Μια, ίσως η μόνη, ειδοποιός διαφορά του ανθρώπου από τα άλλα είδη είναι η γλώσσα. Η γλωσσολογία είναι η συστηματική μελέτη της ανθρώπινης γλώσσας. Η γλωσσική επιστήμη αποτελεί αντικείμενο σπουδών που συνδυάζει τις ανθρωπιστικές με τις φυσικές επιστήμες, τις επιστήμες υγείας και τις κοινωνικές επιστήμες. Αυτό εκφράζεται μέσα από τη διάκριση μεταξύ πολλών κλάδων της γλωσσολογίας –κάποιοι από τους οποίους ανήκουν καθαρά στις ανθρωπιστικές σπουδές, όπως η θεωρητική και ιστορική γλωσσολογία– και αυτών που προϋποθέτουν διεπιστημονικότητα (δηλαδή τη συνάντηση δύο ή παραπάνω επιστημονικών πεδίων), όπως για παράδειγμα η ψυχογλωσσολογία και η νευρογλωσσολογία, στις οποίες η γλωσσολογία συναντά την ψυχολογία, τις επιστήμες υγείας (π.χ. λογοπαθολογία) και τις νευροεπιστήμες.
Η κοινωνιογλωσσολογία και η εκπαιδευτική γλωσσολογία αποτελούν και αυτές διεπιστημονικούς κλάδους της γλωσσολογίας, μόνο που εδώ η γλωσσολογία συναντά τις κοινωνικές επιστήμες (κοινωνιολογία, παιδαγωγική). Τέλος, η υπολογιστική γλωσσολογία αποτελεί πεδίο που φέρνει κοντά τις επιστήμες της πληροφορίας (υπολογιστικά συστήματα, μηχανική μάθηση, μεγάλα δεδομένα) με τη γλωσσολογία. Οι διεπιστημονικοί κλάδοι της γλωσσολογίας έχουν αναπτυχθεί σχετικά πρόσφατα και προβλέπεται να συνεχίσουν να εξαπλώνονται ραγδαία στα περισσότερα πανεπιστήμια διεθνώς.
Στην Ελλάδα, τα τελευταία δέκα χρόνια υπάρχει ανάπτυξη των ειδικοτήτων αυτών στον χώρο της γλωσσολογίας, αλλά ακόμη αποτελούν περιφερειακά μαθήματα σε σχέση με τις παραδοσιακές, θεωρητικές και ιστορικές προσεγγίσεις. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι, αν και μέχρι πρόσφατα ο κλάδος της γλωσσολογίας ήταν προσβάσιμος μόνο από τη φιλολογία (ελληνική ή ξένη), λόγω της πρόσφατης μεγάλης ανάπτυξης των διεπιστημονικών κλάδων της, η γλωσσολογία είναι προσβάσιμη και από άλλα πεδία, όπως η ψυχολογία, οι νευροεπιστήμες και η πληροφορική.
Σε πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού, η δυνατότητα σπουδών στη γλωσσολογία δίνεται ανεξάρτητα από την κατεύθυνση που έχει επιλέξει κάποιος στο Λύκειο. Έτσι, τα μαθηματικά, η μουσική, η βιολογία, η φυσική, η ψυχολογία είναι μαθήματα που είναι απολύτως αποδεκτά για την εισαγωγή των υποψηφίων σε Τμήματα Γλωσσολογίας και Γλωσσικής Επιστήμης. Στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα, συναντάμε γλωσσολόγους σε διάφορα επαγγελματικά πεδία και όχι μόνο ως καθηγητές/καθηγήτριες ελληνικής ή ξένης γλώσσας και φιλολογίας στη μέση ή στην ανώτατη εκπαίδευση, αν και η διεύρυνση επαγγελματικών ευκαιριών για τους γλωσσολόγους φαίνεται να συντελείται πιο αργά στη χώρα μας. Για παράδειγμα, ψυχογλωσσολόγοι και νευρογλωσσολόγοι απασχολούνται σε τμήματα κλινικών μελετών και σε διαγνωστικά κέντρα διαταραχών γλώσσας, επικοινωνίας και μάθησης. Γλωσσολόγοι με ειδίκευση στην υπολογιστική γλωσσολογία προσλαμβάνονται από εταιρείες για την επεξεργασία και την ανάλυση γλωσσικών δεδομένων, αλλά και από κρατικούς ή ιδιωτικούς φορείς που χρειάζονται την επεξεργασία μεγάλων γλωσσικών δεδομένων, όποιο και αν είναι το αντικείμενο των δεδομένων αυτών (π.χ. δεδομένα από εξετάσεις γλωσσομάθειας, από ιατρικές αναφορές, από ιστορικά κείμενα κ.λπ.).
Αντίστοιχη διεύρυνση των επαγγελματικών δυνατοτήτων θα πραγματοποιηθεί και στην Ελλάδα. Θα ήταν καλό όμως να προχωρήσει με ταχύτερους ρυθμούς, έτσι ώστε και να αναβαθμιστούν οι σπουδές των γλωσσικών επιστημών, δίνοντας μια ισορροπία ανάμεσα στους διεπιστημονικούς και τους πιο παραδοσιακούς κλάδους της γλωσσολογίας, και ταυτόχρονα να βελτιωθεί η προσφορά μαθημάτων ερευνητικής μεθοδολογίας στη γλωσσική επιστήμη και σε προπτυχιακό επίπεδο. Με αυτόν τον τρόπο, η επιστημονική κατάρτιση που θα παρέχεται στη διάρκεια των σπουδών θα δίνει τη δυνατότητα στους αποφοίτους να διαθέτουν κάποια τεχνογνωσία αλλά και υπόβαθρο πάνω στις αρχές της εμπειρικής, πειραματικής και υπολογιστικής μελέτης της γλώσσας. Αυτή η αναβάθμιση θα ενισχύσει το πτυχίο των σπουδών στις γλώσσες και στη γλωσσολογία και θα διευρύνει τις επιλογές των νέων και ως προς την επιλογή μεταπτυχιακής εξειδίκευσης, αλλά και ως προς τον επαγγελματικό τους προσανατολισμό.
Η γλωσσολογία εξετάζει τι σημαίνει γλωσσική ικανότητα, αν η γλώσσα είναι έμφυτο χαρακτηριστικό του ανθρώπου, πώς αναπτύσσεται η πρώτη γλώσσα στη βρεφική και παιδική ηλικία, πώς μαθαίνεται η δεύτερη, η τρίτη κ.λπ. γλώσσα, τι σημαίνει να μεγαλώνει το παιδί σε δίγλωσσο ή πολύγλωσσο περιβάλλον, πώς επηρεάζει και πώς επηρεάζεται η γλωσσική ικανότητα του ανθρώπου από τη νοημοσύνη, το μνημονικό και από την ταχύτητα επεξεργασίας των γλωσσικών πληροφοριών που δέχεται από το γλωσσικό περιβάλλον. Επιπλέον, η γλωσσολογία ερευνά την ποικιλία που παρατηρείται στις ανθρώπινες γλώσσες, περιγράφοντας τις διαφορές και ανιχνεύοντας τις ομοιότητες μεταξύ τους ως προς τη δομή τους (τη γραμματική τους), το φωνολογικό τους σύστημα (τους κανόνες δηλαδή που διέπουν τους φθόγγους κάθε γλώσσας), το λεξιλόγιό τους, τη σημασία των λέξεων και των προτάσεων και τέλος την πραγματολογία τους (δηλαδή το πώς χρησιμοποιούνται ανάλογα με την περίσταση, π.χ. επίσημη γλώσσα, δημοσιογραφική γλώσσα κ.λπ.). Εκτός από τη συστηματική περιγραφή τους, η ποικιλία των γλωσσών, σύγχρονων αλλά και παλαιότερων, μας βοηθά στο να κατανοήσουμε καλύτερα τη φύση του ανθρώπινου νου (την «αρχιτεκτονική» του) και της ανθρώπινης επικοινωνίας.
Τα αντικείμενα μελέτης της γλωσσολογίας, που αναφέρθηκαν, θα μπορούν να απαντηθούν στη σύγχρονη και τη μελλοντική γλωσσική έρευνα με την εξέλιξη της μεθοδολογίας των νευροεπιστημών και συγκεκριμένα με τις νευροαπεικονιστικές μεθόδους αλλά και τα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα. Θα μπορούμε δηλαδή να εξαγάγουμε συμπεράσματα που αφορούν τις εγκεφαλικές λειτουργίες κατά την επεξεργασία της γλώσσας, όπως και να διαπιστώσουμε διαφορές ανάμεσα στη δομή του εγκεφάλου σε πολύγλωσσα και μονόγλωσσα άτομα και πώς αυτές οι διαφορές εμφανίζονται στη γλωσσική τους συμπεριφορά. Η εξέλιξη στον χώρο της μεθοδολογίας της γλωσσολογικής έρευνας θα μας επιτρέψει λοιπόν να απαντήσουμε με διαφορετικούς τρόπους στα καίρια ερωτήματα της γλωσσολογίας. Επιπλέον, με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας στον χώρο της υπολογιστικής γλωσσολογίας, της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης, η προσφορά της γλωσσικής επιστήμης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης θα αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς και ορατά οφέλη.
* ΙΑΝΘΗ ΤΣΙΜΠΛΗ, Καθηγήτρια Αγγλικής και Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge