Χαρακτηρίστηκαν ο «χρυσός» του 21ου αιώνα, έχουμε όλοι απ’ αυτά, αλλά τελικά δεν μας ανήκουν, ούτε καν τα πιο προσωπικά μας. Oπου και αν πάμε τα κουβαλάμε μαζί μας, ό,τι και αν κάνουμε τα αφήνουμε πίσω μας, ακόμη και χωρίς τη θέλησή μας. Ο λόγος για τα προσωπικά δεδομένα, τα στοιχεία για τον εαυτό μας, αλλά και για κάθε κίνηση που πραγματοποιούμε στη ζωή μας. Κινητά τηλέφωνα, έξυπνες συσκευές, πιστωτικές κάρτες, κοινωνικά δίκτυα στο Ιντερνετ, ηλεκτρονικές αγορές και συνδέσεις, κάμερες στους δρόμους, cookies που… δεν πρέπει να τα φας, «σκοτεινά πρότυπα» στο Ιντερνετ και αθέατες παρακολουθήσεις, πολλές φορές με μια «εκβιαστικά» αποσπασμένη «συναίνεση» αποτελούν τους συχνά μη επιθυμητούς ιχνηλάτες στη νέα ψηφιακή εποχή.
«Τα προσωπικά δεδομένα αποτελούν τον πλούτο του σήμερα και του αύριο. Ο καταναλωτής πρέπει να το συνειδητοποιήσει και να τα υπερασπιστεί», λέει στην «Κ» ο Νίκος Τσεμπερλίδης, πρόεδρος του Κέντρου Προστασίας Καταναλωτών (ΚΕΠΚΑ), που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη. Διαφημιστές, διαμορφωτές εμπορικών στρατηγικών, ασφαλιστικές εταιρείες, χρηματοπιστωτικοί φορείς, εργοδότες, μυστικές υπηρεσίες και ιδεολογικοπολιτικά κέντρα μαζικής διαμόρφωσης συνειδήσεων αποκομίζουν μεγάλο κέρδος (οικονομικό και όχι μόνον) από την απόκτηση και επεξεργασία των προσωπικών μας δεδομένων.
Είναι αρκετές πλέον οι χώρες όπου οι πολίτες, είτε συλλογικά είτε ατομικά, έχουν δραστηριοποιηθεί για την προστασία των προσωπικών τους δεδομένων, έτσι ώστε να μη μετατραπούν σε αντικείμενο καταγραφής και αγοραπωλησίας με αλλότριους σκοπούς. Στην Ελλάδα είμαστε πολύ πίσω.
«Οι καταγγελίες που έχουμε δεχθεί για παραβιάσεις προσωπικών δεδομένων είναι ελάχιστες και αφορούν πρωτόλεια πράγματα, όπως για παράδειγμα ένας πολίτης που είχε δηλώσει απόρρητο το τηλέφωνό του και εμφανίστηκε σε αναζήτηση σε κάποιον οδηγό. Ή, σε κάποια άλλη περίπτωση, καταναλωτής διαμαρτυρήθηκε διότι, για να πραγματοποιήσει μια αγορά, του ζητήθηκαν πολύ περισσότερα στοιχεία από όσα απαιτούνταν», λέει στην «Κ» ο κ. Τσεμπερλίδης. «Το νομικό πλαίσιο είναι εξαιρετικά ευρύ, ο αντίστοιχος κανονισμός της Ε.Ε. είναι τεράστιος και υπάρχει αδυναμία κατανόησης του θέματος ακόμη και από ειδικούς. Για τον σκοπό αυτό εκπαιδεύσαμε 50 δικηγόρους στην προστασία των προσωπικών δεδομένων λίγο πριν από την έναρξη της πανδημίας», συμπληρώνει ο πρόεδρος του ΚΕΠΚΑ.
Ενα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες είναι η υποχρέωση, για να έχουν μια υπηρεσία στο Διαδίκτυο, να δηλώσουν συγκατάθεση στην πολιτική «προστασίας των δεδομένων» της εταιρείας, που τις περισσότερες φορές περιέχει πλήθος «παραθύρων» για την επεξεργασία των ψηφιακών αποτυπωμάτων των χρηστών από εταιρείες «εξόρυξης δεδομένων», που τροφοδοτούν διαφημιστικές και άλλες φίρμες. «Οι συμβάσεις αυτές είναι πολύ μεγάλες σε έκταση, συχνά πρέπει να πας σε άλλη ιστοσελίδα συνεργάτη και από εκεί σε άλλη και σε άλλη, με αποτέλεσμα να πατάς τελικά το κουτί έγκρισης για να ξεμπερδεύεις», λέει ο κ. Τσεμπερλίδης.
76 ημέρες ανάγνωσης!
Το 2008, δύο καθηγητές του Πανεπιστημίου Κάρνεγκι Μέλον στις ΗΠΑ, όπως αναφέρεται στην εξαιρετική μελέτη της Σοσάνα Ζούμποφ «Η εποχή του κατασκοπευτικού καπιταλισμού» (εκδόσεις Καστανιώτης), είχαν υπολογίσει πως ένας λογικός χρόνος ανάγνωσης όλων των πολιτικών απορρήτου που κάποιος συναντά σε ένα έτος θα αντιστοιχούσε σε 76 πλήρεις εργάσιμες ημέρες (!) και θα ισοδυναμούσε με ετήσιο κόστος σε εθνικό επίπεδο της τάξης των 781 δισ. δολαρίων! Προφανώς μετά 13 έτη τα μεγέθη αυτά έχουν απογειωθεί…
Παρά τις δυσκολίες έχουν ξεκινήσει οι πρώτες διαμαρτυρίες πολιτών. «Υπάρχουν καταγγελίες σχετικά με μη τήρηση ασφαλείας δεδομένων στο ηλεκτρονικό εμπόριο, με αποτέλεσμα κλοπή δεδομένων πιστωτικής κάρτας μετά από πληρωμές μέσω Διαδικτύου, καθώς και για ηλεκτρονικές απάτες (phising). Επίσης, για επεξεργασία δεδομένων πέραν των νόμιμων ορίων, όπως και για αίτηση περισσότερων στοιχείων από τα απαραίτητα. Σε μια περίπτωση ηλεκτρονικής αγοράς ζητείτο ο ΑΦΜ χωρίς να υπάρχει κάποιος λόγος», λέει στην «Κ» η Βίκυ Τζέγκα, νομική σύμβουλος της Ενωσης Καταναλωτών – Η Ποιότητα Ζωής (ΕΚΠΟΙΖΩ).
«Μια άλλη κατηγορία καταγγελιών αφορά την επεξεργασία δεδομένων ύστερα από έκδοση εισιτηρίων από ΚΤΕΛ, ακτοπλοϊκές και αεροπορικές εταιρείες. Ορισμένες εταιρείες δεν έχουν ορίσει υπευθύνους για την επικοινωνία με το κοινό για το θέμα και δεν απαντούν σε αιτήματα πολιτών ως προς την πρόσβαση στα στοιχεία που κρατούνται, τη διόρθωση ή τη διαγραφή τους», συμπληρώνει η κ. Τζέγκα.
Επίσης, καταγράφονται ενοχλητικές κλήσεις και αυθαίρετες χρεώσεις από πενταψήφιους αριθμούς, χωρίς οι καταναλωτές να έχουν εγγραφεί σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες ή να έχουν δώσει τη συγκατάθεσή τους για την επεξεργασία των δεδομένων τους. Επιπλέον, «καταναλωτές καταγγέλλουν πως δέχονται τηλεφωνικές διαφημιστικές κλήσεις με ανθρώπινη παρέμβαση, έπειτα από αθέμιτη επεξεργασία των προσωπικών τους δεδομένων από εταιρείες, κυρίως ενέργειας και κινητής τηλεφωνίας, παρότι έχουν δηλώσει στον τηλεπικοινωνιακό πάροχο ότι δεν επιθυμούν τέτοιες κλήσεις», σημειώνει η σύμβουλος της ΕΚΠΟΙΖΩ.
Σοβαρό και διαχρονικό πρόβλημα παρουσιάζεται με τις εισπρακτικές εταιρείες, «στις οποίες τράπεζες, εταιρείες ενέργειας και τηλεπικοινωνίας έχουν μεταβιβάσει τα προσωπικά δεδομένα καταναλωτών, συχνά χωρίς σύννομη διαδικασία και ενημέρωσή τους», σημειώνει η ίδια.
Ακόμη, καταγγελίες γίνονται για την εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων καμερών σε ιδιωτικούς χώρους (όπως καταστήματα) με λήψη ή καταγραφή εικόνας ακόμη και ήχου (που δεν επιτρέπεται συνήθως) χωρίς να υπάρχει η απαραίτητη ενημέρωση των πολιτών και ο καθορισμός υπευθύνου, όπως προβλέπει ο νόμος.
Τα cookies
Πρόβλημα υπάρχει και σε ιστοσελίδες με την προεγκατάσταση ή με τη μεγάλη δυσκολία στην απεγκατάσταση πολλών κατηγοριών cookies (δηλαδή, των μικρών αρχείων που περιέχουν τις προτιμήσεις μας στην πλοήγηση στο Διαδίκτυο), κατάλληλων για τη μεταφορά των δεδομένων μας σε τρίτους και όχι μόνο των τεχνικά απαραίτητων cookies.
Η ΕΚΠΟΙΖΩ δίνει βάρος στην εκπαίδευση και στη δραστηριοποίηση των καταναλωτών, γι’ αυτό έχει αναρτήσει σχετικό έγγραφο/καταγγελία στην ιστοσελίδα της προκειμένου οι καταναλωτές να το χρησιμοποιήσουν («Καταγγελία για παραβίαση προσωπικών δεδομένων – GDPR»). Ταυτόχρονα, έχουν καταγραφεί σοβαρά προβλήματα στην αντιμετώπιση του θέματος από τις εταιρείες.
«Πολλές φορές, οι όροι χρήσης στην ιστοσελίδα τους είναι ανεπαρκείς, πολύπλοκοι και ασαφείς», αναφέρει η κυρία Τζέγκα. Συχνά δεν υπάρχουν ούτε οι δικλίδες ασφαλείας ούτε το κατάλληλο προσωπικό για την προστασία των δεδομένων. Ειδικά στην Ελλάδα, με το πλήθος των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, διαμορφώνεται μια επιπλέον δυσκολία. Βεβαίως, μέχρι στιγμής οι πιο μεγάλες καταγγελίες για κακόβουλη χρήση των προσωπικών δεδομένων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο αφορά κυρίως τους κολοσσούς του Διαδικτύου.