Υπομονή, αυτή ήταν η μεγαλύτερη αρετή που έπρεπε να επιδείξουν στον απόκοσμο λαβύρινθο. Σε κάποιους θαλάμους οι εξερευνητές χρειάστηκε να συρθούν με την κοιλιά τους, ενώ σε άλλους η παρουσία τους χανόταν μέσα στην απεραντοσύνη. Ορισμένες αίθουσες σε αυτό το σύμπλεγμα σπηλαίων, που απλώνεται για χιλιόμετρα κάτω από το τροπικό δάσος του τεράστιου νησιού Βόρνεο στη Νοτιοανατολική Ασία, είναι εξωφρενικά μεγάλων διαστάσεων, το ύψος σε κάποια σημεία υπερβαίνει τα 60 μέτρα. Βρέθηκαν εκεί για να επιβεβαιώσουν μία επιστημονική θεωρία με μεθοδική συλλογή δειγμάτων. Ηταν λεπτοδουλειά, που έπρεπε να γίνει σταγόνα σταγόνα.
Επί τρεις εβδομάδες τον Νοέμβριο ο Χρήστος Πέννος, γεωλόγος και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν της Νορβηγίας, συμμετείχε σε πολυμελή διεθνή επιστημονική αποστολή της Βρετανικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας στο Εθνικό Πάρκο Γκουνούνγκ Μούλου της Μαλαισίας. Σκοπός ήταν να ελέγξουν μια θεωρία σχετικά με τη δημιουργία και την εξέλιξη των εντυπωσιακών σπηλαίων του συμπλέγματος Clearwater Cave System.
Επρεπε να συλλέξουν σταγονίδια νερού από τα τοιχώματα, αλλά και την υγρασία που υπήρχε στον αέρα, και να αναλύσουν έπειτα τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά τους. «Η επιστημονική κοινότητα γνωρίζει ότι η υγρασία παίζει ρόλο στη διάλυση των τοιχωμάτων των σπηλαίων, αλλά σε αυτή την περίπτωση θέλαμε να ελέγξουμε σε τι βαθμό συμβαίνει αυτό», λέει στην «Κ» ο κ. Πέννος. «Ηταν μια χρονοβόρα διαδικασία, που γινόταν με επιμονή και υπομονή».
Η θεωρία του Αντριου Φάραντ, ερευνητή στο Βρετανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο και βασικού μέλους της αποστολής, είναι ότι η υγρασία σε αυτό το σύμπλεγμα σπηλαίων επιτάχυνε τη διάλυση του ασβεστολιθικού πετρώματος και με την πάροδο του χρόνου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση θαλάμων τόσο μεγάλων διαστάσεων. Μέρος αυτού του συμπλέγματος είναι και ο θάλαμος Sarawak, ο μεγαλύτερος σε όγκο στον κόσμο, μήκους άνω των 600 μέτρων και μέγιστου ύψους 115 μέτρων, ο οποίος ανακαλύφθηκε τον Ιανουάριο του 1981 από Βρετανούς σπηλαιολόγους. Μέλος εκείνης της ομάδας των πρωτοπόρων ήταν ο ακάματος εξερευνητής Αντι Ιβις, ο οποίος φέτος, σε ηλικία 75 ετών, τέθηκε επικεφαλής και στην πρόσφατη αποστολή στην οποία συμμετείχε ο κ. Πέννος.
«Μια ημέρα τον πέτυχα στη σπηλιά, γιατί κάθε ομάδα έχει διαφορετικό πρόγραμμα. Τον είδα πώς προχωρούσε, ήταν σαν να κάνει μια χορογραφία, πάντα προσεγμένος, καθαρός, ήταν μια εμπειρία να τον βλέπεις να κινείται στον χώρο», λέει ο κ. Πέννος. Τα σπήλαια που είχε εξερευνήσει στη Βρετανία ο Αντι Ιβις δεν μπορούσαν να συγκριθούν σε μέγεθος με αυτά στη Μαλαισία. «Θυμάμαι να μου περιγράφει πώς ήταν η πρώτη φορά που βρέθηκε στο Βόρνεο και βούρκωσε», προσθέτει ο Ελληνας ερευνητής, τον οποίο συνόδευε από τη Νορβηγία σε αυτή την αποστολή και ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπέργκεν, Στάιν Ερικ Λόριτζεν.
Ηδη από το 1978 πολυπληθείς βρετανικές αποστολές έχουν επικεντρωθεί σε αυτόν τον παράλληλο κόσμο στο Βόρνεο. Παρά τις συστηματικές εξερευνήσεις που έχουν γίνει έκτοτε, θεωρείται ότι δεν έχουν αποκαλυφθεί όλα τα μυστικά του, για αυτό και κάθε τόσο ομάδες ειδικών επιστρέφουν ώστε να εντοπίσουν νέες σήραγγες, ή να κατανοήσουν τις διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία των σπηλαίων και στην επέκτασή τους.
Η δειγματοληψία
Η αποστολή στην οποία συμμετείχε ο κ. Πέννος αναχωρούσε κάθε πρωί από τη βάση της στο Εθνικό Πάρκο. Με μηχανοκίνητη πιρόγα ένας ντόπιος οδηγός τους μετέφερε από το ποτάμι στα μέρη που ήθελαν να προσεγγίσουν. Σε κάποιες περιπτώσεις χρειαζόταν και πεζοπορία μέσα στη ζούγκλα, σε περάσματα διάσπαρτα με βδέλλες. Η πολύωρη συλλογή δειγμάτων έπρεπε να γίνει σε διαφορετικά σημεία, κοντά και μακριά από τις εισόδους των σπηλαίων, σε ανοίγματα από όπου διέρχονται ρεύματα αέρα, πλάι σε αποθέσεις περιττωμάτων νυχτερίδων, αλλά και χελιδονιών τα οποία φωλιάζουν σε εντυπωσιακά μεγάλους πληθυσμούς σε αυτά τα μέρη. Μάζευαν από κάθε σημείο σε φιαλίδια ποσότητες σταγονιδίων περίπου των 10 με 15 ml. Αυτή η ποικιλία στη δειγματοληψία θα τους επιτρέψει να σχηματίσουν πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τις διαφορετικές συνθήκες που επικρατούν στο αχανές σύμπλεγμα.
Προκειμένου να συγκεντρώσουν και την υγρασία στον αέρα, χρησιμοποιούσαν ένα παγωμένο μπουκάλι νερό. Το κρεμούσαν σε διάφορα σημεία των σπηλαίων και μόλις αυτό ίδρωνε, συνέλεγαν την υγρασία που είχε συμπυκνωθεί στα τοιχώματά του. Θα μπορούσαν για τον ίδιο σκοπό να χρησιμοποιήσουν και εξειδικευμένες αντλίες, επέλεξαν όμως πιο απλά μέσα ώστε να αποφύγουν πιθανή αστοχία υλικών.
Πολλές από τις μετρήσεις των δειγμάτων έπρεπε να γίνουν άμεσα, όσο ακόμη βρίσκονταν στο πεδίο, γιατί τα δεδομένα που τους ενδιέφεραν μεταβάλλονται με τον χρόνο. Οι βασικές μετρήσεις περιελάμβαναν τον υπολογισμό του PH και της ηλεκτρικής αγωγιμότητας. Παρόμοιες αναλύσεις και πειράματα με ανθρακικό ασβέστιο πραγματοποιούσαν με όργανα μεγαλύτερης ακρίβειας αφού επέστρεφαν στη βάση τους. Η επιστημονική έρευνα και οι αναλύσεις θα συνεχιστούν στη Βρετανία για να βγουν και τα τελικά συμπεράσματα.
Ο Χρήστος Πέννος, γεωλόγος και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν, συμμετείχε σε διεθνή επιστημονική έρευνα στο σύμπλεγμα Clearwater Cave System.
Ο κ. Πέννος βρήκε σε τρία σπήλαια και δείγματα ηφαιστειακής τέφρας, η οποία αποτέθηκε σαν στρώση λάσπης. Θα τα στείλει σε ένα εξειδικευμένο εργαστήριο στην Πίζα της Ιταλίας για περαιτέρω αναλύσεις. Η θεωρία είναι ότι προέρχονται από εκρήξεις σε ηφαίστεια των Φιλιππίνων και μεταφέρθηκαν εκεί από το νερό του ποταμού που ρέει μέσα στο σύμπλεγμα σπηλαίων.
Ερευνες στα παγοσπήλαια
Ο Ελληνας επιστήμονας έχει σημαντική ερευνητική εμπειρία από παγοσπήλαια στην Ευρώπη. Τα τελευταία χρόνια μαζί με Ελληνες και Ρουμάνους σπηλαιολόγους συλλέγουν με τρυπάνια πυρήνες πάγου (δείγματα κυλινδρικού δείγματος που προέρχονται από τη διάτρηση στρώματος πάγου), τα οποία φιλοδοξούν να τους αποκαλύψουν έπειτα από ειδικές αναλύσεις πληροφορίες για το παλαιοκλίμα, τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούσαν σε παλιότερες γεωλογικές περιόδους, χιλιάδες χρόνια πίσω.
Οι πυρήνες πάγου λειτουργούν ως βάση δεδομένων στην οποία δύναται να εγκλωβιστεί η παλαιοκλιματική πληροφορία που αναζητούν οι επιστήμονες. Οπως έχουν διαπιστώσει, όμως, αυτά τα πολύτιμα μυστικά των σπηλαίων κινδυνεύουν με αφανισμό. Το κλιματικό μοτίβο των τελευταίων ετών και πιο έντονα καιρικά φαινόμενα, έχουν επιταχύνει το λιώσιμο των αποθεμάτων πάγου σε σπήλαια, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Κροατία, στη Ρουμανία και στη Σλοβενία.
Οπως έχει εξηγήσει στην «Κ» ο κ. Πέννος, τα δείγματα οργανικής ύλης που βρίσκουν σε κάθε τοίχο πάγου (κομμάτια φύλλων ή ξύλου, κάποιο ζώο που πιθανόν να είχε παγιδευτεί εκεί, αλλά και περιττώματα νυχτερίδων), μπορούν με τη μέθοδο ραδιοχρονολόγησης με άνθρακα -14 να βοηθήσουν στον ακριβή προσδιορισμό της ηλικίας. Επειτα, μελετώντας την αναλογία των ισοτόπων οξυγόνου και υδρογόνου στα δείγματα πάγου μπορούν να βγάλουν συμπεράσματα για το κλίμα που επικρατούσε ανά συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Παρόμοιες λήψεις πάγου είχε πραγματοποιήσει ο ίδιος στη Νορβηγία, ενώ στην Ελλάδα η πρώτη του αντίστοιχη αποστολή μαζί με άλλους ερευνητές ήταν στη Χιονότρυπα του Φαλακρού, ένα από βαθύτερα παγοσπήλαια της χώρας 18 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Δράμας, το οποίο φτάνει στα -111 μέτρα.
Η Χιονότρυπα διανοίγεται σε τρία μέρη. Αρχικά οι ερευνητές πρέπει να πραγματοποιήσουν κατάβαση 60 μέτρων σε σαθρό λούκι. Μέσα από ένα άνοιγμα στην ανώτερη στρώση πάγου και κατάβαση άλλων 20 μέτρων οδηγούνται σε σκοτεινό θάλαμο, όπου η θερμοκρασία είναι στον ένα βαθμό Κελσίου.
Αποστολή στη ζούγκλα
Οι συνθήκες που συνάντησε ο κ. Πέννος στο σύμπλεγμα σπηλαίων της Μαλαισίας ήταν τελείως διαφορετικές. «Ηταν πολύ ζεστά, στους 22 βαθμούς Κελσίου, κάτι που σε συνδυασμό με την υγρασία, η οποία άγγιζε το 90%, δημιουργούσε αποπνικτική ατμόσφαιρα», λέει. Λόγω του τροπικού κλίματος κάθε απόγευμα έβρεχε, ενώ τα ρούχα τους ήταν διαρκώς μουσκεμένα. Κουβαλούσαν ολημερίς τη μυρωδιά της μούχλας. Υπήρξαν και άλλες, πρωτόγνωρες για τον ίδιο συναντήσεις σε αυτό το νέο περιβάλλον. «Εβλεπες φίδια, ακόμη και ένα χιλιόμετρο μέσα στο σπήλαιο. Είχε πολύ μεγάλες αράχνες, σχεδόν σαν την παλάμη μου και μεγαλύτερες, μυριόποδα μήκους μέχρι και 20 εκατοστά, αλλά και δολιχόποδα, γνωστά και ως ακρίδες των σπηλαίων, τα οποία ήταν διπλάσια σε μέγεθος από αυτά που έχουμε στην Ελλάδα», λέει.
Οι μεγάλες διαστάσεις των θαλάμων στη νήσο Βόρνεο του προκάλεσαν δέος, ωστόσο όπως εξηγεί, γρήγορα τον κυρίευσε ένα αίσθημα αυτοσυντήρησης και ήταν πιο προσεκτικός απ’ ό,τι συνήθως. Λέει ότι εκεί το παραμικρό ατύχημα μπορεί να είχε μεγάλες επιπτώσεις, καθώς η περιοχή είναι αρκετά απομακρυσμένη και το περπάτημα στη ζούγκλα μέχρι να προσεγγίσουν κάποια είσοδο δεν ήταν ό,τι πιο εύκολο. Επειτα από τόσες αποστολές σε βάραθρα και σπήλαια της Ελλάδας και του εξωτερικού η είσοδος σε αυτόν τον παράλληλο κόσμο δεν είναι πλέον κάτι που τον επηρεάζει. Παρατηρεί, όμως, ότι ακόμη και τώρα, κάθε φορά που βγαίνει στο φυσικό φως αισθάνεται μια ανεξήγητη ευφορία.