Δύσκολο πράγμα να αποχαιρετάς προσφιλείς σου ανθρώπους. Ακόμη και αν είναι «πλήρεις ημερών» όπως η Λιλή Αλιβιζάτου, που ήταν πράγματι πλήρης: πρόλαβε να γιορτάσει τα 110α γενέθλιά της!
Ηταν μια γυναίκα κοινωνικά ενεργή σε όλα τα μέτωπα, διανοητικά ακόμη πιο ενεργή, παρά τη σταδιακή απώλεια της όρασης. Δυναμική για να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες, γλυκιά για να χαρίζει αγάπη και θαλπωρή, μορφωμένη για να στηρίζει τις πνευματικές ανησυχίες όσων την περιτριγύριζαν, δοτική σε όλους. Ηταν μια γυναίκα που μοίραζε απλόχερα τις γνώσεις και την αγάπη της, διατηρούσε όμως μέχρι τέλους μια αξιοπρέπεια που την έκανε να μη θέλει να προβληθεί ως «μουσειακό αντικείμενο», όπως είπε χαρακτηριστικά αρνούμενη να δώσει συνέντευξη στα 106 της χρόνια. Η ηλικία της, ωστόσο, εντυπωσίαζε. Οπως εντυπωσίαζε και η διαύγεια του μυαλού της μέχρι πολύ πρόσφατα: στα 100 της έγραψε ένα μικρό βιβλίο αναμνήσεων, τις «Ιχνογραφίες».
Δεν μπορεί κανείς να ισχυρισθεί ότι δεν είχε προβλήματα, ήξερε όμως να τα ξεπερνά με εκείνη την επιθυμία που είχε για τη ζωή, με εκείνο το ενδιαφέρον για τα πάντα, με το χιούμορ και την αισιοδοξία της. Οταν η όρασή της μειώθηκε και δεν μπορούσε να διαβάσει, παρακολουθούσε την επικαιρότητα μέσω των δικών της ανθρώπων που της διάβαζαν τις εφημερίδες και όποιο βιβλίο ήθελε. Προσωπικά δεν μπορώ να μην αισθάνομαι κολακευμένη, που ζήτησε από τη νύφη της, τη Γιάννα, να της διαβάσει τη βιογραφία του Χαρίλαου Τρικούπη – σε ηλικία 107 χρόνων!
Γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη το 1911, με καταγωγή από τη Χίο, κόρη του δικηγόρου Μιχαήλ Θεοτοκά, ο οποίος προερχόταν από αγροτική οικογένεια αλλά, με την έφεσή του στα γράμματα, έφθασε να διατελέσει σύμβουλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη της Λωζάννης, αδελφή του λογοτέχνη και σημαντικού διανοούμενου Γιώργου Θεοτοκά, μαθήτρια του ζωγράφου Γιώργου Γουναρόπουλου, σύζυγος του καθηγητή της Ιατρικής Κώστα Αλιβιζάτου, φίλη του Σικελιανού, του Βενέζη και άλλων διαπρεπών πνευματικών ανθρώπων, έζησε από μικρή ανάμεσα σε πολύ αξιόλογους ανθρώπους, στάθηκε ισάξια δίπλα τους και μεταλαμπάδευσε όσα γνώριζε και όσα πίστευε στα παιδιά της, τη Δανάη Κουρέτα, που της μοιάζει απίστευτα, και τον Νίκο, τον καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου.
Είχε γαλουχηθεί με την Ελλάδα μέσα στην ψυχή της, μαθαίνοντας τον Εθνικό Υμνο και πατριωτικά τραγούδια. «Πώς να ξεχάσω τον πατέρα με το λεξικό στο χέρι να οδηγεί τη μαμά να ράβει την ελληνική σημαία; Ενα σεντόνι κόπηκε σε λωρίδες, οι μισές βάφτηκαν με μπλε μελάνι», γράφει η ίδια. Στη Μικρασιατική Καταστροφή, ειδοποιημένοι, πρόλαβαν να φύγουν αφήνοντας τα πάντα πίσω…
Κατά την Κατοχή, σε συνεργασία με τον Ερυθρό Σταυρό και την Αρχιεπισκοπή Αθηνών, συνέλεγε χρήματα για να βοηθήσει τις οικογένειες των θυμάτων του πολέμου και των αντιστασιακών που είχαν εκτελεσθεί από τους ναζί – σε μια τέτοια σύναξη γνώρισε τον Κώστα Αλιβιζάτο. Αργότερα συνέβαλε στην προσπάθειά του να διαμορφωθούν καλές συνθήκες διαβίωσης και να σωθούν τα παιδιά που είχαν νοσηλευθεί στο Ιπποκράτειο, αλλά, ορφανά πλέον τα περισσότερα, δεν είχαν πού να επιστρέψουν. Τις ζωγραφιές αυτών των παιδιών τις φύλαξε ευλαβικά η ίδια, τις εξέδωσε σε ένα μικρό βιβλίο μαζί με τα παραμύθια που τις ενέπνευσαν και τελικά τις δώρισε στο Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης.
Η ηλικία της εντυπωσίαζε. Οπως εντυπωσίαζε και η διαύγεια του μυαλού της μέχρι πολύ πρόσφατα: στα 100 της έγραψε ένα μικρό βιβλίο αναμνήσεων, τις «Ιχνογραφίες».
Πίστευε βαθύτατα ότι η κοινωνία δεν της χρωστούσε τίποτε και ότι αντίθετα η ίδια, έχοντας μεγαλώσει με όλες τις ανέσεις, ήταν εκείνη που της χρωστούσε. Ετσι συνέχισε την προσφορά της όποτε και όπου μπορούσε. Εμβολιάσθηκε από τους πρώτους κατά του κορωνοϊού, για να μη στερηθεί την παρέα όσων εξακολουθούσαν να την επισκέπτονται· ήθελε κατά το δυνατόν να διατηρήσει τον τρόπο της ζωής της και την επαφή της με τον έξω κόσμο. Εχοντας χάσει πια όλους τους συνομήλικους συγγενείς και φίλους, είχε καταφέρει να τους αναπληρώσει με τη νέα γενιά, με τους φίλους των παιδιών και των εγγονιών της.
Η Λιλή Αλιβιζάτου επί πολλά χρόνια είχε στο σπίτι της το αρχείο του Γιώργου Θεοτοκά, το επεξεργαζόταν και το εμπλούτιζε. Βοηθούσε απλόχερα όποιον ήθελε να το συμβουλευτεί, όπως φαίνεται όχι μόνον από τις θερμές ευχαριστίες όλων, αλλά και από το γεγονός ότι μια διδακτορική διατριβή για τον Θεοτοκά είναι αφιερωμένη στην ίδια. Ηθελε να εξασφαλίσει το μέλλον του αρχείου, δυσκολευόταν όμως και να το αποχωριστεί. Εφθασε 105 χρόνων, μέχρι να αποφασίσει να το δωρίσει στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. «Ο Γιώργος δεν ήταν μόνον ο μεγάλος αδελφός μου, ήταν και ο πνευματικός ταγός μου». Αυτός της πρωτοδιάβασε Καβάφη και Κιτς, μέσω αυτού γνωρίσθηκε με τους σημαντικότερους συγγραφείς της γενιάς του ’30.
Βασισμένα στο αρχείο Θεοτοκά είναι δύο άρθρα που έγραψε στις αρχές της δεκαετίας του 1980: για τον «Σικελιανό και το βραβείο Νόμπελ» (π. «Διαβάζω», τχ. 46, 1981) και τη «Φοιτητική Συντροφιά του 1925-1926» (π. «Σύγχρονα Θέματα», τχ. 15, 1982), ενώ την επόμενη χρονιά έκανε μια «Αναδρομή στα χρόνια 1941-1944» (π. «Λέξη», τχ. 24, 1983). Δεν είναι όμως τα μόνα που μας κληροδότησε. Με την παρότρυνση των παιδιών της, της Δανάης και του Νίκου, κατέγραψε όσα τους διηγιόταν προφορικά. Ετσι το 1993 εξέδωσε, εκτός εμπορίου, μια σκιαγραφία του πατέρα της, «Μνήμη Μιχαήλ Γ. Θεοτοκά», και περίπου είκοσι χρόνια αργότερα, το 2011, τις «Ιχνογραφίες», με αναμνήσεις που ξεκινούν από τα νεανικά της χρόνια και φθάνουν στη βραδιά του Πολυτεχνείου, όταν πήγε με τον άντρα της να βοηθήσουν τους τραυματισμένους φοιτητές.
Η εικόνα της σεβαστής ηλικιωμένης κυρίας, καθισμένης στην πολυθρόνα της, με το ωραίο πουγκί που χρησιμοποιούσε για τσάντα τα τελευταία χρόνια κρεμασμένο δίπλα της, αποπνέει όλη την ηρεμία που της προσέδιδε η αισιοδοξία της. Ηταν μια γυναίκα αξιοθαύμαστη από όλες τις πλευρές, μια πραγματική κυρία άλλης εποχής…
* Η κ. Λύντια Τρίχα είναι ιστορικός και νομικός.