Ο Χρήστος είναι «καθαρός» από τζόγο 759 ημέρες. Σήμερα, στα 32 του θυμάται να παίζει από πολύ μικρός. «Στο λύκειο, στα διαλείμματα, παίζαμε ζάρια», αναφέρει χαρακτηριστικά. Ο Παντελής, 43 ετών, απέχει από τον τζόγο 758 ημέρες. Η ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια ξεκίνησε από τη δευτέρα δημοτικού «Θανάση, Κουμ καν, ΠΡΟΠΟ», λέει. «Συνειδητά» έπαιζε επί 23 χρόνια. Εφτασε πολύ κοντά στο να τα χάσει όλα και κυρίως την οικογένειά του. «Θεωρούσα την κόρη μου γρουσούζα. Ερχόταν το παιδί να με αγκαλιάσει και εάν έπαιζα εκείνη τη στιγμή, το έδιωχνα», εξομολογείται. Και οι δύο πριν ξεκινήσουν πρόγραμμα απεξάρτησης έπαιζαν «κάθε μέρα, όλη την ώρα». Οπως περιγράφουν στην «Κ», «το μυαλό σου είναι μόνο σε αυτό. Πώς θα ταΐσεις το θηρίο. Δεν έχει να κάνει με το κέρδος. Δεν κοιτάς καν τα νούμερα. Θέλεις την αδρεναλίνη. Το πάνω, κάτω. Το “μπαλαντζάρισμα” των συναισθημάτων».
Ο Χρήστος και ο Παντελής είναι μέλη του ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ, ένα από τα προγράμματα για τις «νόμιμες εξαρτήσεις»: αλκοόλ και τυχερά παιχνίδια, και για τα οποία η ζήτηση αυξάνει διαρκώς, με την αναμονή για ένταξη να ξεπερνάει τους τρεις μήνες. Σύμφωνα με στελέχη του ΚΕΘΕΑ, το τελευταίο διάστημα οι περισσότερες κλήσεις που λαμβάνει το τηλεφωνικό κέντρο του Οργανισμού αφορούν το συγκεκριμένο πρόγραμμα. Το 2021 η γραμμή 1114 του ΚΕΘΕΑ για τα τυχερά παιχνίδια απάντησε σε 1.915 κλήσεις ατόμων που ζητούσαν υποστήριξη, έναντι 1.370 κλήσεων το 2020, και 1.114 το 2019. Ο τζίρος των τυχερών παιχνιδιών, το 2022 ξεπέρασε τα 29 δισ. ευρώ, αυξημένος κατά 28,8% σε σύγκριση με το 2021 και κατά 83% σε σχέση με το 2019.
Η «Κ» βρέθηκε στο ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ και μίλησε με τον Χρήστο και τον Παντελή, οι οποίοι αφηγούνται τη διαδρομή τους, τον εθισμό τους –τη δική τους «επίσκεψη στο Ρουλέτενμπουργκ» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι (επινοημένη λουτρόπολη με αίθουσα καζίνο στη νουβέλα «Ο παίκτης»)– και την προσπάθεια απεξάρτησής τους.
Χρήστος, 32 ετών
Καθαρός 759 ημέρες
«Με λένε Χρήστο. Είμαι “καθαρός” από τζόγο 759 ημέρες. Είμαι 32 χρονών, παιδί τρίτεκνης οικογένειας, και από όταν θυμάμαι τον εαυτό μου, είχα επαφή με τυχερά παιχνίδια». Ο Χρήστος θυμάται σε ηλικία δύο χρονών να κάθεται στα πόδια της γιαγιάς του όταν αυτή έπαιζε χαρτιά και να παίζει και ο ίδιος με τα χαρτιά της. «Δεν λέω ότι φταίει η γιαγιά μου για εδώ που έφτασα. Σίγουρα έχει κάποιο μερίδιο και η οικογένειά μου γιατί δεν έχω ακούσει ποτέ “όχι” στη ζωή μου και δεν είχα όριο σε τίποτα.
»Πέρασαν τα χρόνια, εγώ ήμουν στις εξαρτήσεις γενικά γιατί δούλευα και νύχτα. Κάποια στιγμή στα 30 μου βρέθηκα να είμαι σε κατάθλιψη. Είχα φτάσει σε ένα σημείο που δεν με άντεχα άλλο. Δεν άντεχα το ότι δεν είχα στόχους, δεν είχα όνειρα, δεν είχα καμία αξία για εμένα. Εάν πέθαινα την επόμενη ημέρα δεν θα είχα πρόβλημα με αυτό. Αν με ρωτήσεις για το πώς έβλεπα ο ίδιος τον εαυτό μου τότε, θα πω “ρημάδι”». Ο Χρήστος έπαιζε ηλεκτρονικό τζόγο και καζίνο. Ηταν κάτι που, όπως ο ίδιος αναφέρει, του έφερνε μία προσωρινή ευχαρίστηση. «Πολλές φορές χαιρόμουν με το να χάνω. Η αλήθεια είναι ότι δεν έπαιζα για να κερδίσω, έπαιζα για να παίξω. Εκεί κρίνεται η εξάρτηση. Με θυμάμαι πολλές φορές να κερδίζω χρήματα πολύ γρήγορα, και να σκέφτομαι ότι αυτά θα ήταν καλά, αφού έχω παίξει 5-6 ώρες και έχω εξαντληθεί. Οχι μέσα στα τρία λεπτά που είμαι μέσα».
Ο Χρήστος απευθύνθηκε στο πρόγραμμα απεξάρτησης έπειτα από παρακίνηση της οικογένειάς του. «Πρώτα πήρε τηλέφωνο στο ΚΕΘΕΑ η μητέρα μου. Δεν το πίστευα όταν έμαθα ότι το έκανε αυτό. Τότε είπα, “κοίτα πού έφτασα”. Προσπάθησα να το κόψω μόνος μου. Πέρασαν έξι ημέρες, έπαιξα ξανά, και αποφάσισα να σηκώσω το τηλέφωνο και να πάρω».
Το 2021 η γραμμή 1114 του ΚΕΘΕΑ απάντησε σε 1.915 κλήσεις ατόμων που ζητούσαν υποστήριξη, έναντι 1.370 το 2020, και 1.114 το 2019.
Παντελής, 43 ετών
Καθαρός 758 ημέρες
Ο Παντελής αναγκάστηκε από τη σύζυγό του να ακολουθήσει το πρόγραμμα απεξάρτησης. «Εγώ δεν ήθελα να αφήσω τον τζόγο. Απλά η σύζυγος μου έθεσε το δίλημμα “ή σταματάς και μπαίνεις στο πρόγραμμα, ή παίρνω τα παιδιά και φεύγω”», σημειώνει. Αυτό έγινε μετά τον θάνατο της μητέρας του. «Οταν αποκαλύφθηκαν όλα», όπως λέει. «Ο αδελφός της μητέρας μου πήρε τηλέφωνο τη σύζυγό μου και της έδειξε τα χρέη μου, αναλυτικά, “θα μείνετε στον δρόμο”, της είπε. Την τρόμαξε. Εκεί οδεύαμε. Ψάχνοντας τρόπο να σβήσω τα χρέη μου είχα σκεφτεί να νοσηλευτώ στο Δαφνί για δύο χρόνια, γιατί είχα μάθει ότι εάν πάρω τρελόχαρτο, τα χρέη διαγράφονται. Φανταστείτε πού είχα φτάσει.
»Το πρώτο εξάμηνο στο πρόγραμμα έκανα υπομονή. Το μυαλό γύρναγε στον τζόγο. Ηταν πάρα πολύ δύσκολο. Ενιωθα σαν να με είχαν χωρίσει από τον έρωτα της ζωής μου. Ηταν τρομερή η στέρηση. Δουλεύοντας μέσα από την ομάδα και τις ατομικές συνεδρίες κατάφερα να δω τι είχα γίνει στο παρελθόν μέσω του τζόγου. Πόσο είχα απομακρυνθεί από τα παιδιά μου. Πόσο είχα διώξει την κόρη μου από κοντά μου. Η κόρη μου ήταν η γρουσούζα –τη θεωρούσα γρουσούζα–, ο γιος μου ήταν ο γουρλής. Ερχόταν το παιδί να με αγκαλιάσει και, εάν έπαιζα εκείνη τη στιγμή, την έδιωχνα. Με τη σύζυγο, η σχέση ήταν μία σιωπή. Τις τελευταίες ημέρες της μάνας μου στο νοσοκομείο, της κράταγα το χέρι και με το άλλο έπαιζα στο κινητό. Αυτά είναι πράγματα που θα με κυνηγάνε, θα τα έχω πάντα στο μυαλό μου. Αλλά θα είναι και η πυξίδα για να μην ξαναγυρίσω εκεί που ήμουν», τονίζει ο Παντελής.
Ο Χρήστος και ο Παντελής είναι κοντά στην «αποφοίτησή τους» από το πρόγραμμα, το οποίο έχει διάρκεια δύο ετών και περιλαμβάνει κατά βάση ατομικές συνεδρίες και συνεδρίες των ομάδων αυτοβοήθειας όπου τα μέλη ανταλλάσσουν εμπειρίες. «Δεν άκουσα απόψεις στην ομάδα. Ακουσα βιώματα. Αυτό ήταν που μου προσέφερε σημαντική βοήθεια, γιατί είδα ότι δεν ήμουν μόνος μου», τονίζει ο Παντελής.
«Μπαίνοντας στο πρόγραμμα ήρθαν αλλαγές πολύ γρήγορα και πολύ απότομα σε εμένα. Αλλαξα δουλειά, μέρος που μένω, συμπεριφορά, παρέες, δραστηριότητες. Αλλαξα τρόπο σκέψης», λέει ο Χρήστος. Σύμφωνα με τον ίδιο, για την επιτυχία του προγράμματος παίζει μεγάλο ρόλο το πόσο πολύ θες να αλλάξεις. «Γιατί εύκολο δεν είναι. Δεν λέω ότι κάνουμε κάποιο κατόρθωμα, αλλά εύκολο δεν είναι. Σε βγάζει από τη θέση εύνοιας που έχεις, από την ανεξέλεγκτη κατάσταση που ζεις. Σε βάζει στα όρια που θα έπρεπε να έχει κάθε φυσιολογικός άνθρωπος στη ζωή του», προσθέτει. Στην προοπτική της «αποφοίτησής του» ο Παντελής λέει, «δεν εφησυχάζω. Ο αγώνας είναι διαρκής, κάθε μέρα μία μάχη. Χαίρομαι πολύ που θα αποφοιτήσω όταν έρθει η ώρα, αλλά θα είμαι κοντά στο πρόγραμμα και στις θεραπεύτριες».
Η υπεύθυνη του ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ Ελένη Βοτίκα, μιλώντας στην «Κ» σημειώνει, «το πρόγραμμα αφορά σε ψυχική απεξάρτηση, άρα το ζητούμενο είναι πώς τα μέλη του θα μπορέσουν να μπουν σε αποχή, να σταθεροποιήσουν την αποχή, και εν συνεχεία να αντιληφθούν τη συμπεριφορά τους και τα κενά που υπήρξαν στον ψυχισμό τους ώστε να βρει χώρο η εξάρτηση να υπάρξει», σημειώνει. Σύμφωνα με την ίδια, η εξάρτηση από τα τυχερά παιχνίδια είναι πολυπαραγοντική. «Εχει να κάνει με τον ίδιο τον άνθρωπο, τη δομή του και την ιστορία του, τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες ζει, την οικογένειά του. Ολοι αυτοί οι παράγοντες αλληλεπιδρούν. Εάν μπορούσαμε να πούμε κάτι, είναι ότι οι άνθρωποι που είναι στον τζόγο έχουν δύο χαρακτηριστικά: την παρόρμηση και μία ευαλωτότητα στην ανία. Είναι πολύ σημαντικό να ξέρουμε ότι ο κοινωνικός παίκτης από τον εξαρτημένο διαφοροποιείται στο ότι στον πρώτο ο τζόγος έχει αρχή, μέση και τέλος. Ο εξαρτημένος μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο που ξεκινάει με ένα ερέθισμα, εν συνεχεία μπαίνουν οι σκέψεις και οι σκέψεις οδηγούν σε δράση», αναφέρει η κ. Βοτίκα και εξηγεί: Μπορεί στην αρχή να κερδίσει –τύχη του πρωτάρη–, μετά ξαναποντάρει, στην πορεία είναι δεδομένο ότι θα χάσει, θα μπει στη διαδικασία να ρεφάρει, θα κερδίσει ή θα χάσει ξανά και πάει λέγοντας. Το αρχικό ερέθισμα μπορεί να είναι το εύκολο κέρδος, ή οι οικονομικές δυσκολίες. Μετά, το ερέθισμα μπορεί να είναι σκέψεις όπως «σήμερα είναι η τυχερή μου ημέρα», ή «αυτό είναι το αγαπημένο μου μηχάνημα».
Το προφίλ όσων λαμβάνουν θεραπεία στα προγράμματα απεξάρτησης από τα τυχερά παιχνίδια του ΚΕΘΕΑ είναι κυρίως άνδρες, με μέση ηλικία τα 37 έτη που έχουν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια ή την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σχεδόν οκτώ στα δέκα άτομα αντιμετωπίζουν προβλήματα σχέσεων και οικονομικά προβλήματα που οφείλονται στον εθισμό τους. Ενα χαρακτηριστικό των προγραμμάτων απεξάρτησης είναι και η υποστήριξη των οικείων. Σύμφωνα με την κ. Βοτίκα, «είναι πολύ σημαντικό για την/τον σύντροφο να κατανοήσει τι σημαίνει εξάρτηση, πώς βιώνει ο ίδιος ή η ίδια την εξάρτηση και πού χρειάζεται να αλλάξει συμπεριφορές ώστε να υποστηριχθεί η προσπάθεια απεξάρτησης και η “καθαρότητα” μέσα στην οικογένεια».
Τα προγράμματα απεξάρτησης από τα τυχερά παιχνίδια του ΚΕΘΕΑ παρέχουν υπηρεσίες τα τελευταία τρία χρόνια σταθερά σε περισσότερους από 400 εξαρτημένους ετησίως και από 300 οικείους τους. Προγράμματα για τον τζόγο λειτουργούν επίσης το Αιγινήτειο («Αθηνά»), το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης («Μέθεξις») και το ΨΝΑ -18 ΑΝΩ. Η αυξημένη ζήτηση οδήγησε στην ανάπτυξη περισσότερων δομών: από 4 προγράμματα το 2018 σε έξι το 2022 (ΑΛΦΑ, ΑΡΙΑΔΝΗ, ΗΠΕΙΡΟΣ, ΕΞΟΔΟΣ, ΚΙΒΩΤΟΣ, ΝΟΣΤΟΣ). Πρόσφατα ξεκίνησε η λειτουργία νέας δομής στον Πειραιά, και η οποία όπως ανέφερε στην «Κ» ο διευθυντής του ΚΕΘΕΑ Βασίλης Γκιτάκος, αναμένεται να μειώσει την αναμονή για το πρόγραμμα της Αθήνας.
Ολοένα και πιο μικρές ηλικίες
Οπως επισημαίνει στην «Κ» ο πρόεδρος του Δ.Σ. του ΚΕΘΕΑ Χρίστος Λιάπης, «διαφαίνεται μία τάση αύξησης των ατόμων με προβληματική σχέση με τα τυχερά παιχνίδια αλλά και μία μείωση της ηλικίας των ατόμων αυτών, κάτι που μπορεί να είναι απότοκο της πανδημίας. Το lockdown, η πανδημία και το ψυχοπιεστικό πλέγμα αυτών των συνθηκών ώθησαν περισσότερους σε μια εκτόνωση μέσω τζόγου και κυρίως του ηλεκτρονικού τζόγου. Στο ίδιο πλαίσιο, πολλοί έφηβοι που έμειναν κλεισμένοι στο σπίτι για μεγάλα διαστήματα, μπροστά σε μια οθόνη και με εύκολη πρόσβαση στο πλαστικό χρήμα των γονιών». Ο κ. Γκιτάκος τονίζει ότι «είναι κάτι που πρέπει να παρακολουθούμε. Χρειάζεται χρόνος για να δούμε εάν τελικά αυτή η τάση θα παγιωθεί ή θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα». Σημειώνεται ότι ήδη από το 2019 είχε μετρηθεί, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος ESPAD για τις εξαρτήσεις σε μαθητικό πληθυσμό (Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας), ότι σχεδόν ένας στους εννέα νέους 16 έως 18 ετών (10,7%) στη χώρα μας βρίσκεται σε κίνδυνο για παθολογική ενασχόληση, ενώ το 2,6% έχει ήδη παθολογική ενασχόληση.
Ισως την κορυφαία περιγραφή της εξάρτησης από τον τζόγο στην παγκόσμια λογοτεχνία προσφέρει ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι στο έργο του «Ο παίκτης». Ο ήρωάς του, Αλεξέι Ιβάνοβιτς, διηγείται για μία από τις από τις επισκέψεις του στο καζίνο του Ρουλέτενμπουργκ, «έκαιγα ολόκληρος. Πήρα όλο τούτο το ποσό και το ‘βαλα στο κόκκινο. Κι άξαφνα συνήλθα. Και μονάχα μία φορά για όλη κείνη τη βραδιά, σ’ όλο το παιχνίδι, με κυρίεψε ο φόβος κι έκανε να τρέμουνε τα χέρια και τα πόδια μου. Αισθάνθηκα φρίκη και μονομιάς κατάλαβα τι θα σήμαινε για μένα εάν τώρα έχανα! Στο παιχνίδι αυτό βρισκόταν όλη μου η ζωή!».