Να αποκρυπτογραφείς το σώμα. Να χαρτογραφείς τις λειτουργίες του εγκεφάλου για να βρίσκεις τις αιτίες των παθήσεων: αυτή είναι η νευροεπιστήμη. Η επιστήμη στην οποία έχει αφιερώσει τη ζωή του ο Γεώργιος Παξινός.
Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Ουαλλίας της Αυστραλίας, o κ. Παξινός θεωρείται ένας εκ των σημαντικότερων επιστημόνων παγκοσμίως, με 58 συγγράμματα, όπως το «The Rat Brain in Stereotaxic Coordinates» και 114.000 ετεροαναφορές στη βιβλιογραφία. Εχει ανακαλύψει 94 πυρήνες του εγκεφάλου και τους έχει κατατάξει σε άτλαντες – οδηγούς.
Μιλώντας στην «Κ» θυμάται τα πρώτα του βήματα στην Ιθάκη όπου γεννήθηκε και εξηγεί πόσο έχει προχωρήσει η κατανόησή μας για νόσους όπως Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον.
– Πώς τα ερεθίσματα που λάβατε από τη διαδρομή σας στο ελληνικό σύστημα παιδείας βοήθησαν στη μετέπειτα ανέλιξή σας;
– Στο πίσω μέρος του μυαλού μου ο Ιπποκράτης ήταν πάντα παρών. Δηλαδή κάποιος που ήταν αστέρι όταν δεν υπήρχαν αστέρια. Και επαίνεσε τον εγκέφαλο με έναν τρόπο που κανείς δεν το είχε κάνει. Οτι οι άνθρωποι οφείλουν να γνωρίζουν πως από τον εγκέφαλο και μόνο από τον εγκέφαλο αντλούμε τις απολαύσεις μας, αντλούμε την ικανοποίηση, τις ηδονές και εξίσου τον πόνο, τη θλίψη και τα δάκρυα.
Οταν ήρθε η ώρα να επιλέξω τι να κάνω, σκέφθηκα αρχικά την ψυχολογία και στη συνέχεια οδηγήθηκα περισσότερο στη δεύτερη κλίση μου, στην ιατρική έρευνα, φτιάχνοντας άτλαντες του εγκεφάλου.
Η ψυχολογία, φυσικά, είναι και μια επιστήμη της υγείας και η ενασχόλησή μου με τη συγγραφή πρόσφατα οφείλεται εν μέρει στην πρώιμη «γνωριμία» μου με τους δραματουργούς της χρυσής εποχής της Ελλάδας, που τους θαύμαζα και σκέφτηκα ότι έβλεπα ένα σύγχρονο δράμα να συμβαίνει εδώ, όπου πλέον οι άνθρωποι υπονομεύουν την ίδια τους τη διαβίωση με την περιβαλλοντική υποβάθμιση.
– Πόσο κοντά ή μακριά είμαστε από την αποκωδικοποίηση του εγκεφάλου;
– Ανατομικά πλησιάζουμε, σίγουρα στον υποφλοιό και στη λεπτομερή χαρτογράφηση του εγκεφάλου του αρουραίου σε σύγκριση με του ανθρώπου. Ο αρουραίος είναι πολύ καλύτερα κατανοητός ανατομικά από τον άνθρωπο.
Στον αρουραίο έχει γίνει πολύ περισσότερη δουλειά, καθώς είναι ευκολότερο να πάρουμε έναν ιστό σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά θάνατον, ενώ, για παράδειγμα, δεν μπορούμε να πάρουμε δείγμα ανθρώπινου ιστού 8 ώρες μετά θάνατον, όπου πλέον έχει ξεκινήσει η διαδικασία της αποσύνθεσης.
– Διάβασα πως έχετε ανακαλύψει 94 πυρήνες του εγκεφάλου. Πώς οι ανακαλύψεις αυτές συνέβαλαν στην κατανόηση του ανθρωπίνου εγκεφάλου;
– Στην έρευνα του εγκεφάλου που κάνουμε στη νευροανατομία, υπάρχει μια στιγμή που πραγματικά σταματάμε τη δουλειά μας και είναι αυτή η στιγμή που νομίζουμε ότι βρήκαμε μια περιοχή του εγκεφάλου που δεν είχε παρατηρηθεί προηγουμένως, την οποία έχουμε το δικαίωμα να ονομάσουμε.
Η διάγνωση για τη νόσο του Πάρκινσον έχει βελτιωθεί, όπως και η φαρμακευτική αγωγή και κυρίως η ρύθμιση των συννοσηροτήτων. Πραγματική θεραπεία, όμως, δεν υπάρχει ακόμη.
Ετσι, το δικό μας έργο είναι σαν ένας χάρτης της Google. Εμείς προσδιορίσαμε τμήματα του εγκεφάλου που είναι πραγματικά ισοδύναμα με έναν οδικό κατάλογο, με τη διαφορά ότι είναι τρισδιάστατος, επειδή πρέπει να δώσουμε τις συντεταγμένες κάθε δομής του εγκεφάλου σύμφωνα με τα σημάδια αναφοράς, όπως ο ακουστικός πόρος και τα δόντια σε μια συγκεκριμένη θέση.
Αυτό που παρέχουμε είναι ένα πρότυπο πάνω στο οποίο ακουμπούν οι εργασίες στην επιστήμη. Και φυσικά, αν σας ενδιαφέρει μια ασθένεια, τίποτα δεν είναι πιο λογικό από το να δημιουργηθεί ένα μοντέλο της ασθένειας βασισμένο σε ζώο. Συνήθως τώρα σε ένα μοντέλο ποντικού. Με το ποντίκι υπάρχουν επιπλέον γενετικά μοντέλα της νόσου Αλτσχάιμερ, της επιληψίας και πολλών άλλων ασθενειών, καθώς και μη γενετικά –επαγόμενων περιβαλλοντικά– ασθενειών.
Και στη συνέχεια μπορεί πραγματικά να δράσουμε σε αυτό το ζώο που έχει την ασθένεια, βλέποντας πώς μπορεί να βελτιωθεί η κατάσταση. Παρέχουμε λοιπόν τους χάρτες του εγκεφάλου των ανθρώπων και των πειραματόζωων, έτσι ώστε οι επιστήμονες να μπορούν να πλοηγηθούν απρόσκοπτα για να δοκιμάσουν στα μη ανθρώπινα όντα τις υποθέσεις τους και στη συνέχεια να συσχετίσουν τις παρατηρήσεις τους στους ανθρώπους.
– Πιστεύετε ότι σε λίγα χρόνια θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε νευρολογικές ασθένειες όπως το Πάρκινσον ή το Αλτσχάιμερ;
– Η διάγνωση για τη νόσο του Πάρκινσον έχει βελτιωθεί, όπως και η φαρμακευτική αγωγή και κυρίως η ρύθμιση των συννοσηροτήτων με τη νόσο, όπως η κατάθλιψη που συχνά έχουν οι άνθρωποι, η οποία πλέον μπορεί να βελτιωθεί. Πραγματική θεραπεία δεν υπάρχει, καθώς δεν γνωρίζουμε καν την αιτία του Πάρκινσον, του ιδιοπαθούς Πάρκινσον. Υπάρχουν ορισμένοι τύποι Πάρκινσον, για παράδειγμα η εμφάνιση του Guam Πάρκινσον, που μπορεί να εκδηλωθεί και από την κατανάλωση ορισμένων φρούτων που πιστεύεται ότι προκαλούν Πάρκινσον, όπως αντίστοιχα υπάρχουν και ορισμένα φάρμακα που έχουν συνδεθεί με το Πάρκινσον.
Ετσι, για να λύσουμε τον γρίφο της θεραπείας της νόσου του Πάρκινσον συγκεκριμένα, πρέπει πρώτα από όλα να βρούμε τι την προκαλεί και να την «αφαιρέσουμε από το περιβάλλον», εκτός κι αν είναι κληρονομική.
– Πιστεύετε ότι θα αναπτυχθεί κάποια θεραπεία για το Πάρκινσον εντός της τρέχουσας δεκαετίας ή θα χρειαστούν περισσότερες δεκαετίες;
– Λοιπόν, παρατηρώ τα τελευταία 50 χρόνια και επομένως δεν είμαι τόσο αισιόδοξος ότι η εύρεση της θεραπείας είναι κάτι άμεσο. Παράλληλα, η νευροεπιστήμη δεν έχει θεραπεύσει καμία ασθένεια, αλλά φυσικά δεν είναι εντελώς άχρηστη, διότι μπορεί να βοηθήσει να προσδιοριστούν ποιοι παράγοντες προδιαθέτουν να αποκτήσει κάποιος Πάρκινσον, δηλαδή ενισχύοντας την πιθανότητα να πάθει την ασθένεια ή, για παράδειγμα, τη νόσο Αλτσχάιμερ.
Κανείς δεν ξέρει τι προκαλεί τη νόσο Αλτσχάιμερ, αλλά οι νευροεπιστήμονες θα πουν τι μπορεί να την καθυστερήσει και θα πουν επίσης τι είναι καλό για την καρδιά και για τον εγκέφαλο. Καθώς και ότι πρέπει οι άνθρωποι να κάνουν αερόβια άσκηση, όπως είναι το περπάτημα, το τρέξιμο, το κολύμπι, η κωπηλασία και η ποδηλασία και να μειώσουν δραστικά τη χοληστερόλη, που είναι επιβαρυντική για την καρδιά – έτσι καθυστερεί η εμφάνιση άνοιας.
Επίσης βοηθάει και η καλή παρέα, η επαφή με φίλους. Το καλό που έχετε εσείς στην Ελλάδα είναι οι στενές σχέσεις και η μεσογειακή διατροφή, που είναι συνεχώς διαθέσιμη. Ομως έχετε και προδιαθεσικούς παράγοντες για την άνοια, όπως το κάπνισμα και το… χτύπημα του κεφαλιού στο ταμπλό του αυτοκινήτου επειδή δεν φοράτε ζώνη ασφαλείας. Συχνά βάζετε εικονίσματα στα αυτοκίνητά σας και όχι ζώνες ασφαλείας…
– Θα επιστρέφατε στην Ελλάδα ως καθηγητής σε δημόσιο πανεπιστήμιο;
– Πιθανότατα όχι, γιατί κάποιοι άλλοι θα μπορούσαν να κάνουν καλύτερη δουλειά από εμένα. Νομίζω ότι σε αυτό που θα μπορούσα να είμαι ακόμη χρήσιμος θα ήταν να καθοδηγήσω ανθρώπους που κάνουν τις διατριβές τους, να δώσω συμβουλές, να επιβλέψω ένα ερευνητικό πρόγραμμα με κάποιον τρόπο. Επίσης, θα μπορούσα να δίνω κάποιες διαλέξεις σε όσους θέλουν να μάθουν τι είναι η νευροεπιστήμη. Αρκεί να μην ασχοληθώ με κάποιο διοικητικό θέμα, ασχολία που δεν μου αρέσει…
Τα δίδακτρα ίσως βοηθούσαν στην αναβάθμιση των ελληνικών ΑΕΙ
– Πιστεύετε ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι ισότιμα με τα πανεπιστήμια του εξωτερικού;
– Ναι, έχω γνωρίσει εξαιρετικούς επιστήμονες στα ελληνικά πανεπιστήμια. Βέβαια, οι συνθήκες υπό τις οποίες εργάζονται στην επιστήμη τους είναι δύσκολες. Αυτό που ξέρω από την ελληνική παιδεία, σε επίπεδο λυκείου, είναι ότι ένιωσα καλά όταν πήγα στο πανεπιστήμιο στην Αμερική. Δεν ένιωσα μειονεκτικά από τη σχολική μου παιδεία.
Αλλά ναι, βλέπω συναδέλφους στις νευροεπιστήμες να προσπαθούν σκληρά υπό δύσκολες καταστάσεις, χωρίς να υπάρχει χρηματοδότηση των υποδομών στο επίπεδο που θα περιμέναμε. Αυτό θα ήταν αιρετικό να το πω στην Ελλάδα, αλλά αν υπήρχε τρόπος να χρεώνονται οι φοιτητές και να πληρώνουν αργότερα μόλις το εισόδημά τους φθάσει στον μέσο όρο του ελληνικού εισοδήματος, τότε θα μπορούσες να χρηματοδοτήσεις τα πανεπιστήμια.
Στην Αυστραλία, όταν διαφημίστηκε το σύστημα που προανέφερα, όλοι οι ακαδημαϊκοί ήταν εναντίον, καθώς και οι φοιτητές. Τώρα κανείς δεν είναι εναντίον του. Στην Ελλάδα οι φοιτητές δεν έχουν χρήματα για να πληρώσουν. Λοιπόν, δώστε τους δάνεια. Αυτό έκανε η αυστραλιανή κυβέρνηση, τα οποία έπρεπε να αποπληρώσουν όταν έφθαναν στο μέσο εισόδημα των Αυστραλών. Θα μου πείτε όμως: «Θέτετε φόρο στη γνώση;». Λοιπόν, αν η γνώση πρόκειται να υποβαθμιστεί τόσο πολύ ώστε να μην αξίζει τον κόπο, τότε ένας φόρος στη γνώση θα μπορούσε να υπάρχει, αν το άτομο που θα επωφεληθεί από αυτή τη γνώση αργότερα θα βγάλει μισθό, διπλάσιο ή περισσότερο από τον μισθό του άλλου ατόμου που δεν είχε αυτό το όφελος της εκπαίδευσης. Οπότε, γιατί να μην πληρώσει αργότερα για την εκπαίδευση που έλαβε;
– Οπότε, αυτό που προτείνετε για κάθε φοιτητή – σπουδαστή είναι ένα βασικό τέλος.
– Κοιτάξτε, υπάρχουν τρόποι απόκτησης και υποτροφιών, αλλά η αρχή είναι αυτή και το παράδοξο είναι πως όταν αυτό εισήχθη στην Αυστραλία, μαντέψτε τι συνέβη με τις αιτήσεις εισαγωγής. Αυτές αυξήθηκαν τρομερά. Ισως οι φοιτητές αισθάνθηκαν ότι πρέπει να υπάρχει κάτι καλό εκεί για να μας κάνει να πληρώσουμε.
Οπότε, αν θέλετε να ασχοληθείτε με αυτό το θέμα, κοιτάξτε το μοντέλο της Αυστραλίας. Και εγώ θα ήθελα να έχω δωρεάν παιδεία, αλλά αν αυτή η παιδεία παρέχεται από ένα ανάπηρο σύστημα, επειδή δεν υπάρχει η κατάλληλη χρηματοδότηση, θα προτιμούσα να έχω καλή παιδεία και αυτοί που επωφελούνται από αυτήν να πληρώσουν αργότερα για το όφελος που έλαβαν.
– Αναφέρατε προσφάτως ότι στην Αυστραλία είχατε δει να πωλούνται κάρτες με καρδιές. Πιστεύετε ότι το συναίσθημα της αγάπης είναι ένα συναίσθημα που βασίζεται στην καρδιά ή είναι μια αντανάκλαση των εγκεφαλικών λειτουργιών;
– Η καρδιά δεν έχει καμία σχέση με το αίσθημα της αγάπης. Στο Σίδνεϊ πήγα σε ένα βιβλιοπωλείο να διαλέξω μια κάρτα για την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου για την αγαπημένη μου και ήρθα αντιμέτωπος με 300 κάρτες Αγίου Βαλεντίνου.
Κάθε μία από αυτές με τουλάχιστον μία καρδιά, κόκκινη καρδιά πάνω της. Καμία από αυτές δεν είχε σχεδιασμένους εγκεφάλους. Και αναγκάστηκα να γράψω ένα γράμμα σε ηλεκτρονική εφημερίδα στην Αυστραλία. «Αγάπη μου, αγάπη μου, σε αγαπώ από τα βάθη του μυαλού μου». Και ένας δημοσιογράφος από τη Μελβούρνη, από το ABC, με κάλεσε και μου είπε: «Επιμένετε ότι η καρδιά δεν έχει καμία σχέση με την αγάπη;». Και του απαντώ: «Ακόμη και στη μεταμόσχευση καρδιάς παίρνω την καρδιά σας, αλλά δεν πρόκειται να ερωτευτώ τη σύζυγό σας». Και μου απαντάει: «Τι κρίμα και είναι τόσο αξιαγάπητος άνθρωπος».
– Σας ευχαριστώ για τον χρόνο σας.
– Μην ξεχάσετε να πείτε στους αναγνώστες σας ότι ο καθηγητής Παξινός σάς δίνει αυτή την ευχή, να συρρικνωθεί ο εγκέφαλός σας λιγότερο από το αναμενόμενο για την ηλικία σας.