Ο θάνατος του Ματθαίου Γιωσαφάτ αφήνει ένα μεγάλο κενό τόσο στην ψυχαναλυτική κοινότητα όσο και στην ελληνική κοινωνία. Αποτελεί μεγάλη απώλεια για την ψυχανάλυση στη χώρα μας αλλά και για εμάς, τους μαθητές του και συναδέλφους του, στην Ελληνική Εταιρεία Ψυχανάλυσης και Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας, της οποίας υπήρξε ιδρυτικό μέλος. Η προσφορά του σε όλους εμάς υπήρξε ανεκτίμητη. Ο Ματθαίος Γιωσαφάτ γεννήθηκε στην Κατερίνη το 1937. Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στο βουνό κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Εισήχθη στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από την οποία αποφοίτησε το 1963. Απέκτησε την ειδικότητα του νευρολόγου – ψυχιάτρου το 1967. Ακολούθως μετέβη στο Λονδίνο, όπου εκπαιδεύτηκε στην ψυχανάλυση στο πλαίσιο της Βρετανικής Εταιρείας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας καθώς και στην ψυχαναλυτική ομαδική ψυχοθεραπεία και στη θεραπεία ζεύγους και οικογένειας.
Στην Αγγλία έμεινε συνολικά 15 χρόνια και ως ψυχίατρος υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις σε νοσοκομεία διαδοχικά ως βοηθός, επιμελητής, υποδιευθυντής και τελικά ως ισόβιος διευθυντής στο Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS).
Μεταξύ άλλων δίδαξε και στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, στο Ιατρικό Μεταπτυχιακό Κέντρο (Royal Postgraduate Medical Federation) ως senior lecturer.
Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, συμμεριζόμενος την ανάγκη για δημιουργία ψυχαναλυτικών θεσμών στη χώρα, ίδρυσε το 1978 μαζί με τους ψυχαναλυτές Α. Αλεξανδρή, Α. Γιαννακούλα, Π. Σακελλαρόπουλο και Ι. Τσιάντη την Ελληνική Εταιρεία Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας.
Η προσφορά του όλα αυτά τα χρόνια στην εταιρεία μας ως διδάσκοντα αναλυτή και επόπτη ήταν πολύτιμη, καθώς άφησε το αποτύπωμά του έντονο επάνω μας. Αργότερα, το 1983, ίδρυσε και την Ελληνική Εταιρεία Ομαδικής Ανάλυσης και Οικογενειακής Θεραπείας και διατέλεσε, επί σειρά ετών, πρόεδρος και διευθυντής του Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου της.
Επιπλέον ίδρυσε, με άλλους συναδέλφους, την Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος, της οποίας και εξελέγη ο πρώτος πρόεδρος.
Διετέλεσε τακτικό μέλος πολλών διεθνών και ελληνικών επιστημονικών εταιρειών, μεταξύ των οποίων η Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία, η Διεθνής Εταιρεία Ομαδικής Ψυχοθεραπείας, η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Οικογενειακής Θεραπείας και πολλές άλλες.
Είχε μετάσχει στη συγγραφή πολλών επιστημονικών βιβλίων και πολυάριθμων άρθρων και συμμετείχε σε πολλά ψυχαναλυτικά συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Παράλληλα απευθύνθηκε και στο ευρύ κοινό με σειρά διαλέξεων, επί σειρά ετών, στο Megaron Plus, στο Ιδρυμα Θεοχαράκη, στην ΕΡΤ κ.α.
Τον Ματθαίο τον γνώρισα το μακρινό 1978, ως διδάσκοντα σε ένα ψυχαναλυτικό σεμινάριο της νεοσύστατης τότε Ελληνικής Εταιρείας Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας. Ηταν ιδιαίτερα απλός και προσηνής, μακριά από το εξιδανικευμένο πρότυπο του «ψυχαναλυτή» που είχε εντυπωθεί μέσα μου εκείνα τα χρόνια. Δεν θυμάμαι πια το θέμα, θυμάμαι όμως την εμπειρία όλων μας από αυτό το σεμινάριο, καθώς τα δυσνόητα, και για αυτό ίσως εκπληκτικά απόκρυφα της ψυχανάλυσης, ξεδιπλώνονταν μπροστά μας εύληπτα, κατανοητά, απλά. Το δέος μπροστά στο ακατανόητο που σε ξεπερνά έδινε τη θέση του στην ικανοποίηση της συμμετοχής.
Κάπως έτσι ήταν ο δάσκαλος Ματθαίος. Ο Ματθαίος, όπως τον γνωρίσαμε, ενδιαφερόταν για τον άνθρωπο και ιδιαίτερα πώς αυτός λειτουργεί στο περιβάλλον του και στις σχέσεις του.
Ως ψυχαναλυτής, πρωτοπόρος για την εποχή, εκφραζόταν μέσα από τη θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων πολύ πριν αυτή αποτελέσει την κρατούσα ψυχαναλυτική άποψη, όπως συμβαίνει στις μέρες μας. Ο Ματθαίος πίστευε πως η ψυχανάλυση είναι, επί της ουσίας, η πιο υποστηρικτική ψυχοθεραπεία και μας δίδασκε να αποφεύγουμε τη μη ψυχαναλυτική υποστήριξη, παρά το γεγονός ότι οι πολυετείς αναλύσεις προκαλούν ανάδυση επώδυνου υλικού.
Θεωρούσε πως αποστολή του ψυχαναλυτή είναι η εργασία με το αρνητικό. Να αντέξει και να επιβιώσει του αρνητικού, χωρίς να το προσπεράσει, ή να το αλλοτριώσει με συνέπεια να βοηθήσουμε τον αναλυόμενο να δεχθεί τον εαυτό του και να τον εξελίξει. Τις απόψεις του για την ανάπτυξη του υποκειμένου μέσα στο πλαίσιο των αντικειμενοτρόπων σχέσεων ο Ματθαίος τις εκθέτει, εκτός από τα πολυάριθμα κείμενα και ομιλίες του, κυρίως στα δύο βιβλία του, «Μεγαλώνοντας στην ελληνική οικογένεια» και στο επόμενο «Να παντρευτεί κανείς ή να μην παντρευτεί;»
Yποστήριζε πως η συζυγική σχέση εξαρτάται από τη σχέση που είχαν οι σύζυγοι με τις οικογένειες από τις οποίες προήλθαν.
Στο πρώτο βιβλίο ο Ματθαίος κάνει μια εισαγωγή στην ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού από τη στιγμή της σύλληψης μέχρι και τον έκτο χρόνο της ζωής του. Αναλύει τις φάσεις που περνάει το παιδί, τη σχέση με τη μητέρα και τον πατέρα του, αλλά και τη σχέση του ζευγαριού. Εστιάζει στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γονείς μεγαλώνοντας ένα παιδί και κατά πόσον οι συμπεριφορές είναι άμεσα συνδεδεμένες με τη δική τους παιδική ηλικία. Θα μπορούσε να είναι ένα απαραίτητο εγχειρίδιο για νέους γονείς. Το επόμενο βιβλίο του είναι μια ψυχαναλυτική προσέγγιση στα θέματα της ανθρώπινης σεξουαλικότητας, του έρωτα, της αγάπης και της επιλογής συντρόφου στον γάμο.
Σε αυτό υποστηρίζει πως η συζυγική σχέση εξαρτάται από τη σχέση που είχαν οι σύζυγοι με τις οικογένειες από τις οποίες προήλθαν. Οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο συζύγων είναι, σε βαθύτερο επίπεδο, μια επαναπραγμάτωση των συγκρούσεων προς τους δικούς τους γονείς.
Ο Ματθαίος ήταν ίσως από τους λίγους που τόλμησαν να εκτεθούν τόσο πολύ. Σε όσους τον επέκριναν ότι εκλαϊκεύει πολύ απαντούσε ότι είναι υποχρέωσή μας να μιλάμε απλά.
Πίστευε ότι ένας ψυχαναλυτής οφείλει να έχει δημόσιο λόγο για όλους εκείνους στους οποίους δεν θα φτάσει η ψυχανάλυση ποτέ.
Ελεγε: «Πόσους να αναλύσει ένας ψυχαναλυτής στο γραφείο του; Αλλωστε δεν κάνουν όλοι για ανάλυση, ούτε, το κυριότερο, θα επαρκούσαν οι ψυχαναλυτές για κάτι τέτοιο».
Πίστευε πως ένας ψυχαναλυτής, με αυτά που γνωρίζει, μπορεί να κάνει πολλούς, αν όχι να κάνουν ψυχανάλυση, τουλάχιστον να καταλάβουν κάποια πράγματα.
Τον ευχαριστούμε λοιπόν για αυτό και για όλα τα άλλα.
Θα τον αποχαιρετίσω με τους στίχους ενός ποιήματος αγνώστου σε εμένα ποιητή:
«…Κι είναι πράγματι λεηλασία το να λείπεις από τη ζωή μου
Γιατί ήσουν ό,τι πιο πολύ αγάπησα.
Γιατί απλούστατα με έμαθες ν’ αγαπάω τον εαυτό μου…».
* Ο κ. Δημήτρης Ρήγας είναι ψυχίατρος, ψυχαναλυτής.