«Και στη σπηλιά άμα μπήκαμε, βλέπαμε ό,τι είχε μέσα.
Γεμάτα τα τυρόβολα κι οι μάντρες στοιβαγμένες
από κατσίκια κι απ’ αρνιά και χώρια μαντρισμένα, τα πρώιμα
αλλού, τα μέσα αλλού, κι αλλού τα όψιμα ήταν.
Και από τυρόγαλα γεμάτα όλα τ’ αγγειά του,
σκάφες καρδάρες που άρμεγε μέσα σ’ αυτά το γάλα.
Τότε οι συντρόφοι μ’ όρκιζαν με πειστικά τους λόγια
λίγο τυρί να πάρουμε και να τραβούμε πίσω.
(…)
κάθισε τότες κι άρμεγε γίδες και προβατίνες
και το παιδί της καθεμιάς προσθήλιαζε από κάτω
και το μισό όταν έπηξε τ’ άσπρο χιονάτο γάλα,
το σύναξε και το ’βαλε μες τα πλεχτά καλάθια…»
(Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία Ι, στίχοι 218-250, μτφρ. Ζ. Σιδέρη, ΟΕΔΒ 1965)
Προφανώς και δεν μπορούσε να φανταστεί ο Oμηρος όταν περιέγραφε στην Οδύσσεια τον τρόπο που ο Κύκλωπας Πολύφημος παρασκεύαζε άσπρο τυρί από γάλα προβάτων και κατσικιών, ότι έπειτα από περίπου 3.000 χρόνια, ο Ισπανός γενικός εισαγγελέας του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ και ήδη ΔΕΕ) στις προτάσεις του θα μνημόνευε το σχετικό απόσπασμα για να υποστηρίξει την ελληνικότητα της φέτας και τη διακριτή ύπαρξη και διαδρομή της σε όλη την Ιστορία της πατρίδας μας.
Και ο τελωνειακός, όμως, υπάλληλος το μεσημέρι της 25ης Αυγούστου του 1991, δεν φανταζόταν όταν σε συνήθη έλεγχο ρουτίνας στον Πειραιά άνοιξε κιβώτια που περιείχαν 850 κιλά τυριού με ετικέτα… «τυρί φέτα Δανίας» και αποφάσισε να προβεί στην κατάσχεσή τους, με την αιτιολογία ότι η φέτα είναι μόνο ελληνικό προϊόν, ότι μόλις ξεκινούσε η περιπέτεια της φέτας στα εθνικά και ενωσιακά δικαστήρια, σε επιτροπές εμπειρογνωμόνων και τις αγορές του κόσμου…
Το γάλα της Αμάλθειας
Απαιτούνται σταθερές επιθετικές ενέργειες από την Ελλάδα κατά των αλλοδαπών εταιρειών που χρησιμοποιούν την ΠΟΠ φέτα και παραπλανούν τους καταναλωτές.
Η προέλευση της φέτας χάνεται στα βάθη των αιώνων, διατρέχει όμως όλη τη διαδρομή της Ιστορίας της Ελλάδας μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Δίας που μεγάλωσε με το γάλα της κατσίκας Αμάλθειας, για να κάνει τον Ηρακλή αθάνατο αποφάσισε να τον θρέψει με θεϊκό γάλα γι’ αυτό και προκάλεσε κατακλυσμό του Σύμπαντος με γάλα, γεμίζοντας τον ουρανό με γαλαξίες. Από αυτό το γάλα ο Αριστέας, γιος του Απόλλωνα, έφτιαξε το τυρί και οι θεοί του Ολύμπου δίδαξαν την τέχνη της τυροκομίας στους θνητούς. Το άσπρο, μαλακό τυρί από πρόβειο ή και αιγοπρόβειο γάλα αναφέρεται στον Ομηρο, στον Αριστοφάνη, στον Αριστοτέλη, στον Ησύχιο, στον Διοσκουρίδη κ.λπ. Στα χρόνια του Βυζαντίου η φέτα έγινε γνωστή και στα σλαβικά φύλλα και κατόπιν στους Οθωμανούς.
Το τυρί είναι βασικό μέρος της διατροφής του δυτικού κόσμου και σημαντικό στοιχείο της πολιτιστικής και γαστρονομικής του κληρονομιάς. Πάμπολλες αναφορές σε γεύματα που συνοδεύονται από τυριά περιγράφονται στην ισπανική, γαλλική, ιταλική και πορτογαλική λογοτεχνία από τους Θερβάντες, Ραμπελέ, Καλβίνο και Σαραμάγκου. Αξίζει όμως να αναφέρουμε μια περιγραφή του Ιταλο Καλβίνο στο μυθιστόρημα «Πάλομαρ», για ένα παρισινό τυροπωλείο: «Πίσω από κάθε τυρί υπάρχει ένας βοσκότοπος με το δικό του πράσινο, το δικό του ξέχωρο ουρανό, λιβάδια πνιγμένα στο αλάτι που η αύρα της Νορμανδίας αποθέτει κάθε απόγευμα, λιβάδια αρωματισμένα από αρώματα της ανεμοδαρμένης γης της Προβηγκίας, διαφορετικά κοπάδια με δικούς τους στάβλους, κοπάδια που μετακινούνται ανάλογα με την εποχή, τυροκομικά μυστικά παρασκευής μεταδιδόμενα επί αιώνες, αυτό το μαγαζί είναι ένα μουσείο που όταν το επισκέπτεται ο κύριος Πάλομαρ νιώθει όπως στο Λούβρο», τονίζοντας δε τη σημασία της ξεχωριστής ονομασίας κάθε τυριού σημειώνει: «Αυτό το μαγαζί είναι ένα λεξικό…».
Οι «μάχες»
Η νομιμότητα της κατάσχεσης που επιβλήθηκε από το Τελωνείο Πειραιά, κατόπιν προδικαστικών ερωτημάτων του ΣτΕ, συζητήθηκε στο ΔΕΚ (C-317/95), στις 13.5.1997, πλην όμως δεν εκδόθηκε απόφαση διότι, στο μεταξύ, με τον κανονισμό 1107/96 καταχωρίστηκε η φέτα ως προϊον Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ).
Η Δανία, η Γερμανία και η Γαλλία προσέφυγαν στο ΔΕΚ και ζήτησαν την ακύρωση του κανονισμού, υποστηρίζοντας ότι η φέτα είχε καταστεί κοινή ονομασία και ότι μπορούν να τη χρησιμοποιούν, αφού η ποιότητα και τα χαρακτηριστικά της δεν οφείλονται στο γεωγραφικό περιβάλλον στο οποίο παράγεται. Το ΔΕΚ (C-289, 293, 299/96) ακύρωσε την καταχώριση της φέτας ως ΠΟΠ, γιατί η αιτιολογία που υπήρχε στον κανονισμό δεν ήταν πλήρης.
Η επιτροπή, αφού έκανε νέα σφαιρική ανάλυση των στοιχείων της ιστορικής, πολιτισμικής, πολιτικής, κοινωνικής, νομικής, οικονομικής, επιστημονικής και τεχνικής φύσης, αποφάσισε την εκ νέου καταχώριση της φέτας ως ΠΟΠ, με τον κανονισμό 1892/02.
Η Δανία και η Γερμανία άσκησαν προσφυγές κατά του νέου κανονισμού και προέβαλαν τα ίδια παραπάνω επιχειρήματα. Το ΔΕΚ στις 25.10.2005 απέρριψε τις προσφυγές (C-466/02 και C-465/02) δεχόμενο πλήρως τα επιχειρήματα της Ελλάδας και της επιτροπής, που υποστήριξαν ότι η φέτα πληροί τις προϋποθέσεις καταχώρισης, ως παραδοσιακό προϊόν ΠΟΠ. Και αυτό γιατί η ποιότητα και τα χαρακτηριστικά της οφείλονται σε φυσικούς και σε ανθρώπινους παράγοντες και η ονομασία φέτα δεν είναι κοινή ονομασία, αλλά στενά συνδεδεμένη με την Ελλάδα, τις πολιτιστικές της παραδόσεις και τον ελληνικό πολιτισμό.
Στο Πρωτοδικείο
Παράλληλα, στο Πρωτοδικείο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΠΕΚ, ήδη ΓΔΕΕ) ασκήθηκαν τρεις προσφυγές από αλλοδαπές επιχειρήσεις και συνομοσπονδίες (υποθέσεις Τ-370/02, Τ-397/02, T-381/02), κατά του κύρους του κανονισμού 1829/2002 οι οποίες απορρίφθηκαν ως απαράδεκτες, με διατάξεις της 6ης Ιουλίου 2004 και 13ης Δεκεμβρίου 2005, διότι ο κανονισμός αποτελεί μέτρο γενικής ισχύος, παράγει έννομα αποτελέσματα γενικά και αφηρημένα και δεν αφορά ούτε θίγει τις προσφεύγουσες επιχειρήσεις ατομικά, άμεσα και προσωπικά.
Τέταρτη αναμέτρηση
Οι επιχειρήσεις της Δανίας συνέχιζαν να εμπορεύονται το άσπρο τυρί τους με τις ονομασίες «φέτα» και «φέτα Δανίας», υποστηρίζοντας ότι ο κανονισμός έχει εφαρμογή μόνο στα προϊόντα τα οποία πωλούνται εντός της Ενωσης και όχι σε τρίτες χώρες, όπου η ονομασία δεν προστατεύεται. Η επιτροπή, αφού οι Αρχές της Δανίας αρνήθηκαν να θέσουν τέρμα στην πρακτική αυτή, κίνησε τη διαδικασία παράβασης και άσκησε στις 08.04.2020 προσφυγή ενώπιον του ΔΕΕ.
Το Δικαστήριο (C-159/20) με την απόφασή του στις 14.07.2022 δέχτηκε την προσφυγή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τις παρεμβάσεις υπέρ αυτής της Ελλάδας και της Κύπρου και έκρινε ότι απαγορεύεται να παράγεται και να εξάγεται τυρί με την ονομασία «φέτα» στη Δανία, ακόμη και αν το τυρί αυτό προορίζεται για τις αγορές τρίτων χωρών, αφού η ενέργεια αυτή αποτελεί εκμετάλλευση της φήμης της ΠΟΠ «φέτας» που παράγεται μόνο εντός της οριοθετημένης περιοχής της Ελλάδας με τις νομοθετημένες παραδοσιακές προδιαγραφές και ότι η Δανία, παραλείποντας να λάβει μέτρα για την πρόληψη και την παύση μιας τέτοιας χρήσης στο έδαφός της ή τις εξαγωγές της, παρέβη τις υποχρεώσεις τις οποίες υπέχει από τον κανονισμό που προστατεύει τις ΠΟΠ και τις ΠΓΕ ως δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας.
Η παραπάνω απόφαση του ΔΕΕ λύνει μια εκκρεμότητα που υπήρχε για την προστασία της φέτας, δίνει μια ισχυρή ώθηση στην παραγωγή και την εμπορία της εκτός των ευρωπαϊκών συνόρων, τονίζει όμως παράλληλα την ευθύνη της πολιτείας να ελέγχει τις επιχειρήσεις που παράγουν τη φέτα ΠΟΠ, έτσι ώστε να αποφεύγονται περιπτώσεις νόθευσης και παραπλάνησης του καταναλωτή.
Τονίζει όμως και την ευθύνη της Ε.Ε., η οποία πρέπει να επιτηρεί τις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου που συνάπτει με τρίτες χώρες για την αμοιβαία προστασία των ΠΟΠ και ΠΓΕ και να παρεμβαίνει διοικητικά ή και δικαστικά όπου απαιτείται (π.χ. στη Σιγκαπούρη, που παρ’ όλο ότι η ΠΟΠ φέτα έχει κατοχυρωθεί το 2019 και στον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας, υπάρχουν παραβάσεις από αμερικανικές εταιρείες) σε συνεργασία πάντα με το ενδιαφερόμενο κράτος-μέλος. Απαιτείται ακόμη διαρκής εγρήγορση και στενή παρακολούθηση της παγκόσμιας αγοράς σε συνεργασία υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥπΑΑΤ), Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (ΝΣΚ), υπουργείου Εξωτερικών και Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Γαλακτοκομικών Προϊόντων (ΣΕΒΓΑΠ) με σταθερές επιθετικές ενέργειες κατά των αλλοδαπών εταιρειών που χρησιμοποιούν την ΠΟΠ φέτα και παραπλανούν τους καταναλωτές. Η φέτα, έχει μεν κατοχυρώσει την προστασία της στην Ιαπωνία και την Κίνα, αλλά έχει προβλήματα ακόμη στον Καναδά, στη Νότια Αφρική, στην Αυστραλία, στο Βιετνάμ, ενώ στις ΗΠΑ επιβαρύνθηκε με δασμούς.
Το «μήνυμα»
Ταυτόχρονα το «μήνυμα» της φέτας συνδέει την αναδιοργάνωση και τον αναπροσανατολισμό του αγροδιατροφικού μας τομέα, με τον γενικότερο προβληματισμό που αναπτύσσεται για την επίδραση της γεωργικής δραστηριότητας στα περιβαλλοντικά οικοσυστήματα, στην αειφόρο και βιώσιμη ανάπτυξη, στη διατήρηση του αγροτικού τοπίου, στην ερημοποίηση της υπαίθρου, στη μεγέθυνση του αγροτικού κλήρου, στη «συμβολαιοποιημένη» γεωργία, στις εναλλακτικές καλλιέργειες, στα κίνητρα προς τους νέους αγρότες προκειμένου το αγροτικό επάγγελμα να καταστεί ελκυστικό με τελική στόχευση στην ποιότητα, στην ασφάλεια και την υγιεινή των τροφίμων και στην απόκτηση ενός δίκαιου εισοδήματος από τον αγρότη. Επιβάλλει όμως και τον προσανατολισμό, από τη γεωργία της ποσότητας στη γεωργία της ποιότητας, από τα ανώνυμα μαζικά προϊόντα στα επώνυμα ποιοτικά προϊόντα της ελληνικής γης, όπως η φέτα, το ελαιόλαδο, η ελιά Καλαμάτας, η μαστίχα Χίου, το φιστίκι Αιγίνης, η κορινθιακή σταφίδα, ο κρόκος Κοζάνης, βιολογικά και πιστοποιημένα φρούτα και λαχανικά κ.λπ., που είναι τα πλέον αναγνωρίσιμα ελληνικά διαβατήρια για τις αγορές του κόσμου…
Σημείωση: Τις υποθέσεις της φέτας χειρίζεται το Ειδικό Γραφείο Ενωσιακού Δικαίου του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους στο ΥπΑΑΤ που ιδρύθηκε με το άρθρο 14 παρ.10 του ν. 2227/1994.
* Ο κ. Ιωάννης – Κωνσταντίνος Χαλκιάς είναι επίτιμος πρόεδρος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr