Χθες τα ξημερώματα ο μέσος κάτοικος της πρωτεύουσας βρέθηκε να «κολυμπάει» σε μια ομίχλη μικροσωματιδίων, που έφτασαν σε συγκλονιστικές συγκεντρώσεις, έως και 700 μg/m3 (μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο), όταν το ευρωπαϊκό όριο είναι 50 μg/m3 την ημέρα!
Είχε προηγηθεί το αλλόκοτο απόγευμα της Τρίτης, όταν ο ουρανός της Αθήνας βάφτηκε πορτοκαλής και κόκκινος από τις ανακλάσεις του ηλιακού φωτός στα αιωρούμενα σωματίδια της σκόνης, πριν αυτά κατέβουν χαμηλά και σκεπάσουν το λεκανοπέδιο.
Το ισχυρό επεισόδιο μεταφοράς σκόνης της Σαχάρας με την ονομασία Minerva Red παρουσίασε ύφεση από το μεσημέρι χθες, λόγω της επικράτησης των δυτικών – βορειοδυτικών ανέμων, μεταφέροντας το φαινόμενο προς τα Δωδεκάνησα.
Κάθε φορά που συμβαίνει ένα έντονο επεισόδιο μεταφοράς αφρικανικής σκόνης υπάρχει η αίσθηση του ξεχωριστού. Η πολυετής έρευνα επιστημόνων του Αστεροσκοπείου Αθηνών και του Πανεπιστημίου Κρήτης, με βάση τον σταθμό στη Φινοκαλιά της Κρήτης (ο οποίος είναι εκτός αστικού ιστού και γι’ αυτό θεωρείται σταθμός υποβάθρου όσον αφορά τις μετρήσεις συγκεντρώσεων σωματιδίων), δείχνει πως η αφρικανική σκόνη μάς συντροφεύει διαχρονικά.
Αποτελεί μέρος του παρελθόντος μας, του παρόντος μας και του μέλλοντός μας. Οι ερευνητές μάς δίνουν μια «αξονική τομογραφία» των κινήσεων της σκόνης από τη Σαχάρα.
Τα τελευταία 20 χρόνια
«Μελετώντας ειδικά τα τελευταία 20 χρόνια, αυτό που βλέπουμε είναι πως τα επεισόδια μεταφοράς σκόνης χαρακτηρίζονται από περιοδικότητα, όπου κάθε 3-5 χρόνια εμφανίζονται πολύ έντονα φαινόμενα. Δεν φαίνεται κάποια ανοδική τάση, απεναντίας θα λέγαμε πως τα τελευταία χρόνια, μετά το 2018, όπου υπήρξε μια έξαρση στο φαινόμενο, είχε σημειωθεί ύφεση. Αυτό φαίνεται να αλλάζει φέτος, αλλά είναι ακόμη νωρίς για να εκτιμηθεί», λέει στην «Κ» ο Νίκος Μιχαλόπουλος, διευθυντής Ερευνών στο Αστεροσκοπείο. Το 2018 είχαν καταγραφεί «τρελές» συγκεντρώσεις, με το Ηράκλειο και τη Φινοκαλιά να πνίγονται με 3.000-3.500 μg/m3! Το 2005, το 2010, το 2013, το 2018 είναι ορισμένα από τα έτη της τελευταίας 20ετίας που σημειώθηκαν μεγάλα επεισόδια αφρικανικής σκόνης.
Η περίοδος που κυρίως εξελίσσονται οι «εισβολές» σκόνης από τη Σαχάρα είναι οι ανοιξιάτικοι μήνες, με κύριο παράγοντα, για το εάν τα νέφη θα φτάσουν από την Αφρική στην Ελλάδα, την ύπαρξη νοτίων ανέμων. Οσο περισσότερες μέρες εκδηλώνονται ισχυροί νότιοι άνεμοι, τόσο πιο πιθανό είναι να φτάσει η σκόνη από την Αφρική στη χώρα μας. Τα τελευταία χρόνια, περίπου στο 30% των ημερών των μηνών Φεβρουαρίου, Μαρτίου και Απριλίου επικρατούν νοτιάδες. Το 2018, που είχαμε ισχυρά επεισόδια μεταφοράς σκόνης, το ποσοστό αυτό ανέβηκε στο 55%, το 2019 ήταν στο 30%, το 2022 στο 30% και το 2023 είχε πέσει στο 23%.
Η μεταφορά της αφρικανικής σκόνης είναι ένα φυσικό γεγονός που συμβαίνει εδώ και τουλάχιστον 4.000 χρόνια, από τότε που η Σαχάρα και η υποσαχάρια ζώνη πήραν τη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα. Ο σχηματισμός των νεφών σκόνης σχετίζεται με την ύπαρξη χαμηλού βαρομετρικού συστήματος στην περιοχή της Δυτικής Μεσογείου. Από εκεί και πέρα οι διαδρομές που θα κάνουν τα σωματίδια σκόνης είναι πραγματικά εντυπωσιακές. Φέτος, στα μέσα Μαρτίου, «σκαρφάλωσαν» στα όρη της Ελβετίας. Κι αν σας φαίνεται αυτό μακριά, σκόνη από τη Δυτική Σαχάρα φτάνει στη Σκανδιναβία, στον Καναδά, στις ΗΠΑ, στο Πουέρτο Ρίκο, ενώ –όπως λέει ο κ. Μιχαλόπουλος– έχει εντοπιστεί ακόμη και στη Γροιλανδία, εγκλωβισμένη μέσα σε κομμάτια πάγου! Μέχρι και στην Ιαπωνία έχει καταγραφεί η παρουσία της.
«Τα τελευταία χρόνια είχε σημειωθεί ύφεση. Αυτό φαίνεται να αλλάζει φέτος, αλλά είναι νωρίς για να εκτιμηθεί», λέει ο κ. Μιχαλόπουλος, διευθυντής Ερευνών στο Αστεροσκοπείο.
Η Σαχάρα είναι η μεγαλύτερη πηγή ορυκτής σκόνης στη Γη, παρέχοντας τη μισή περίπου ποσότητα παγκοσμίως. Η σκόνη από τη Σαχάρα και ειδικά από ορισμένες περιοχές, όπως το Τσαντ, περιέχει αξιοσημείωτες συγκεντρώσεις σιδήρου, αλλά και φωσφόρου. Καθώς η σκόνη περνάει πάνω από τον Ατλαντικό και φτάνει στον Αμαζόνιο, θεωρείται πως έχει πολύ ευεργετική επίδραση στο τροπικό δάσος και στην ανάπτυξή του. Αντιστοίχως, σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη της καθηγήτριας του Χημικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης, Μαρίας Κανακίδου, η μεταφορά σκόνης είναι καθοριστική και για την ανάπτυξη της θαλάσσιας και χερσαίας χλωρίδας στην περιοχή της Μεσογείου, όπου η θάλασσα είναι ολιγοτροφική με σημαντική έλλειψη φωσφόρου.
Αν και φυσικό προϊόν, η σκόνη της Αφρικής καθώς κινείται προς τον βορρά περνάει πάνω από μεγαλουπόλεις της Αφρικής ή περιοχές με έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα και βαριά ρύπανση, με αποτέλεσμα να «εμπλουτίζονται» τα μικροσωματίδια σκόνης με βαρέα μέταλλα κι άλλα επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία στοιχεία, όπως μόλυβδο, αρσενικό, μαγγάνιο, χρώμιο, ψευδάργυρο κ.λπ. «Σε παλαιότερες χημικές αναλύσεις σωματιδίων σκόνης βρήκαμε υψηλές συγκεντρώσεις μολύβδου», λέει στην «Κ» ο κ. Μιχαλόπουλος.
Ανθυγιεινό κοκτέιλ
Τα πιο βαριά σωματίδια σκόνης δεν ταξιδεύουν πολύ μακριά, ενώ εάν συναντήσουν βροχές πέφτουν στο έδαφος ή στη θάλασσα. Οσα όμως φτάνουν στην Αθήνα ή σε άλλες μεγάλες πόλεις, έρχονται να προστεθούν στις ήδη μεγάλες συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων, που μπορούν να εισχωρήσουν βαθιά μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό.
Ταυτόχρονα, φτάνουν τα πιο ελαφρά και λεπτά σωματίδια σκόνης, δηλαδή αυτά που προκαλούν και τη μεγαλύτερη ζημιά, ενώ συνδέονται πολλές φορές και με μόρια αερίων ρύπων (από το φωτοχημικό νέφος της πόλης) δημιουργώντας ένα ανθυγιεινό κοκτέιλ. Σε κάθε περίπτωση, όταν προστίθενται την άνοιξη συγκεντρώσεις σωματιδίων από 10-40 μg/m3 κατά μέσον όρο, τότε η ατμόσφαιρα βαραίνει πολύ.
Η κλιματική αλλαγή δεν φαίνεται μέχρι τώρα να έχει παίξει ιδιαίτερο ρόλο στο φαινόμενο της αφρικανικής σκόνης και των μετακινήσεών της. Εάν στο μέλλον διευρυνθούν οι περιοχές που θα βρίσκονται σε κατάσταση ερημοποίησης ή ενισχυθεί η συχνότητα και η ένταση των νοτίων ανέμων, σε συνθήκες ήπιου χειμώνα και θερμής άνοιξης, πιθανόν να υπάρχουν πιο έντονα επεισόδια σε ένα κλίμα που θα θυμίζει ολοένα και περισσότερο… Αφρική.