Την εκτίμηση ότι η ανθρωπιστική κρίση μόλις ξεκινάει για τους κατοίκους των περιοχών της Τουρκίας και της Συρίας που επλήγησαν από τον σεισμό της Δευτέρας και ότι η επόμενη ημέρα θα είναι εξαιρετικά δύσκολη και σε επίπεδο δημόσιας υγείας εκφράζουν ειδικοί επιστήμονες. Το μέγεθος του σεισμού, η έκταση των σεισμόπληκτων περιοχών, οι συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων και οι ζημιές στις δομές υγείας δημιουργούν εκεί τον πιο επικίνδυνο συνδυασμό για την εξάπλωση μολυσματικών νόσων, όπως η χολέρα.
Τον κίνδυνο που διατρέχουν οι κάτοικοι αυτών των περιοχών καταδεικνύει έρευνα της δρος Μαρίας Μαυρούλη, του καθηγητή Αθανασίου Τσακρή (Εργαστήριο Μικροβιολογίας Ιατρικής ΕΚΠΑ) και του δρος Σπυρίδωνος Μαυρούλη και του καθηγητή Ευθύμη Λέκκα (Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος ΕΚΠΑ), η οποία δημοσιεύθηκε στο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό Microorganisms, την επομένη του καταστροφικού σεισμού στην Τουρκία και στη Συρία.
Η έρευνά τους «πάντρεψε» τις επιστήμες υγείας και τις γεωεπιστήμες με στόχο να «φωτίσει» τις επιπτώσεις των σεισμών στη δημόσια υγεία και να διερευνήσει τους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση μολυσματικών νόσων έπειτα από μεγάλες σεισμικές δονήσεις.
Πολλαπλοί κίνδυνοι
«Από την έρευνά μας –που, τραγική ειρωνεία, δημοσιεύθηκε την επομένη του καταστροφικού σεισμού– καταλαβαίνει κανείς πόσο δύσκολη θα είναι η αποκατάσταση των περιοχών που χτυπήθηκαν από τον Εγκέλαδο. Πρόκειται για περιοχές ήδη υποβαθμισμένες και ευάλωτες, “ξεχασμένες” ουσιαστικά από το κράτος τους», επισημαίνει στην «Κ» ο καθηγητής Μικροβιολογίας και αντιπρύτανης του ΕΚΠΑ Αθανάσιος Τσακρής. Και προσθέτει: «Οι συνέπειες, λοιπόν, θα είναι πολλαπλές. Πολύ φοβάμαι ότι η ανθρωπιστική κρίση μόλις ξεκίνησε. Μετά τα Ρίχτερ, οι κάτοικοι θα έχουν να αντιμετωπίσουν και την εξάπλωση μολυσματικών νόσων όπως η χολέρα, αν δεν δημιουργηθεί άμεσα ένα διεθνές σύστημα επιτήρησης που θα ανιχνεύει έγκαιρα τα κρούσματα διαφόρων λοιμώξεων και τη δυναμική μετάδοσής τους».
Ερευνα Ελλήνων επιστημόνων καταγράφει τις επιπτώσεις των καταστροφικών σεισμών στη δημόσια υγεία, με βάση τα δεδομένα από 552 περιπτώσεις από το 1980 έως και το 2016.
Ειδικότερα, οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα από 552 καταστροφικούς σεισμούς που έγιναν από το 1980 έως και το 2016 και κατέγραψαν τις επιπτώσεις τους στη δημόσια υγεία. Ενδεικτικά, στην Αϊτή, μετά τον σεισμό μεγέθους 7 βαθμών Ρίχτερ το 2010, τριπλασιάστηκε ο αριθμός των περιστατικών φυματίωσης μεταξύ των ατόμων που διέμεναν σε καταυλισμούς σεισμοπλήκτων και πενταπλασιάστηκε μεταξύ όσων έμεναν σε φτωχογειτονιές των πόλεων. Επίσης, καταγράφηκε επιδημία χολέρας για πρώτη φορά στη χώρα έπειτα από έναν αιώνα «απουσίας της νόσου».
Το 1999, μετά τον σεισμό μεγέθους 7,6 βαθμών Ρίχτερ στο Ιζμίτ της Τουρκίας, καταγράφηκε μεταξύ άλλων αυξημένη συχνότητα ηπατίτιδας Α και Ε σε παιδιά σε καταυλισμούς, δερματικών λοιμώξεων γενικά σε σεισμοπλήκτους, ενώ περιστατικά λοιμώξεων με συμπτώματα από το γαστρεντερικό (λαμβλίαση, οξύουρος) εντοπίζονταν σε παιδιά που διαβιούσαν σε καταυλισμούς χρόνια μετά τον σεισμό. Το 1994, στο Northridge της Καλιφόρνιας, ΗΠΑ, μετά τον σεισμό 6,7 βαθμών Ρίχτερ καταγράφηκε επιδημία του πυρετού της κοιλάδας (κοκκιδιοειδομυκητίαση), μιας νόσου που προκαλείται από την εισπνοή σκόνης από χώμα που περιέχει τον συγκεκριμένο μύκητα. Αντιστοίχως, μετά τους σεισμούς της Κεφαλονιάς τον Φεβρουάριο 2014 καταγράφηκε αύξηση των αναπνευστικών λοιμώξεων στο νησί. Σύμφωνα με την έρευνα, οι σεισμοί που διαμορφώνουν ιδανικές συνθήκες για την εμφάνιση λοιμωδών νοσημάτων κατά τη μετακαταστροφική περίοδο έχουν μέγεθος ίσο ή μεγαλύτερο από 5,6 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ, με εκτεταμένες και σοβαρές επιπτώσεις στον πληθυσμό, συμπεριλαμβανομένων χιλιάδων θυμάτων, τραυματιών και αστέγων που χρειάζονται άμεση περίθαλψη και φιλοξενία σε χώρους έκτακτης ανάγκης.
Οσον αφορά την κατανομή τους, ο καθηγητής Λέκκας αναφέρει στην «Κ» ότι «οι σεισμοί που έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν λοιμώδη νοσήματα εκδηλώνονται εντός μεγάλων ενεργών ρηξιγενών ζωνών του πλανήτη, όπως το αλπικό σύστημα της Τηθύος (Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία, Ιράν, Πακιστάν και Κίνα), η Περιειρηνική Ζώνη, ευρέως γνωστή ως το Δαχτυλίδι της Φωτιάς και οι ζώνες Καραϊβικής – Κεντρικής Αμερικής».
Σύμφωνα με τους κ. Λέκκα και Μαυρούλη, παράγοντες κινδύνου που ευνοούν την εμφάνιση λοιμωδών νοσημάτων σε σεισμόπληκτες περιοχές «είναι το μέγεθος και η ένταση του σεισμού, η ένταση των επακόλουθων φαινομένων του, τα δημογραφικά και επιδημιολογικά χαρακτηριστικά της πληγείσας περιοχής, το επίπεδο εκπαίδευσης και οι συνθήκες διαβίωσης των σεισμόπληκτων κοινοτήτων, καθώς και οι βλάβες στις δομές δημόσιας υγείας».
Υγειονομικό ντόμινο
Η ισχυρή εδαφική δόνηση και οι επακόλουθες σοβαρές δομικές βλάβες σε κατοικίες δημιουργούν την επείγουσα ανάγκη άμεσης στέγασης χιλιάδων ανθρώπων σε χώρους, οργανωμένους ή μη, όπου επικρατεί συνωστισμός και επιδεινώνονται οι συνθήκες υγιεινής. Οι βλάβες στις εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης προκαλούν προβλήματα και καθυστερήσεις στην παροχή πρώτων βοηθειών και άμεσης ιατρικής περίθαλψης στους πληγέντες. Η καταστροφή τμημάτων του οδικού δικτύου έχει ως αποτέλεσμα την προσωρινή διακοπή των υπηρεσιών μεταφορών και δυσκολίες στην άμεση πρόσβαση σε βασικές προμήθειες και υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης. Οι σεισμόπληκτοι στην πλειονότητά τους ζουν σε υπερπλήρεις χώρους καταφυγής και έκτακτης ανάγκης, οπότε οι συνθήκες συνωστισμού και ο ανεπαρκής αερισμός συγκαταλέγονται στους επιβαρυντικούς παράγοντες για τις λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού, οι οποίες συνήθως εκδηλώνονται σε μικρή χρονική απόσταση από τη σεισμική δόνηση. Οι υδατογενείς και οι τροφιμογενείς λοιμώξεις προκαλούνται κυρίως από μολυσμένα τρόφιμα και νερό, και από την κακή, λόγω των περιστάσεων, προσωπική υγιεινή. Τα κουνούπια, οι σκνίπες, τα τσιμπούρια και τα ακάρεα έρχονται να συμπληρώσουν την αλυσίδα της μολυσματικής μετάδοσης.
«Με αφορμή την εκδήλωση των σεισμών από το ρήγμα της Ανατολικής Ανατολίας, που κυριολεκτικά έχουν ισοπεδώσει μια εκτεταμένη περιοχή με μεγάλες πόλεις και με τους αριθμούς των ανθρωπίνων απωλειών και τραυματιών να προκαλούν σοκ, τα αποτελέσματα της έρευνάς μας υπογραμμίζουν την αναγκαιότητα της πολυκινδυνικής προσέγγισης στην πρόληψη και διαχείριση καταστροφών και κρίσεων», τονίζει στην «Κ» η κ. Μαυρούλη.
Επιδημίες μετά από σεισμούς
Νόρθριτζ, Καλιφόρνια, ΗΠΑ 17/1/1994
6,7 Ρίχτερ
(60 νεκροί)
Επιδημία πυρετού της κοιλάδας
Κόμπε, Ιαπωνία 17/1/1995
6,9 Ρίχτερ
(5.297 νεκροί)
Αύξηση του αριθμού των ατόμων με αναπνευστικές νόσους κατά 4,5 φορές
Ιζμίτ, Τουρκία 17/8/1999
7,6 Ρίχτερ
(17.127 νεκροί)
Αύξηση των περιστατικών ηπατίτιδας Α και Ε σε παιδιά και μικρές επιδημίες νόσων του γαστρεντερικού που συνδέονται με κακές συνθήκες υγιεινής.
Ινδονησία 26/12/2004
9,2 Ρίχτερ
(165.708 νεκροί)
Επιδημίες υδατογενών λοιμώξεων μεταξύ όσων επιβίωσαν από το τσουνάμι. Το 85% των παιδιών έως 5 ετών υπέφεραν από διάρροια.
Κασμίρ, Πακιστάν 8/10/2005
7,6 Ρίχτερ
(86.000 – 87.350 νεκροί)
Αύξηση των ιώσεων του άνω αναπνευστικού συστήματος (23% της συνολικής νοσηρότητας).
Αϊτή 12/1/2010
7 Ρίχτερ
(222.570 νεκροί)
Τριπλασιασμός της συχνότητας της φυματίωσης σε καταυλισμούς και πενταπλασιασμός σε φτωχογειτονιές των πόλεων.
Εκουαδόρ 16/4/2016
7,8 Ρίχτερ
(672 νεκροί)
Επιδημία του ιού Ζίκα (1.106 κρούσματα τους τρεις μήνες που ακολούθησαν, έναντι 89 περιστατικών πριν)