Βασικός μοχλός ανάπτυξης της οικονομίας είναι η ανώτατη εκπαίδευση. Το υψηλού επιπέδου διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό των Περιφερειακών Πανεπιστημίων της χώρας έχει αποδείξει ότι μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση και ανάπτυξη της περιφερειακής οικονομίας. Η έννοια της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας είναι ένα σημαντικό θέμα που βοηθά στη διαμόρφωση της οικονομικής πολιτικής, αφού αφορά την ικανότητα της Περιφέρειας να προσφέρει βιώσιμη ανάπτυξη στις τοπικές κοινωνίες. Η ανταγωνιστικότητα μιας περιοχής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως η παραγωγικότητα, οι επενδύσεις αλλά και η προώθηση της έρευνας και καινοτομίας – στόχος είναι να υπάρχει υψηλός και σταθερός ρυθμός περιφερειακής ανάπτυξης. Είναι πλέον γεγονός ότι οι περιοχές αναπτύσσουν πολιτικές ανταγωνισμού για να αναπτυχθούν περισσότερο, ειδικότερα σε περιόδους ύφεσης. Επενδύοντας στη σύγχρονη τεχνολογία και επιχειρηματικότητα, μπορούμε να μιλάμε για πραγματική ανάπτυξη. Η περιφερειακή ανταγωνιστικότητα (αλλά και η σύγκλιση), δηλ. η ικανότητα των περιοχών να επιτύχουν ανάπτυξη σε σχέση με άλλες αναπτυγμένες περιοχές, επιβάλλεται να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην Πανεπιστημιακή εκπαίδευση και έρευνα η οποία μπορεί να δείξει το δρόμο της οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας με ενίσχυση των Περιφερειακών Πανεπιστημίων της χώρας.
Ο νέος νόμος για την εισαγωγή στα ΑΕΙ θα επηρεάσει, όπως φαίνεται, τον αριθμό των εγγεγραμμένων φοιτητών στα Περιφερειακά Πανεπιστήμια, κυρίως στα νησιωτικά και σε αυτά που εδρεύουν σε απομακρυσμένες περιοχές. Το παραπάνω σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση λόγω της πανδημίας του COVID-19, ίσως δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στην εύρυθμη λειτουργία των Τμημάτων και των Σχολών των Περιφερειακών Πανεπιστημίων της χώρας. Με απλά λόγια, τα Πανεπιστήμια αυτά ίσως δυσκολευτούν να εγγράψουν ικανό αριθμό φοιτητών για να παρακολουθήσουν το προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών τους. Και ενώ τα μεγάλα ΑΕΙ της χώρας με έδρα την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη δεν επιθυμούν μεγάλο αριθμό φοιτητών (ο αριθμός αυτός αυξάνει κάθε χρόνο με τις μετεγγραφές από τα Πανεπιστήμια της περιφέρειας), τα Περιφερειακά Πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της διαρροής των φοιτητών για διάφορους λόγους. Με δεδομένο ότι ο μισός πληθυσμός της χώρας ζει στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη όπου εδρεύουν τα μισά Πανεπιστήμια, είναι δεδομένο ότι η πρώτη προτίμηση των υποψήφιων φοιτητών θα είναι τα Πανεπιστήμια αυτά. Οι υποψήφιοι που προέρχονται από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, ίσως δυσκολευτούν να δηλώσουν Πανεπιστημιακό Τμήμα ή Σχολή της Περιφέρειας και να βρεθούν μακριά από το σπίτι τους λόγω της οικονομικής ύφεσης, και έτσι τα Περιφερειακά Πανεπιστήμια θα κινδυνεύσουν να βρεθούν με κενές θέσεις φοιτητών. Το πρόβλημα με τις κενές θέσεις που αναμένονται στα Πανεπιστήμια της Περιφέρειας θα πρέπει να μας απασχολήσει όλους, αφού αυτό θα δημιουργήσει σημαντικά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Παράλληλα, είναι γεγονός ότι ένας αριθμός φοιτητών δεν αποφοιτά από τα Πανεπιστήμια για λόγους οικονομικούς – αυτό το είδαμε κυρίως στη 10ετή περίοδο της οικονομικής κρίσης. Τι πρέπει να γίνει ώστε να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά το πρόβλημα;
Είναι πλέον μονόδρομος να δοθεί οικονομική ενίσχυση και βοήθεια σε φοιτητές που θα επιλέξουν να σπουδάσουν σε Περιφερειακά Πανεπιστήμια, όπως συμβαίνει σε άλλες μεγάλες χώρες (Μεγ. Βρετανία, Αυστραλία κλπ.). Είναι γεγονός ότι πολλά Περιφερειακά Πανεπιστήμια της χώρας μας υστερούν σε υποδομές, ενώ σε πολλές περιπτώσεις το κόστος διαβίωσης στη περιφέρεια είναι υψηλό. Με ετήσια φοιτητικά επιδόματα και βραβεία/υποτροφίες, οι φοιτητές θα μπορούν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους και έτσι θα ολοκληρώσουν τις σπουδές τους κάνοντας το όνειρό τους πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, προτείνεται να δίνονται ετήσια φοιτητικά επιδόματα σε όλους τους φοιτητές που μετακινούνται από τη πόλη τους για να σπουδάσουν σε κάποιο Περιφερειακό Πανεπιστήμιο της χώρας. Αυτά τα επιδόματα μπορεί να ενισχυθούν επιπλέον και με βάσει την επίδοση του φοιτητή στα μαθήματα. Η πολιτεία οφείλει να θεσπίσει ετήσια φοιτητικά βραβεία και υποτροφίες που θα δίνονται σε όλους τους συνεπείς φοιτητές ως οικονομική ενίσχυση. Είναι πλέον μονόδρομος να υπάρξει πλαίσιο επιβράβευσης των φοιτητών για όλα τα έτη σπουδών, με προτεραιότητα σε αυτούς που σπουδάζουν μακριά από το τόπο τους. Επίσης, θα πρέπει να ενισχυθούν οι υποδομές που αφορούν τη σίτιση, με δωρεάν σίτιση σε όλους τους φοιτητές που σπουδάζουν σε Περιφερειακά Πανεπιστήμια και ζουν μακριά από τη πόλη τους. Όσον αφορά τη στέγαση, είναι πλέον σημαντικό να δημιουργηθούν περισσότερες φοιτητικές εστίες (π.χ. με ΣΔΙΤ) σε όλες τις πόλεις της Περιφέρειας που εδρεύουν Πανεπιστήμια. Για την άμεση υλοποίηση όλων των παραπάνω (οικονομική ενίσχυση-σίτιση-στέγαση), οι εμπλεκόμενοι φορείς (Δήμοι και Περιφέρειες) σε συνεργασία με τα αρμόδια Υπουργεία (Παιδείας, Οικονομικών, Ανάπτυξης, Εσωτερικών) πρέπει να δημιουργήσουν ένα νέο πλαίσιο οικονομικής στήριξης και επιβράβευσης των νέων φοιτητών που θα επιλέξουν να σπουδάσουν σε Πανεπιστήμιο της Περιφέρειας. Αυτό θα πρέπει να στηριχθεί και από τις Βρυξέλλες με συγκεκριμένο οικονομικό πρόγραμμα ενίσχυσης των Περιφερειακών Πανεπιστημίων της Ευρώπης, στα πλαίσια της οικονομικής ανάπτυξης των περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το οικονομικό πακέτο στήριξης πρέπει να φέρει κοντά τα Περιφερειακά Πανεπιστήμια της χώρας με φοιτητές που επιθυμούν να σπουδάσουν στη περιφέρεια. Στόχος είναι η βελτίωση της εκπαιδευτικής και ερευνητικής δραστηριότητας των Πανεπιστημίων αυτών αλλά και η αύξηση της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων της περιφέρειας. Το πακέτο στήριξης μπορεί να περιλαμβάνει επίδομα μετακίνησης φοιτητών, έρευνας, αλλά και επαγγελματικής υποστήριξης με δυνατότητα πρακτικής άσκησης σε τοπικές επιχειρήσεις. Τέλος, τα Περιφερειακά Πανεπιστήμια της Ελλάδας πρέπει να ενισχυθούν με τη δημιουργία ενός Περιφερειακού Δικτύου Πανεπιστημίων για την άμεση παροχή κεντρικής υποστήριξης σε υποψήφιους/ενεργούς φοιτητές, καθηγητές και ερευνητές. Το περιφερειακό δίκτυο θα μπορεί να υποστηρίζει δράσεις ενίσχυσης φοιτητών, αλλά και τη δημιουργία κοινών πτυχίων μεταξύ των περιφερειακών Πανεπιστημίων με σκοπό την ανάπτυξη της περιφέρειας. Επίσης, είναι σημαντικό τα Περιφερειακά Πανεπιστήμια να αναπτύξουν κοινές ερευνητικές υποδομές και δραστηριότητες που θα βοηθήσουν στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας.
Η νέα πραγματικότητα λόγω της πανδημίας αλλάζει την τριτοβάθμια εκπαίδευση σε όλο το κόσμο. Τα Πανεπιστήμια επιβάλλεται να προσαρμοστούν σε σύγχρονες δομές μάθησης ακολουθώντας νέες τεχνολογίες και καινοτομίες. Όμως τα Τμήματα και οι Σχολές των Πανεπιστημίων της χώρας μας χρειάζονται φοιτητές για να εκπληρώσουν το σκοπό τους μέσω της εκπαίδευσης και της έρευνας. Η πολιτεία οφείλει να σχεδιάσει ένα σύγχρονο πρόγραμμα υποστήριξης και ενίσχυσης των Περιφερειακών Πανεπιστημίων και των φοιτητών τους που θα οδηγήσει στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας μέσω των επενδύσεων στην τριτοβάθμια ανώτατη εκπαίδευση.
*Αντιπρύτανης Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου και Καθηγητής Χρηματοοικονομικής, Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής.