Από το ξεκίνημα της πανδημίας ο Χρήστος έχει ένα βασικό κίνητρο για να βγει εκτός σπιτιού: τις συνεδρίες στο τμήμα Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου της μονάδας απεξάρτησης «18 Ανω». Το τελευταίο διάστημα έκανε ακόμη ένα βήμα λειτουργικότητας βοηθώντας την αδελφή του στις δουλειές του σπιτιού. Χωρίς εργασία, όμως, στα 27 του χρόνια και υπό τους περιορισμούς της εποχής, εξακολουθεί να περνάει τον περισσότερο χρόνο του βυθισμένος σε μια οθόνη. Ανακυκλώνει τέσσερα βιντεοπαιχνίδια που έχει και μόλις στερέψει το ενδιαφέρον του για αυτά, παρακολουθεί συνήθως άλλους να παίζουν διαδικτυακά. Μια μονότονη καθημερινότητα σε έναν εικονικό κόσμο.
«Θες δε θες η κατάσταση σε σπρώχνει εκεί», λέει σε τηλεφωνική μας επικοινωνία. «Νιώθω σαν να σκοτώνω τον χρόνο μου. Σαν να περνάω τις μέρες επειδή πρέπει να περάσουν, σαν να επιβιώνω στο παρόν και να μην κοιτάω στο μέλλον. Προσπαθώ να το διώξω, γιατί ξέρω ότι είναι άσχημο, αλλά έχει παγιωθεί μέσα μου».
Τον Μάιο του 2019 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αναγνώρισε και επίσημα τον εθισμό στα βιντεοπαιχνίδια ως διαταραχή της διανοητικής υγείας, μια απόφαση που προκάλεσε τις αντιδράσεις εκπροσώπων της βιομηχανίας gaming. Οι ώρες που δαπανά κάποιος σε οποιοδήποτε βιντεοπαιχνίδι δεν αποτελούν από μόνες τους κριτήριο εξάρτησης. Η χρήση θεωρείται υπερβολική όταν μεταξύ άλλων ένα άτομο δεν είναι πλέον λειτουργικό στην υπόλοιπη ζωή του, όταν η ενασχόληση είναι μονοδιάστατη.
Ωσπου τον Μάρτιο του 2020, ο ΠΟΥ υιοθετώντας νέα ρητορική, τόνισε τη χρησιμότητα των βιντεοπαιχνιδιών κατά την πανδημία του νέου κορωνοϊού. Τα βιντεοπαιχνίδια ήταν πλέον ένα χρήσιμο εργαλείο που θα μπορούσε να κρατήσει τον κόσμο εντός σπιτιού για τον περιορισμό της διασποράς της νόσου COVID-19.
«Ηταν μια στροφή 180 μοιρών», λέει στην «Κ» ο δρ Πέτρος Λεβούνης, επικεφαλής του ψυχιατρικού τμήματος του Πανεπιστημίου Rutgers στο Νιου Τζέρσεϊ. «Οι ασθενείς που θα έρθουν σε εμάς είναι πολύ προχωρημένες περιπτώσεις, δεν μιλάμε για ελαφράς μορφής εξάρτηση στα βιντεοπαιχνίδια. Το ζήτημα είναι για τους ανθρώπους οι οποίοι βρίσκονται στο μεταίχμιο της προβληματικής χρήσης και ενώ προηγουμένως θα αντιμετωπίζονταν ως ασθενείς, τώρα η ενασχόλησή τους προσεγγίζεται ως μέρος της φυσιολογικής τους διασκέδασης και της καθημερινής ζωής».
Χωρίς προοπτική
Προ πανδημίας οι ειδικοί ψυχικής υγείας που αναλάμβαναν την απεξάρτηση νέων από τα βιντεοπαιχνίδια προσπαθούσαν σταδιακά να τους στρέψουν προς τον έξω κόσμο. Τους έβαζαν σε ένα μονοπάτι πρωτοβουλιών και αυτονόμησης. Τους προέτρεπαν να βρουν δουλειά, να συνεχίσουν και να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, να κάνουν μια σχέση, να γεμίσουν τον χρόνο τους ώστε το Διαδίκτυο να μη λειτουργεί ως δεκανίκι ή καταφύγιο για συσσωρευμένο άγχος ή για συμπτώματα κατάθλιψης. Τον τελευταίο χρόνο, όμως, αυτές οι επιλογές του έξω κόσμου έχουν περιοριστεί αισθητά και οι νέοι που προσπαθούν να απεξαρτηθούν μοιάζει να δίνουν μια άνιση μάχη.
Η ψυχίατρος Στέλλα Χρηστίδη, επιστημονική υπεύθυνος στο τμήμα Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου του «18 Ανω», διευκρινίζει ότι τα παιδιά που ήταν εθισμένα στο Διαδίκτυο εξακολουθούν να παραμένουν πολλές ώρες μέσα σε αυτό και ότι τα διαδικτυακά μαθήματα ή η ηλεκτρονική συνομιλία με συγγενείς ή φίλους δεν οδηγεί στον εθισμό. Αυτό που έχει αλλάξει είναι ότι για κάποιους νέους οι οποίοι παρακολουθούν προγράμματα απεξάρτησης η χρήση πλέον μοιάζει απενοχοποιημένη. «Δεν θα τους μαλώσουν, δεν θα τους κρίνουν. Εχουν ως δικαιολογία την καραντίνα για να συνεχίσουν μέσα στο Διαδίκτυο», λέει. «Πλέον όμως δεν υπάρχουν πολλές προοπτικές προσωπικής ανάπτυξης. Δεν μπορούν να πάνε στη σχολή τους, να βρουν εργασία. Κάποιος που είναι εθισμένος στον υπολογιστή βιώνει μια πολύ δύσκολη συναισθηματική κατάσταση και πάρα πολύ άγχος».
Στο τμήμα του «18 Ανω», που σχετίζεται με το Διαδίκτυο, δέχονται ενήλικες, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι από 19 έως 25 ετών. Αντίστοιχα στη μονάδα έγκαιρης παρέμβασης της Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου του ΚΕΘΕΑ συμβουλεύουν ανήλικους και νέους από 13 έως 21 ετών, αλλά και οικογένειες. Η Αναστασία Βλαχογεωργάκη, σύμβουλος εξαρτήσεων και θεραπεύτρια οικογένειας στο ΚΕΘΕΑ, προβληματίζεται από τις συνθήκες που έχει επιβάλλει τον τελευταίο χρόνο η πανδημία. Μιλάει για κάποιους εφήβους οι οποίοι αποσύρονται και μπορεί επί τρεις συνεχόμενες εβδομάδες να μη βγουν από τα σπίτια τους, έστω για λίγο περπάτημα, ή για φιλίες που λόγω της απόστασης αναγκαστικά κρατιούνται μέσα από μηνύματα.
Το τελευταίο διάστημα η κ. Βλαχογεωργάκη λέει ότι δέχονται και αρκετά αιτήματα για εκπαίδευση προσωπικού από δομές ασυνόδευτων ανηλίκων, καθώς και εκεί εντοπίζεται σε κάποιους εφήβους μεγάλη ενασχόληση με βιντεοπαιχνίδια και έλλειψη εναλλακτικών δραστηριοτήτων.
«Ελειπε το κίνητρο»
Ο 27χρονος Χρήστος, ο οποίος δέχθηκε να μιλήσει για την ιστορία του και η «Κ» δεν δημοσιεύει το πραγματικό όνομά του, λέει ότι η πρώτη επίπτωση της υπερβολικής ενασχόλησης με βιντεοπαιχνίδια ήταν στις σπουδές του. Πέρασε σε τμήμα Πληροφορικής, αλλά δεν αποφοίτησε. Προσπάθησε κατά καιρούς να βρει δουλειά, αλλά όχι όπως λέει ο ίδιος με μεγάλο ζήλο. «Ελειπε το κίνητρο, το έκανα σαν αγγαρεία», λέει. «Στόχος μου τώρα είναι να καταπιαστώ με κάτι που θα μου αρέσει και θα μου πάρει την εξάρτηση, να βρω κάτι που θα με γεμίζει, αλλά δεν είναι εύκολο».
«Πέφτουν τα τείχη που έχτιζα παλιά»
Ο Χρήστος έχει αφιερώσει πολύ χρόνο την τελευταία δεκαετία σε διάφορα βιντεοπαιχνίδια. Αρχικά κυρίως στα μαζικά διαδικτυακά παιχνίδια πολλαπλών παικτών (MMORPG) για τα οποία λέει ότι «είναι φτιαγμένα ώστε να μην έχουν απαραίτητα κάποιο τελικό σκοπό, αλλά χρειάζεται να περνάς σε αυτά πολλές ώρες για να γίνεσαι καλύτερος». Τελευταία ανακυκλώνει όπως λέει τέσσερα βιντεοπαιχνίδια, οδήγησης και στρατηγικής. Η κ. Χρηστίδη επισημαίνει ότι δεν ζητούν από τους νέους που συμβουλεύουν να μην ξαναμπούν στο Διαδίκτυο. «Η χρήση του Διαδικτύου είναι τρόπος ζωής για όλους μας, δεν μπορεί από τη μια στιγμή στην άλλη να το κόψεις. Θα είναι σαν να τους στερείς ένα κομμάτι της ζωής», λέει. «Μέσα από τη θεραπεία και την προσπάθειά μας στόχος είναι να βρουν τη δύναμη να γεμίζουν τον χρόνο τους αλλιώς». Υπάρχουν πάντως και κάποιοι από τους θεραπευόμενους που παρακολουθεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι οποίοι επιδιώκουν τώρα να βγαίνουν πιο συχνά από το σπίτι ως αντίδραση στους ισχύοντες περιορισμούς. Ο Χρήστος λέει ότι πλέον παίζει «με μισή καρδιά». «Βλέπω ότι τα παιχνίδια δεν μπορούν να με κρατήσουν όπως πριν, ότι δεν μου αρέσει και πολύ η ζωή μόνο στο Διαδίκτυο, φαντάζομαι ότι ίσως βοηθούν και οι συνεδρίες. Με τους μήνες πέφτουν και τα τείχη που έχτιζα παλιά για να καλύπτω με δικαιολογίες τις ώρες που περνούσα συνδεδεμένος».