύτηκαν στις υποβρύχιες καταδύσεις με αυτό τον αντικειμενικό σκοπό.