Μετά την ιστορική προσπάθεια προσαρμογής της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στα ευρωπαϊκά και αμερικανικά πρότυπα με τον νόμο 4009/2011, ακολούθησε η οπισθοδρομική κατάργησή του το 2016. Η προεκλογική διακήρυξη του σημερινού πρωθυπουργού ότι ο καταργηθείς από την προηγούμενη κυβέρνηση νόμος 4009/2011, τον οποίο ο ίδιος υπερασπίστηκε και υπερψήφισε μαζί με άλλους 254 βουλευτές, θα επανέλθει βελτιωμένος και ενισχυμένος, αναπτέρωσε τις ελπίδες για μια ουσιαστική αναβάθμιση των ΑΕΙ. Το προετοιμαζόμενο νομοσχέδιο για τα ΑΕΙ οφείλει κατά συνέπεια να περιλαμβάνει τις προεκλογικές διακηρύξεις του πρωθυπουργού, που συμπεριέλαβαν και την πρόταση για επεξεργασία του και από επιτροπή κορυφαίων επιστημόνων και πανεπιστημιακών, εντός και εκτός του ελληνικού ακαδημαϊκού χώρου.
Τα έξι στοιχεία του νόμου 4009/2011, η επαναφορά των οποίων έχει κεντρική σημασία για την ουσιαστική αναβάθμιση των πανεπιστημίων, είναι τα εξής:
1. Τα Συμβούλια Ιδρύματος (ΣΙ) με πρόεδρο έναν εκ των εξωτερικών μελών, προκειμένου να αποτελεί ελεγκτικό όργανο των ακαδημαϊκών οργάνων. Ο θεσμός προσέλκυσε κορυφαίους διεθνώς, αλλά και σημαντικούς εγχώριους ακαδημαϊκούς και καταξιωμένες προσωπικότητες της κοινωνίας και της οικονομίας. Τα Συμβούλια είχαν την ευθύνη του ελέγχου των πράξεων της Συγκλήτου και του πρύτανη, καθώς και την έγκριση του προϋπολογισμού και του απολογισμού του ιδρύματος. Καθοριστική ευθύνη τους ήταν επίσης η προεπιλογή των υποψηφίων πρυτάνεων και κοσμητόρων που κατόπιν ψηφίζονταν από τους καθηγητές, ο σχεδιασμός της ανάπτυξης του ιδρύματος, η προσέλκυση πόρων και δωρεών και η επιλογή του Δ.Σ. του Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) το οποίο διαχειριζόταν την περιουσία, καθώς και την αξιοποίηση της έρευνας και της καινοτομίας. Η εμπειρία εφαρμογής του σχήματος αυτού επιβάλλει σήμερα τη διόρθωση, ο πρύτανης και οι κοσμήτορες να διορίζονται απευθείας από το Συμβούλιο έπειτα από διεθνή διαγωνισμό, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πελατειακή και συντεχνιακή επιλογή τους που παρατηρείται σήμερα με την ψήφιση όλων των μονοπρόσωπων διοικητικών οργάνων από τους καθηγητές του ιδρύματος. Οι καθηγητές, εξάλλου, θα εκλέγουν τους καθηγητές – εσωτερικά μέλη του κορυφαίου διοικητικού οργάνου, του Συμβουλίου, τα οποία με τη σειρά τους θα επιλέγουν τα εξωτερικά μέλη του.
2. Ο περιορισμός βάσει διεθνών προτύπων της απεριόριστης διάρκειας φοίτησης των φοιτητών (παγκόσμια ελληνική πρωτοτυπία), που αποσυντονίζει την εκπαιδευτική διαδικασία και εξασθενεί τους πόρους του ιδρύματος για τους επιμελείς φοιτητές.
3. Η μείωση της ακαδημαϊκής ενδογαμίας, της συντεχνιακής αναπαραγωγής των καθηγητών. Ενας απόφοιτος του πανεπιστημίου δεν μπορούσε να εκλεγεί σε οιαδήποτε θέση καθηγητή στο ίδιο ίδρυμα από το οποίο αποφοίτησε, παρά έπειτα από τριετή ακαδημαϊκή θητεία σε άλλο ισότιμο ίδρυμα. Η πρόσφατη πρόταση κάποιων πανεπιστημιακών τα εκλεκτορικά σώματα να μην περιλαμβάνουν πλέον εξωτερικούς εκλέκτορες, παρά μόνο αυτούς του ιδρύματος, και η διαδικασία εκλογής να γίνεται παρουσία της γενικής συνέλευσης του Τμήματος, μας γυρίζει πολλά χρόνια πίσω.
4. Η είσοδος των φοιτητών σε Σχολή και όχι σε Τμήμα, η επιλογή του οποίου θα γίνεται αργότερα όταν ο φοιτητής έχει σαφέστερη γνώση των επιστημονικών ενδιαφερόντων του. Η αλλαγή αυτή θα προωθήσει την τόσο αναγκαία στις μέρες μας διεπιστημονική εκπαίδευση των φοιτητών. Επίσης, η εναρμόνιση των σπουδών με τον ευρωπαϊκό χώρο ανώτατης εκπαίδευσης, ώστε να επιτευχθεί η διεθνοποίηση των πανεπιστημίων και η μετατροπή της χώρας σε διεθνές κέντρο εκπαίδευσης στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Δυστυχώς σήμερα πολλά ελληνικά πτυχία και ιδιαίτερα τα πενταετή Master’s δεν αναγνωρίζονται στην υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά ούτε καν στις γειτονικές χώρες της Βαλκανικής.
Είναι επιστημονικά εύλογη η παρουσία όλων των τμημάτων της ίδιας σχολής στην ίδια πόλη, καθώς και η συγχώνευση και κατάργηση πολλαπλών ομοειδών και διάσπαρτων τμημάτων και ΑΕΙ.
5. Η επιστημονικά εύλογη παρουσία όλων των τμημάτων της ίδιας Σχολής στην ίδια πόλη, προκειμένου να αποφεύγονται επαναλήψεις κοινών μαθημάτων, εργαστηρίων και βιβλιοθηκών και η συγχώνευση και κατάργηση πολλαπλών ομοειδών και διάσπαρτων τμημάτων και ΑΕΙ, κατόπιν διεθνούς αντικειμενικής αξιολογικής διαδικασίας.
6. Η πρόνοια βάσει της οποίας ιδρυόταν το ΝΠΙΔ για τη διαχείριση της περιουσίας του ιδρύματος, των ερευνητικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων και την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων με την ίδρυση νεοφυών επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας. Το ΝΠΙΔ θα διοικείτο από Δ.Σ. που θα όριζε το ΣΙ και θα συνέβαλε στην εύρεση επιπλέον οικονομικών πόρων για τη στήριξη της εκπαίδευσης, της έρευνας, των υποτροφιών σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές, καθώς και τη βελτίωση των υποδομών.
Ο πρωθυπουργός και η υπουργός Παιδείας λόγω των σπουδών τους έχουν ιδία αντίληψη για τις συνθήκες οργάνωσης, διοίκησης και λειτουργίας των κορυφαίων πανεπιστημίων διεθνώς. Εχουν την ευκαιρία με θάρρος και υπεύθυνη πολιτική να τη μεταφέρουν στην πατρίδα τους, διασφαλίζοντας το μέλλον της. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι το πανεπιστήμιο είναι ο θεσμός παραγωγής της καινοτομίας που δημιουργεί διατηρήσιμες και καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας, που προσελκύει επενδύσεις στην οικονομία έντασης γνώσης, που παράγει στελέχη του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα με γνώση – αυτοί διασφαλίζουν τον ουσιαστικό εκσυγχρονισμό του παραγωγικού και διοικητικού ιστού της χώρας. Οι άξιοι, οι δημιουργικοί, οι εργατικοί νέοι μας μέσα στη χώρα αλλά και αυτοί που έφυγαν και εργάζονται στο εξωτερικό αλλά θέλουν να επιστρέψουν, ελπίζουν σε μια ποιοτική αναμόρφωση του ελληνικού πανεπιστημίου, της ελληνικής οικονομίας. Η ευθύνη μας να μείνουν ή να επιστρέψουν να προσφέρουν στη χώρα είναι μεγάλη. Η δυστυχής εμπειρία μας, να κερδίζουν στο πανεπιστήμιο πάντα οι συντηρητικές, οι αναχρονιστικές, οι καθεστωτικές δυνάμεις επιτέλους πρέπει να αλλάξει.
* Ο κ. Αχιλλέας Γραβάνης είναι καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, ερευνητής του ΙΤΕ.
** Ο κ. Ιωακείμ Γρυσπολάκης είναι ομότιμος καθηγητής και πρώην πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης.