Εκ βάθρων αλλαγές στο ελληνικό σχολείο προτείνει ο Αντρέας Σλάιχερ, διευθυντής Εκπαίδευσης και Δεξιοτήτων και ειδικός σύμβουλος για την Εκπαιδευτική Πολιτική του γενικού γραμματέα στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Ο κ. Σλάιχερ ξεκίνησε και επιβλέπει το πρόγραμμα PISA για την αξιολόγηση μαθητών καθώς και άλλα μέσα που χρησιμοποιούνται για χάραξη πολιτικής. Μιλώντας στην «Κ» δηλώνει ότι η Eλλάδα ξοδεύει μεγάλα ποσά για την εκπαίδευση, αλλά με χαμηλά αποτελέσματα. Η διδασκαλία είναι εστιασμένη στην παράδοση της ύλης, με τους μαθητές να παίρνουν επιφανειακή γνώση, παπαγαλίζοντας. «Οι Ελληνες μαθητές είναι πολύ καλοί στο να απομνημονεύουν. Δυσκολεύονται, ωστόσο, να προεκτείνουν τις γνώσεις και να τις εφαρμόσουν σε συνηθισμένες καταστάσεις. Μία πρόκληση είναι οι Ελληνες να διδάσκονται λιγότερα και σε μεγαλύτερο βάθος. Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα έχει κάνει κάποιες αλλαγές, αλλά με πολύ αργό τρόπο. Παραμένει ένα σύστημα στο οποίο η γνώση ρέει με κάθετο τρόπο και όχι οριζόντια –δηλαδή με δημιουργικό τρόπο και συνεργατικό πνεύμα– ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς, σχολεία, θεσμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης και της κοινωνίας. Για να αναπτυχθεί η εκπαίδευση και η αποτελεσματική γνώση χρειάζεται ισχυρός κοινωνικός ιστός. Γι’ αυτό χρειάζονται τα τέσσερα βήματα: πρόγραμμα σπουδών, δημιουργία κατάλληλου εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, αναζήτηση των ανθρώπων που θα έχουν κομβικό ρόλο και οργάνωση της δουλειάς. Αυτό είναι το πιο δύσκολο κομμάτι, γιατί η εκπαίδευση είναι ένας πολύ συντηρητικός θεσμός. Πολλοί προσπαθούν να την κρατήσουν όπως είναι. Και για αυτό οι γονείς πολλές φορές αγχώνονται όταν τα παιδιά τους δεν μαθαίνουν αυτά που οι ίδιοι μάθαιναν ως μαθητές», παρατηρεί ο κ. Σλάιχερ, ο οποίος βρέθηκε στην Ελλάδα προσκεκλημένος από το νεοσύστατο Kassandra Center for Educational Excellence του Κολλεγίου Ανατόλια.
– Ποιες είναι οι πιο σημαντικές δεξιότητες του 21ου αιώνα;
– Οι ανθρώπινες ικανότητες που δεν μπορεί να επιτελέσει η τεχνητή νοημοσύνη, όπως η φαντασία, η ικανότητά μας να λαμβάνουμε αποφάσεις μπροστά σε διλήμματα, να μπορούμε να κινούμαστε και να λειτουργούμε αποτελεσματικά μέσα στην ασάφεια και στην πολυπλοκότητα –καθώς ο κόσμος μας δεν είναι άσπρος ή μαύρος–, να διαχωρίζουμε το γεγονός από την άποψη.
– Πώς το πρόγραμμα PISA μπορεί να βοηθήσει στη διαμόρφωση εθνικών πολιτικών για την εκπαίδευση;
Η Eλλάδα ξοδεύει μεγάλα ποσά για την εκπαίδευση, αλλά με χαμηλά αποτελέσματα. Εχει ένα σύστημα στο οποίο η γνώση ρέει με κάθετο τρόπο και όχι οριζόντια.
– Το PISA είναι ένα εργαλείο. Βλέπουμε ότι η Ελλάδα ξοδεύει ένα μεγάλο ποσό για την εκπαίδευση. Ωστόσο, πρέπει να εξετάσουμε πώς το σύστημα διασφαλίζει ότι οι εκπαιδευτικοί λαμβάνουν μέρος σε συμμετοχικές επιμορφωτικές δράσεις, πώς διαμορφώνεται ο αριθμός των σχολικών αιθουσών και η κατανομή των παιδιών σε αυτές, πώς εξασφαλίζεται η ποιότητα της διδασκαλίας, πώς κατευθύνονται και αξιοποιούνται οι πόροι ώστε να κάνουν τη μέγιστη θετική διαφορά. Αυτές είναι ερωτήσεις χωρίς εύκολες απαντήσεις.
– Πού αποδίδετε το ότι η Ελλάδα κατατάσσεται σε μέτριες θέσεις στον διαγωνισμό PISA;
– To πρώτο είναι το τι διδάσκεις. Αυτό που με εντυπωσιάζει είναι ότι οι Ελληνες μαθητές είναι πολύ καλοί στο να αναπαράγουν καθορισμένα θέματα, να απομνημονεύουν και να απαντούν με βάση αυτά σε τεστ ή εξετάσεις. Δυσκολεύονται, ωστόσο, να προεκτείνουν αυτές τις γνώσεις και να τις εφαρμόσουν σε συνηθισμένες καταστάσεις. Αυτό αξιολογεί το πρόγραμμα PISA: να μπορείς να σκέφτεσαι δημιουργικά, εκτός πλαισίου και διαθεματικά. Στην Ελλάδα η διδασκαλία είναι εστιασμένη στην παράδοση της ύλης. Μία πρόκληση, λοιπόν, είναι οι Ελληνες να διδάσκουν λιγότερα και σε μεγαλύτερο βάθος. Να εστιάζουν στο πώς τα παιδιά καταλαβαίνουν την ιδέα του γνωστικού αντικειμένου παρά να λαμβάνουν επιφανειακή γνώση.
Το δεύτερο είναι το πώς διδάσκεις. Η Ελλάδα έχει ένα ατομοκεντρικό εκπαιδευτικό σύστημα. Οι εκπαιδευτικοί έχουν μάθει να εργάζονται ατομικά και απομονωμένα, χωρίς να επικοινωνούν μεταξύ τους. Το ίδιο ισχύει και για τις σχολικές μονάδες. Θα έλεγε κάποιος ότι αυτό οφείλεται σε γεωγραφικούς παράγοντες, αλλά δεν ισχύει, γιατί έχουμε δει σε άλλες χώρες ότι τα σχολεία, όσο απομακρυσμένα και αν είναι, έχουν συνεργατική σχέση. Στην Ελλάδα, επίσης, ο εκπαιδευτικός βιώνει συνεχείς μετακινήσεις από σχολείο σε σχολείο και περιοχή σε περιοχή. Αυτό δεν βοηθάει τους μαθητές, και ειδικά σε σχολεία που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Αυτά τα σχολεία, ειδικά, χρειάζονται τους πιο έμπειρους και ικανούς εκπαιδευτικούς. Το Βιετνάμ και η Κίνα κινούνται γρήγορα γιατί έχουν επιλέξει να στέλνουν τους πιο έμπειρους εκπαιδευτικούς σε δύσκολα περιβάλλοντα, κάνοντας καλή μόχλευση των πόρων. Εάν ζεις σε μια καλή περιοχή, είναι εύκολο να φοιτήσεις σε ένα καλό σχολείο με καλούς καθηγητές. Εάν όμως προέρχεσαι και ζεις σε μια υποβαθμισμένη περιοχή, έχεις μία ευκαιρία στη ζωή σου να ξεφύγεις, και αυτό θα συμβεί εάν συναντήσεις έναν καλό δάσκαλο. Και αν χάσεις αυτήν την ευκαιρία, είναι δύσκολο να βρεις διεξόδους στη συνέχεια. Η Ελλάδα μπορεί να μάθει πολλά από την Πορτογαλία, που πρωτοπορεί στην εκπαίδευση.
– Υπάρχουν σκέψεις για αλλαγές στον διαγωνισμό PISA;
– Ο επόμενος διαγωνισμός θα περιλαμβάνει και τη δημιουργική σκέψη και την κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη. Η επίλυση προβλημάτων είναι μια σημαντική δεξιότητα, αλλά το ερώτημα είναι αν μπορεί κάποιος να επιλύσει προβλήματα με ανθρώπους που είναι διαφορετικοί και σκέφτονται διαφορετικά από αυτόν. Η αξιολόγηση είναι σημαντικός καθρέφτης, τον οποίο οφείλουμε να κοιτάξουμε σωστά. Ενα από τα μεγαλύτερα λάθη που έχει κάνει διαχρονικά η εκπαίδευση είναι ότι πήρε διαζύγιο από το να μαθαίνει από την αξιολόγησή της. Σίγουρα αυτό που διδαχθήκαμε από το PISA είναι να ενσωματώνουμε καλύτερα τις αξιολογήσεις. Οι μαθητές μπορούν να πάρουν ένα δυναμικό feedback για τα θετικά σημεία και τις αδυναμίες τους, ενώ οι εκπαιδευτικοί έχουν αντιληφθεί ότι κάθε παιδί μαθαίνει με διαφορετικό τρόπο.
Αν γονείς και εκπαιδευτικοί δεν είναι σύμμαχοι, δεν μπορείς να πετύχεις
– Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος των γονέων στην εκπαιδευτική διαδικασία;
– Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνουμε την εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης. Οι καθηγητές έχουν γίνει ένα είδος παρόχων υπηρεσιών και οι γονείς πελάτες. Αυτό δεν βοηθά καθόλου, διότι η εκπαίδευση ήταν πάντα και πρωτίστως μια κοινωνική, συσχετιστική διαδικασία. Δεν είναι, δηλαδή, μια συναλλαγή, αλλά μια σχέση. Επιστρέφοντας στους γονείς. Οι γονείς έχουν να κάνουν μια απλή ερώτηση στα παιδιά τους κάθε ημέρα: «Πώς ήταν το σχολείο σήμερα». Ετσι, δείχνουν ότι αυτό που κάνει το παιδί στο σχολείο είναι σημαντικό για εκείνους, ότι σέβονται τον ρόλο του εκπαιδευτικού και ότι το σχολείο έχει σημασία. Η στάση του γονέα επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο το παιδί αντιμετωπίζει το σχολείο, αλλά και τις σχέσεις του με τους γονείς του.
Απευθυνόμενος στους γονείς, θα τους έλεγα ότι «μπορείτε να κάνετε πολλά για να βοηθήσετε τους εκπαιδευτικούς. Οι εκπαιδευτικοί δεν μπορούν να επιτύχουν στο έργο τους αν δεν έχουν την υποστήριξη των γονέων. Γι’ αυτό υποστηρίξτε τον ρόλο τους και μην τον υποβιβάζετε. Υποστηρίξτε τη γνώση. Οι εκπαιδευτικοί γνωρίζουν ένα μέρος του κόσμου των μαθητών τους και εσείς, ως γονείς, θα τους βοηθήσετε να επεκτείνουν την εικόνα. Αυτό συμβαίνει με πολύ ωραίο τρόπο στην προσχολική εκπαίδευση μέχρι και το νηπιαγωγείο». Θα έλεγα ότι πρέπει να παραδειγματιστούμε από τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι σχέσεις νηπιαγωγών και γονέων. Στο σχολείο, όμως, όλα αλλάζουν. Οι γονείς σπανίως περνούν την πόρτα του σχολείου, οι δάσκαλοι μιλούν σπάνια στους γονείς, οι γονείς γίνονται αμυντικοί και γενικώς δεν επενδύεται χρόνος και ενέργεια για να γίνουν οι γονείς σύμμαχοι των εκπαιδευτικών. Χωρίς, όμως, αυτό, δεν μπορείς να επιτύχεις.
– Το πρόγραμμα PISA έχει μετρήσει τις επιπτώσεις της πανδημίας στην εκπαίδευση. Ποια είναι τα ευρήματα;
– Η πανδημία ενίσχυσε κάθε είδους ανισότητα. Βέβαια, αν ήσουν σε θέση να μαθαίνεις μόνος σου, αν είχες πρόσβαση σε πόρους, μπορεί η πανδημία να ήταν απελευθερωτική και συναρπαστική εμπειρία. Για τους περισσότερους μαθητές όμως ήταν μια καταστροφική περίοδος, γιατί το σχολείο ήταν ένας χώρος κοινωνικής συναναστροφής, συνάντησης με φίλους, ένας χώρος όπου το παιδί αποκτούσε ταυτότητα. Το σχολείο είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας, το πρώτο μέρος όπου συναναστρεφόμαστε και συνυπάρχουμε με ανθρώπους που είναι διαφορετικοί από εμάς και σκέφτονται διαφορετικά από εμάς. Και ξαφνικά αυτό το μέρος δεν υπήρχε. Το θετικό είναι ότι είδαμε τεχνολογική και κοινωνική καινοτομία. Μετά την πανδημία πολλά παιδιά πήγαν στους δασκάλους τους και τους είπαν ότι μέσα σε αυτήν την περίοδο ανακάλυψαν πράγματα, βρήκαν τον τρόπο να μαθαίνουν μόνα τους, να θέτουν τους δικούς τους στόχους, να διαμορφώνουν το πρόγραμμά τους. Είδαμε, επίσης, πολλούς καθηγητές να διαπιστώνουν ότι δεν είναι αρκετό να διδάσκουν μόνο. Μας είπαν: «Κατάλαβα καλύτερα τους μαθητές μου. Ενδιαφέρθηκα γι’ αυτούς. Εγινα καλύτερος μέντοράς τους». Μπορούμε, λοιπόν, να σχεδιάσουμε τα σχολεία καλύτερα ώστε ο εκπαιδευτικός να έχει έναν ολιστικό ρόλο, αρμοδιότητες και ευθύνες; Το να βάζουμε τον μαθητή στο επίκεντρο και όχι το πρόγραμμα σπουδών; Πολλοί εκπαιδευτικοί αισθάνθηκαν μόνοι και αβοήθητοι μέσα στην πανδημία. Αλλά, εντέλει, τα καταφέραμε και θέλουμε να κρατήσουμε κάτι από αυτά που κερδίσαμε, ώστε να κάνουμε τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο. Το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να επιστρέψουμε στην προ πανδημίας εποχή. Επιπλέον, πολλοί μαθητές επανεκτίμησαν τους καθηγητές τους. Οι κοινωνικές σχέσεις ήρθαν στο επίκεντρο. Οι γονείς κατάλαβαν καλύτερα τι κάνουν οι καθηγητές και πόση δουλειά έχουν καθημερινά. Και συχνά οι καθηγητές είχαν πιο ουσιαστική επικοινωνία με τους γονείς, που έγιναν μέρος της εξίσωσης.
– Σας λείπει η διδασκαλία;
– Ναι. Αρχικά ξεκίνησα σπουδάζοντας φυσικές επιστήμες. Η ζωή μου άλλαξε όταν εργάστηκα ως καθηγητής σε σχολείο με παιδιά από υποβαθμισμένα περιβάλλοντα. Αυτό άλλαξε την πορεία μου. Ηταν η πιο δυνατή εμπειρία που είχα στη ζωή μου.
Ο διαγωνισμός PISA γίνεται κάθε τριετία
42η σε 77 χώρες ήταν η Ελλάδα στην κατανόηση κειμένου το 2018, 41η το 2015.
43η ήρθε στα μαθηματικά το 2018 μεταξύ 78 χωρών, το ίδιο και το 2015.
44η η θέση που κατέκτησε στη φυσική μεταξύ 78 χωρών το 2018, 43η το 2015.