O Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος υπήρξε υπέρτατη δοκιμασία και «τεστ αντοχής» της βασιλείας σε πολλές χώρες. «Το όχι του βασιλιά» είναι ο τίτλος νορβηγικής ταινίας του 2016, που κυκλοφόρησε διεθνώς με τον αγγλικό τίτλο «The King’s Choice» (Η επιλογή του βασιλιά). Δεν πρόκειται λοιπόν για το δικό μας «Οχι», που είπε για λογαριασμό μας ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς και έτσι μεταμορφώθηκε μονομιάς σε αδιαμφισβήτητο εθνικό ηγέτη. Πρόκειται για την απάντηση που είχε δώσει λίγο νωρίτερα, στις 10 Απριλίου 1940, ο βασιλέας της Νορβηγίας Χάακον Ζ΄ (7ος) στην αξίωση του Χίτλερ να διορίσει πρωθυπουργό τον Βίντκουν Κουίσλιγκ, συνεργάτη των Γερμανών, που το όνομά του έγινε ύστερα παντού συνώνυμο της προδοτικής συνεργασίας μαζί τους.
Το επεισόδιο αυτό του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είναι εμβληματικό από πολλές απόψεις. Πρώτα πρώτα δείχνει ότι ο βασιλιάς μπορεί κυριολεκτικά να ενσαρκώνει την κρατική υπόσταση και ανεξαρτησία. Οι Γερμανοί αρχικά σχεδίαζαν απλώς να τον αιχμαλωτίσουν, με αιφνιδιαστική απόβαση στο Οσλο. Τους καθυστέρησε όμως το φρούριο που φύλαγε τις θαλάσσιες προσβάσεις και βύθισε με τα πυρά του ένα καταδρομικό τους, προκαλώντας σοβαρές ζημιές και σε ένα άλλο. Ετσι, πρόλαβαν να ξεφύγουν ο βασιλιάς και ο διάδοχος, μαζί με την κυβέρνηση και τη Βουλή. Μετά την άρνησή του να συνεργαστεί μαζί τους, οι Γερμανοί επιδίωξαν πλέον απλώς να τον σκοτώσουν, με στοχευμένους βομβαρδισμούς. Με άλλα λόγια, πρώτα η αιχμαλωσία και ύστερα ο θάνατος του βασιλιά ισοδυναμούσε, στα μάτια τους, με κατάλυση της νορβηγικής κρατικής υπόστασης και ανεξαρτησίας.
Ο Χάακον Ζ΄ είχε την ιδιαιτερότητα ότι είχε εκλεγεί το 1905 από τους ίδιους τους Νορβηγούς με 79% σε δημοψήφισμα που ζήτησε ο ίδιος. Ως Δανός πρίγκιπας, τους ήταν οικείος. Ως ο πρώτος δικός τους βασιλιάς έπειτα από πέντε και πλέον αιώνες (στη διάρκεια των οποίων το νορβηγικό στέμμα ανήκε πρώτα στους βασιλείς της Δανίας και από το 1814 σε εκείνους της Σουηδίας), διάλεξε το όνομα έξι παλαιών Νορβηγών βασιλέων και έγινε έτσι ο 7ος στη σειρά. Είπε λοιπόν στον κατάπληκτο Γερμανό απεσταλμένο ότι δεν μπορούσε να αποφασίσει μόνος του, αλλά μόνο σε συμφωνία με την κυβέρνηση. «Εχουμε δημοκρατία», του εξηγεί (στην ταινία). Προφανώς «βασιλευόμενη»… Τη δημοκρατική του αντίληψη είχε άλλωστε αποδείξει περίτρανα το 1928 διορίζοντας την πρώτη αριστερή κυβέρνηση και δηλώνοντας «Είμαι ο βασιλέας και των κομμουνιστών»!
Με τη στάση του ο Χάακον Ζ΄ εξασφάλισε ότι η Νορβηγία προέβαλε σθεναρή αντίσταση στη γερμανική εισβολή επί δύο μήνες, μέχρι να αποχωρήσουν οι δυνάμεις των Αγγλογάλλων.
Υστερα ο Χάακον Ζ΄ ουσιαστικά εξεβίασε τη νορβηγική κυβέρνηση με τη δήλωση ότι, αν προτιμήσουν να υποκύψουν στους Γερμανούς, αυτός θα παραιτηθεί, μαζί με τον διάδοχο Ολαφ και όλη του την οικογένεια. Εξασφάλισε έτσι ότι η Νορβηγία προέβαλε σθεναρή αντίσταση στη γερμανική εισβολή επί δύο μήνες, μέχρι να αποχωρήσουν οι δυνάμεις των Αγγλογάλλων. Και όταν αργότερα βρισκόταν στο Λονδίνο μαζί με την εξόριστη κυβέρνηση, συνεχίζοντας τον πόλεμο, ο Χάακον Ζ΄ αρνήθηκε να παραιτηθεί, όπως του ζήτησε η Βουλή υποκύπτοντας στις απειλές των Γερμανών. Επικαλέστηκε τον όρκο του. Στην κατεχόμενη χώρα, το βασιλικό μονόγραμμα (ένα «Η» που περιείχε ένα «7») έγινε σύμβολο καθολικής αντίστασης.
Οτι η συγκεκριμένη ταινία γυρίστηκε το 2016 δείχνει πόσο σημαντικά παραμένουν όλα αυτά μέχρι σήμερα για τη συλλογική μνήμη και το εθνικό αφήγημα των Νορβηγών. Προσφέρει άλλωστε και μία επιβεβαίωση ιστορικής συνέχειας, αφού εμφανίζονται σ’ αυτήν τόσο ο γιος και διάδοχος του Χάακον Ζ΄, που βασίλεψε ως Ολαφ Ε΄, όσο και ο εγγονός, που βασιλεύει ακόμη σήμερα ως Χάραλντ Ε΄.
Αν ο Χάακον Ζ΄ εκπλήρωσε στον υπέρτατο βαθμό την αποστολή του ως βασιλέα, ο Λεοπόλδος Γ΄ του Βελγίου υπήρξε η διαμετρικά αντίθετη περίπτωση ολοκληρωτικής αποτυχίας. Αντίθετα με τη γνώμη της κυβέρνησης και παρά τη συνταγματική τάξη, στις 27 Μαΐου 1940 παραδόθηκε άνευ όρων στους Γερμανούς μαζί με τον στρατό του, αφήνοντας εκτεθειμένα τα συμμαχικά βρετανικά και γαλλικά στρατεύματα. Υστερα αρνήθηκε να ακολουθήσει την κυβέρνηση στο εξωτερικό και παρέμεινε αιχμάλωτος των Γερμανών, πρώτα στο κατεχόμενο Βέλγιο και ύστερα αλλού. Δίχασε έτσι τον λαό και η καθυστερημένη επιστροφή του το 1950 σχεδόν προκάλεσε εμφύλιο πόλεμο και διάσπαση του κράτους, αφού στο σχετικό δημοψήφισμα η πλειοψηφία της Φλάνδρας ήταν μαζί του και η πλειοψηφία της γαλλόφωνης Βαλλονίας και των Βρυξελλών εναντίον του. Τελικά εξαναγκάστηκε να παραιτηθεί υπέρ του γιου του. Μόνο έτσι διασώθηκε η βασιλεία, την ύστατη ώρα, και παραμένει μέχρι σήμερα ο σπουδαιότερος κοινός θεσμός που ενώνει το Βέλγιο ως ομοσπονδιακό κράτος.
* Το πιο πρόσφατο βιβλίο του καθηγητή Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου είναι το «Εθνική ολοκλήρωση και διχόνοια: Η ελληνική περίπτωση».