Στην οδό Μπαχάλια, σ’ έναν δρόμο που σε υποδέχεται με μια αλέα από σφένδαμους, στο νούμερο 6 βρίσκεται το Μουσείο Λογοτεχνίας του Χαρκόβου.
Η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας, στο ανατολικό άκρο της χώρας γειτνιάζει με τη Ρωσία. Το 2001, μάλιστα, αδελφοποιήθηκε με το Μπέλγκοροντ, μία ρωσική πόλη, περί τα 80 χλμ βορειοανατολικά. Εικοσιένα χρόνια μετά, η πρώτη πρωτεύουσα της Σοβιετικής Ουκρανίας, με τους μεγάλους και κρύους χειμώνες, ήταν από τις πρώτες που δέχθηκαν σφοδρή επίθεση από τις ρωσικές δυνάμεις, μεγάλο μέρος των οποίων είχαν ήδη σταθμεύσει στη γείτονα «αδελφή» πόλη.
Από τις πρώτες πρωινές ώρες της 24ης Φεβρουαρίου 2022 και για αρκετούς μήνες, οι εκρήξεις στο Χάρκοβο ήταν σε καθημερινή βάση αδιάκοπες – «σαν να είχαμε μπει σε ένα σκοτεινό δωμάτιο. Δεν γνώριζα τίποτα για τον πόλεμο, είχα την εικόνα που δίνουν οι ταινίες και η λογοτεχνία. Τώρα, δυστυχώς, έχουμε βιώσει αυτή την άσχημη εμπειρία».
Η Τετιάνα Πιλίπτσουκ δεν μιλάει καλά αγγλικά, ωστόσο η γλώσσα του σώματος της είναι σαφής: οι συσπάσεις στο πρόσωπο της, οι μικρές, μα αδιόρατα απότομες, κινήσεις στο κορμί της, ενώ περιγράφει στιγμές από το πρώτο διάστημα της εισβολής, είναι εύγλωττες. Τα μάτια της γλυκαίνουν, χαμογελούν, όταν της λέω ότι κάποια στιγμή θέλω να επισκεφθώ το Μουσείο της Λογοτεχνίας, του οποίου ανέλαβε τη διεύθυνση ένα μήνα πριν από την εισβολή, ωστόσο -«μέχρι να τελειώσει αυτός ο εφιάλτης»- η Τετιάνα μάλλον θα ζει μονίμως με μία σκιά να βαραίνει το βλέμμα της.
«Δεχόμασταν διαρκές σφυροκόπημα, κάθε μέρα, ήταν πολύ δύσκολο για μας, αλλά τώρα η κατάσταση έχει αλλάξει, αρκετός κόσμος επέστρεψε στην πόλη, η ζωή σιγά σιγά επανέρχεται», λέει και προσθέτει: «Δεν έχει ανοίξει ακόμα το Μουσείο Λογοτεχνίας – ωστόσο μετά την αποχώρηση του ρωσικού στρατού, έχουμε κάνει διάφορες εκδηλώσεις, φεστιβάλ, είχε υπέροχη ατμόσφαιρα, εθελοντές, καθηγητές, καλλιτέχνες, συζητήσαμε για το μέλλον της πόλης μας. Το Χάρκοβο είναι μία ανάσα από τη Ρωσία, ήταν μία ζώνη τράνζιτ με τη γειτονική χώρα. Τώρα πρέπει να αλλάξει ο ρόλος του Χαρκόβου, δεν γνωρίζω όμως πώς θα μοιάζει το μέλλον μας μετά τον πόλεμο. Πρέπει να τα θέσουμε όλα υπό συζήτηση: τι θα κάνουμε μετά τη νίκη μας».
Η διάσωση της πολιτισμικής κληρονομιάς
Η Τετιάνα Πιλίπτσουκ και το προσωπικό του Μουσείου Λογοτεχνίας του Χαρκόβου ανέλαβαν να φέρουν σε πέρας ένα τιτάνιο έργο. Έδωσαν μία παράπλευρη μάχη μέσα στον πόλεμο: Διέσωσαν όλες τις συλλογές και τα εκθέματα του Μουσείου, τα οποία -όπως υποστηρίζουν- είναι η ζώσα απόδειξη της διαφορετικότητας των Ουκρανών από τους Ρώσους. Κι όσο ο Πούτιν επιχειρεί τη συστηματική εξόντωση της ταυτότητας και του πολιτισμού της χώρας, τόσο θα υπάρχουν άνθρωποι σαν την Τετιάνα Πιλίπτσουκ, που θα διατηρούν ψηλά την ασπίδα της αντίστασης.
Το Μουσείο Λογοτεχνίας του Χαρκόβου άνοιξε τον Απρίλιο του 1988 με πρωτοβουλία συγγραφέων της πόλης. «Διαθέτει μία συλλογή που αποδεικνύει ότι οι Ουκρανοί είμαστε άλλη εθνότητα από τους Ρώσους» και αποστολή είναι «να συλλέξουμε, να διατηρήσουμε, να ερευνήσουμε και να εκλαϊκεύσουμε την ουκρανική, ιδιαίτερα τη λογοτεχνική, κληρονομιά».
Πριν από την εισβολή, στο μουσείο υπήρχαν περίπου 30.000 εκθέματα που σχετίζονται με το Χάρκοβο και την ουκρανική λογοτεχνία.
Για όσους εργάζονται εκεί, η συλλογή δεν έχει μόνον μουσειακή μα και εθνική σημασία. Μετά την εισβολή, η ανάγκη διάσωσης έγινε επιτακτική και το τι ακολούθησε μοιάζει βγαλμένο από ταινία.
Η δύσκολη άσκηση της απομάκρυνσης των εκθεμάτων
«Για πρώτη φορά, συνειδητοποιήσαμε ότι η συλλογή θα μπορούσε να κινδυνεύσει το 2014, όταν ξεκίνησε ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος. Εκείνη την περίοδο υπήρξε μια οξεία φάση εχθροπραξιών, αλλά μόνο στα ανατολικά. Στην πόλη μας, οι φιλορωσικές δυνάμεις επιχείρησαν να υποκινήσουν τον πληθυσμό να διαχωρίσει την περιοχή του Χαρκόβου από την Ουκρανία και να δημιουργήσει μία αντίστοιχη Λαϊκή Δημοκρατία, όπως στο Ντονέτσκ και το Λουχάνσκ.
Παρά το γεγονός ότι οι Ρώσοι επένδυσαν πολλά χρήματα σε πολιτιστικά και κοινωνικά έργα στην Ουκρανία για να διαδώσουν τις δικές τους αυτοκρατορικές αφηγήσεις, το Χάρκοβο δεν υπέκυψε στη ρωσική προπαγάνδα και παρέμεινε ουκρανική πόλη. Το μουσείο τότε, προετοίμασε την πολυτιμότερη συλλογή του για εκκένωση, ωστόσο ο κίνδυνος πέρασε γρήγορα.
Όταν, στις αρχές του 2022, υπήρξαν κλιμακούμενες αναφορές για την πιθανότητα ευρείας κλίμακας εισβολή από τη Ρωσία, φυσικά δεν θέλαμε να το πιστέψουμε. Αλλά εμείς, ως ειδικοί, εργαζόμαστε με ιστορικό υλικό που σχετίζεται με την περίπλοκη σχέση μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Άλλωστε, δεν είναι η πρώτη φορά που η Ρωσία προσπαθεί να καταστρέψει τη χώρα μας. Και ο στόχος αυτού του πολέμου είναι ο ίδιος όπως πριν από 70 και 100 χρόνια – να αναγκάσει εμάς, τους Ουκρανούς, να αναγνωρίσουμε τους εαυτούς μας ως Ρώσους ή να μας αφανίσουν. Έτσι, το μουσείο άρχισε να προετοιμάζεται για την πιθανότητα στρατιωτικής εισβολής στο Χάρκοβο».
Μία τέτοια άσκηση είναι αναμφίβολα δύσκολη: «Δεν είχαμε αρκετά υλικά συσκευασίας, ειδικό εξοπλισμό για την εκκένωση μουσειακών εκθεμάτων, δεν είχαμε σαφή πλάνο ενεργειών. Επίσης, το μουσείο δεν διαθέτει ειδικά εξοπλισμένο καταφύγιο, μόνο βαθιά υπόγεια. Μέχρι τις 16 Φεβρουαρίου, συσκευάσαμε το πιο πολύτιμο μέρος της συλλογής και ετοιμάσαμε τα υπόγεια (αποθηκεύσαμε νερό, κεριά, ξηρά τροφή, κουβέρτες κ.λπ.).
Εκπαιδευτήκαμε στις πρώτες βοήθειες (ώστε κατά προσέγγιση να γνωρίζουμε) και πώς να προστατεύσουμε το κτίριο από την καταστροφή, ωστόσο το είχαμε προγραμματίσει για τις 24 Φεβρουαρίου… Εκείνο το πρωί, η ομάδα μας πήγε στο μουσείο για να μαζέψει τις εκθέσεις, να μεταφέρει τη συλλογή στο υπόγειο και να ασφαλίσει το κτίριο (κατ’ αρχάς τα παράθυρα). Στην πραγματικότητα, να κάνουμε ό,τι μπορούσαμε υπό αυτές τις συνθήκες για να προστατεύσουμε τη συλλογή».
Η αφήγηση της Τετιάνα Πιλίπτσουκ γίνεται με καλπάζοντα ρυθμό: «Θυμάμαι ότι δουλέψαμε γρήγορα και αρμονικά, χωρίς πανικό. Δεν φανταζόμασταν καν τι εξελίσσεται κι ότι ανά πάσα ώρα ίσως να υπήρχαν συγκρούσεις έξω από το κτίριο ή να ξεκινούσαν βομβαρδισμοί. Επικρατούσε μία κατάσταση απόλυτης αβεβαιότητας, ωστόσο υπήρχε η αίσθηση ότι αν διασώζαμε τη συλλογή μας, θα κρατούσαμε την ταυτότητά μας. Σκεφτόμασταν πώς να μεταφέρουμε τη συλλογή σε ασφαλές μέρος. Οι Ρώσοι εξαπέλυαν επιθέσεις με ρουκέτες σε κρατικές δομές. Οι άνθρωποι εγκατέλειπαν μαζικά το Χάρκοβο, καταστρέφονταν κτίρια».
Όπως τονίζει, η απομάκρυνση της συλλογής έγινε… με το χέρι: «Υπάλληλοι του Υπουργείου Πολιτισμού βρήκαν χώρο σε τρένο, ένστολοι από την εδαφική άμυνα και εθελοντές βοήθησαν να μεταφερθεί μέρος της συλλογής στον σταθμό. Αυτό που ακολούθησε ήταν ένα μακρύ ταξίδι σε ένα σκοτεινό βαγόνι. Με τους συνεργάτες μου συνοδεύσαμε τη συλλογή. Ευτυχώς, συνάδελφοι σε ασφαλέστερες περιοχές αμέσως οργάνωσαν πρωτοβουλίες για να βοηθήσουν τα μουσεία που βρίσκονταν στην εμπόλεμη ζώνη. Ένα δυνατό χαρακτηριστικό μας -των Ουκρανών- είναι η ικανότητα ταχείας αυτοοργάνωσης. Την πρώτη κιόλας μέρα του πολέμου εμφανίστηκαν πολλοί εθελοντές. Και όλα αυτά τα εθελοντικά κινήματα εξίσου γρήγορα άρχισαν να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Επομένως, σε αυτό το πλαίσιο, το μουσείο μπόρεσε να απομακρύνει τη συλλογή χωρίς σημαντικές επιπλοκές».
Μία μάχη για να σωθεί η μνήμη
«Ήταν απαραίτητο να μεταφέρουμε τη συλλογή μας, γιατί περιλαμβάνει εκθέματα που ήταν απαγορευμένα στη Σοβιετική Ένωση, που μαρτυρούν την αντίσταση των Ουκρανών στη ρωσικοποίηση και τον σοβιετικό ολοκληρωτισμό», σημειώνει και συνεχίζει:
«Ένας από τους κορυφαίους Ουκρανούς συγγραφείς της δεκαετίας του 1920, ο Mykola Khvylovy, ήταν κομμουνιστής, αλλά υποστήριζε ότι η Ουκρανία πρέπει να πάψει να είναι ρωσική επαρχία (οι Ρώσοι Μπολσεβίκοι έβλεπαν τη Ρωσία ως τη μεγάλη μητρόπολη και τις άλλες σοβιετικές δημοκρατίες ως αποικίες). Στη δεκαετία του 1920, το σύνθημα “Φύγε από τη Μόσχα!” ήταν δημοφιλές στους Ουκρανούς καλλιτέχνες. Φυσικά, οι Μπολσεβίκοι δεν μπορούσαν να επιτρέψουν την ελεύθερη ανάπτυξη των εθνοτικών πολιτισμών.
Πολλοί Ουκρανοί καλλιτέχνες της δεκαετίας του 1920 καταπιέστηκαν και τα έργα τους απαγορεύτηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μετά ήρθε το Χολοντόμορ (λιμός), ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η αντίσταση στους Ρώσους τη δεκαετία του 1960 και πάλι οι συγγραφείς μας στάλθηκαν στις φυλακές και τα έργα τους απαγορεύτηκαν – μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Και μόνο στις αρχές της δεκαετίας του 1990 αρχίσαμε να ανακτούμε τη μνήμη μας. Πολλοί φορείς του ουκρανικού πολιτισμού χάθηκαν και όσοι επέζησαν, φοβήθηκαν ή δεν ήθελαν να μιλήσουν για το παρελθόν. Το έθνος τραυματίστηκε από τη ρωσική πίεση.
Και έτσι, στα 30 χρόνια της Ανεξαρτησίας μας, αισθανθήκαμε ότι συντελούνται αλλαγές στην πολιτιστική μας μνήμη: αποτινάσσουμε τις ρωσικές αυτοκρατορικές αφηγήσεις, αναπτύσσουμε τη δική μας κουλτούρα, υποβάλλουμε τα πάντα σε διαδικασία απο-αποικιοποίησης. Και το Λογοτεχνικό μας Μουσείο, που ιδρύθηκε το 1988 και άρχισε αμέσως να συλλέγει αντικείμενα σχετικά με την αντίσταση στον σοβιετικό ολοκληρωτισμό μέσω της τέχνης (της λογοτεχνίας), από την αρχή της δραστηριότητάς του είχε στόχο να διαμορφώσει τις δικές του ουκρανικές αφηγήσεις».
«Η συλλογή μας περιέχει πολλά υλικά που μαρτυρούν την ουκρανική πολιτιστική επανάσταση της δεκαετίας του 1920, το ουκρανικό κίνημα αντίστασης στον σοβιετικό ολοκληρωτισμό τις δεκαετίες 1960-1980 και την εμφάνιση μιας νέας ουκρανικής λογοτεχνίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Προσπαθήσαμε να αναλύσουμε, να ερμηνεύσουμε και να δείξουμε αυτές τις περίπλοκες σχέσεις μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Και παρόλο που ήταν δύσκολο στην αρχή, σταδιακά οι κάτοικοι του Χαρκόβου -που πάντα θεωρούσαν τους εαυτούς τους Ουκρανούς -συνειδητοποίησαν την αποικιοκρατική στάση της Ρωσίας απέναντι στην Ουκρανία. Μετά τις πρώτες ρουκέτες στην πόλη μας, η πλειονότητα των πολιτών έπαψε να θεωρεί τους Ρώσους αδελφικό λαό και μάλιστα καλό γείτονα. Είδε την προδοσία των Ρώσων».
«Θέτεις τη ζωή σου σε κίνδυνο σε καιρό πολέμου»
- Τι είδους έργα έχετε στο Λογοτεχνικό Μουσείο;
«Η συλλογή μας περιλαμβάνει κυρίως σπάνιες εκδόσεις, φωτογραφίες, έγγραφα, χειρόγραφα και επιστολές. Αφενός πρόκειται για μικρούς όγκους και αφετέρου για πολύ εύθραυστα υλικά που απαιτούν ιδιαίτερη φροντίδα. Αφαιρέσαμε τα αντικείμενα της συλλογής σε δύο στάδια -τον Μάρτιο και τον Σεπτέμβριο, και σήμερα η συλλογή είναι ασφαλής».
- Δεδομένων των συνθηκών, η εκκένωση της συλλογής ήταν επικίνδυνη και δύσκολη. Τι προετοιμασία είχατε κάνει πριν από την εισβολή;
Η συσκευασία των μουσειακών συλλογών απαιτεί χρόνο, ειδικά υλικά, εξοπλισμό για μεταφορά και αποθήκευση και ειδικούς που έχουν τις δεξιότητες να συσκευάζουν μουσειακά αντικείμενα. Δεν έχουν όλα τα μουσεία την οικονομική δυνατότητα να διαθέτουν υλικά συσκευασίας και εξοπλισμό για την απομάκρυνση των εκθεμάτων. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι δεν είναι όλοι οι ειδικοί έτοιμοι να θέσουν τη ζωή τους σε κίνδυνο, σώζοντας τη συλλογή σε καιρό πολέμου. Τα μουσεία θα πρέπει να προστατεύονται από το σύστημα εθνικής ασφάλειας και οι προετοιμασίες να γίνονται εκ των προτέρων και να συνοδεύονται από ειδικές στρατιωτικές μονάδες. Άλλωστε, τα μουσεία αφορούν στην ταυτότητα της χώρας. Σήμερα, οι ειδικοί εργάζονται για τη δημιουργία ενός νέου μοντέλου προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς.
- Περιμένατε την εισβολή στις 24 Φεβρουαρίου ή σας αιφνιδίασε η εξέλιξη;
Όταν αποκτήσαμε την ανεξαρτησία το 1991, διανοούμενοι που ήταν εξοικειωμένοι με την ιστορία των ρωσο-ουκρανικών σχέσεων ήταν δύσπιστοι. Μετά τον πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Γεωργίας το 2008, ήταν σαφές ότι είτε θα υπήρχε πόλεμος μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας είτε θα έπρεπε να εγκαταλείψουμε οικειοθελώς την ανεξαρτησία μας και να τεθούμε υπό τον πλήρη έλεγχο της Ρωσίας, όπως η Λευκορωσία. Η πλειονότητα, φυσικά, δεν ήθελε να το πιστέψει αυτό – πάντα τείνουμε να πιστεύουμε στο καλό. Το 2022, περιμέναμε πόλεμο, αν και ελπίζαμε ότι η Ρωσία θα είχε την κοινή λογική να μην εξαπολύσει αυτή την αιματηρή σφαγή. Σκεφτήκαμε ότι μας ξέρουν καλύτερα και δεν θα πιστέψουν σε γρήγορη νίκη, ότι θα τους υποδεχτούμε με λουλούδια. Οι Ρώσοι πραγματικά δεν περίμεναν ότι πολιτιστικά και ψυχικά έχουμε ήδη βγει από την επιρροή τους.
- Πώς άλλαξε η ζωή σας μέσα σε αυτόν τον χρόνο;
Όλοι μπήκαμε σε μια διαφορετική πραγματικότητα. Οι απόψεις μας για τον πόλεμο είχαν διαμορφωθεί μέσα από έργα τέχνης – μυθιστορήματα, ταινίες, πίνακες ζωγραφικής, φωτογραφίες κ.λπ. Δεν ξέραμε πώς ήταν, μετά είδαμε ρουκέτες, βομβαρδισμούς και τανκς στην πόλη. Ναι, φανταζόμουν ότι μετά την ρίψη ενός πυραύλου, θα μπορούσαν να καταστραφούν ολόκληρες γειτονιές.
Περίπου ένα μήνα αργότερα, το συνηθίσαμε και αρχίσαμε να ξεχωρίζουμε τους τύπους των πυραύλων, καταλάβαμε ότι γίνεται πόλεμος με τη χρήση του πυροβολικού και των drones στις μεγάλες πόλεις, μάθαμε πού είναι τα υπόγεια καταφύγια. Στα χωριά και στις μικρές πόλεις, αυτός ο πόλεμος είναι πιο σκληρός από ό,τι στις μεγάλες. Άλλωστε εκεί γίνονται άμεσες συγκρούσεις και μαζικοί βομβαρδισμοί.
Και, φυσικά, όλοι όσοι βρήκαν τη δύναμη να μείνουν, έγιναν εθελοντές και άρχισαν να βοηθούν τους άλλους. Τους πρώτους μήνες στο Χάρκοβο, ήταν απαραίτητο να φροντίσουμε όσους δεν μπορούσαν να φύγουν και δεν ήταν σε θέση να φροντίσουν τον εαυτό τους – ηλικιωμένους, μητέρες με παιδιά. Και επίσης να βοηθήσουμε την εδαφική μας άμυνα, τις πρώτες μέρες εγγράφηκαν πολύ περισσότεροι άνδρες από ό,τι χρειάζονταν για να ετοιμάζουν τα πυρομαχικά. Ψάξαμε για στολές, κιάλια, μπερέδες, αλεξίσφαιρα γιλέκα και ταυτόχρονα παραδώσαμε τρόφιμα και φάρμακα σε όσους έμεναν στις βομβαρδισμένες περιοχές. Όλοι ζούσαν σε υπόγεια και στο μετρό. Η πόλη έπρεπε να επιβιώσει και να αντέξει.
Φανταστείτε ότι μια πόλη στην οποία ζούσαν περίπου δύο εκατομμύρια άνθρωποι, άδειασε μέσα σε λίγες μέρες. Περίπου 400.000 παρέμειναν και σχεδόν δεν έβγαιναν έξω, δεν υπήρχαν καθόλου αυτοκίνητα, καταστήματα, κομμωτήρια, οι υπηρεσίες δεν λειτουργούσαν, ούτε καν τα φανάρια.
Συνηθίσαμε να κυκλοφορούμε χωρίς δημόσια συγκοινωνία, καταφέρνοντας να κάνουμε τα πάντα από τις 6 το πρωί μέχρι τις 4 το απόγευμα, καθώς όλες τις άλλες ώρες υπήρχε απαγόρευση κυκλοφορίας. Πολλές φορές, μετά από κάθε βομβαρδισμό, η θέρμανση, το ηλεκτρικό και οι επικοινωνίες έπεφταν. Στην πραγματικότητα όλοι ενωθήκαμε σε ομάδες για να βοηθήσουμε και να υποστηρίξουμε ο ένας τον άλλον.
- Πώς βοηθήσατε στην αρχική περίοδο αμέσως μετά την εισβολή;
Έμεινα στο Χάρκοβο και συνέχισα να φροντίζω το μουσείο. Σχεδόν όλη η ομάδα μας έφυγε και οργανώσαμε την εξ αποστάσεως εργασία, αξιοποιώντας την εμπειρία που αποκτήσαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ο πολιτισμός δεν μπορεί να τεθεί σε αναμονή.
Η Ρωσία ξεκίνησε αυτόν τον πόλεμο γιατί ηττήθηκε στον πολιτιστικό τομέα. Μοίρασα τον χρόνο μου μεταξύ εθελοντισμού και εργασίας σε ένα μουσείο. Τώρα πια ξέρω για αλεξίσφαιρα γιλέκα, για πρώτες βοήθειες, για στρατιωτικές στολές, για ιατρική. Τους πρώτους μήνες, οι κάτοικοι του Χαρκόβου χρειάζονταν περισσότερο ηρεμιστικά.
«Καλώ Έλληνες συγγραφείς στο Χάρκοβο»
- Έχετε δηλώσει πολιτιστική ακτιβίστρια. Ποιος είναι ο ρόλος σας;
Έγινα διευθύντρια του μουσείου ένα μήνα πριν ξεκινήσει η εισβολή. Φυσικά, ήταν δύσκολο να οργανωθεί το έργο του μουσείου κατά τη διάρκεια του πολέμου. Εμείς όμως με τα υλικά μας, με την πείρα μας, δεν είχαμε δικαίωμα να μείνουμε μακριά. Αρχίσαμε να διοργανώνουμε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις στο Χάρκοβο και σε άλλες πόλεις της Ουκρανίας.
Στο Λβιβ φτιάξαμε την έκθεση «Kharkiv-Zalizoboton», γιατί η δυτική Ουκρανία, που θεωρούσε το Χάρκοβο φιλορωσική πόλη, ήθελε να μάθει πώς τα καταφέραμε και αντισταθήκαμε. Άρχισαν να θαυμάζουν την πόλη μας, θέλαμε να τους πούμε περισσότερα για μας.
Και στο ίδιο το Χάρκοβο, ξεκινήσαμε το έργο «Πέμπτο Χάρκοβο» -που περιελάμβανε κύκλους συνομιλιών, συζητήσεων, καλλιτεχνικών δράσεων για το μέλλον της πόλης, για τα όνειρα και τις επιθυμίες μας.
Όλοι καταλαβαίνουμε ότι δεν θα επιστρέψουμε ποτέ στις 23 Φεβρουαρίου 2022, ότι η εμπειρία αυτού του πολέμου μας αλλάζει. Και γι’ αυτό θα πρέπει ήδη να σκεφτούμε πώς θα ζήσουμε μετά τη νίκη μας. Τον Σεπτέμβριο του 2022, πραγματοποιήσαμε ένα τριήμερο λογοτεχνικό φεστιβάλ σε ένα από τα υπόγεια τέχνης του Χαρκόβου.
Έγιναν συζητήσεις, διαλέξεις, συναυλίες, παραστάσεις. Με γοήτευσε το υψηλό πνευματικό επίπεδο των συνομιλιών, αλλά ακόμη περισσότερο η ίδια η ατμόσφαιρα του φεστιβάλ. Απίστευτη ενότητα, αλληλοβοήθεια, αγάπη και πίστη στη νίκη.
Μετά το φεστιβάλ συνεχίσαμε να κάνουμε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, 2-3 φορές το μήνα. Σχεδιάζουμε να ανοίξουμε τους χώρους του μουσείου μας από τον Απρίλιο. Φέτος, προσκαλούμε ξένους καλλιτέχνες και επιστήμονες για συζητήσεις για το κοινό μας μέλλον. Κάνουμε τα πάντα για να εξασφαλίσουμε την ασφάλεια των επισκεπτών που τολμούν να έρθουν.
Για να καταλάβετε την Ουκρανία, θα πρέπει να έρθετε σε εμάς τώρα. Καλώ λοιπόν Έλληνες συγγραφείς στο Χάρκοβο. Σημαντικά δεν είναι μόνο τα καλλιτεχνικά γεγονότα, αλλά και το ίδιο το γεγονός της διεξαγωγής φεστιβάλ, εκθέσεων και παραστάσεων σε μια πόλη που κινδυνεύει.
Το μουσείο μας ήταν ένα από τα πρώτα που άρχισε να λειτουργεί ζωντανά για το κοινό μας – κάναμε τις εκδηλώσεις μας σε κατάλληλα υπόγεια. Ήταν σημαντικό να δείξουμε ότι ο πολιτισμός της πόλης παραμένει ενεργός, ικανός να αντικατοπτρίζει απώλειες και τραγωδίες, τεκτονικές ιστορικές αλλαγές και το μέλλον.
Αν μιλάμε για άλλες δραστηριότητες, ήταν σημαντικό για μένα να βοηθήσω στην οργάνωση των διαδικασιών αποτύπωσης της κατεστραμμένης πολιτιστικής κληρονομιάς στο Χάρκοβο.
- Νιώσατε την ανάγκη να πάτε στα πεδία των μαχών και να πολεμήσετε;
Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο σκέφτηκα ότι αν έμπαιναν οι Ρώσοι στην πόλη, θα πήγαινα σε διαδήλωση με μία αφίσα που θα έγραφε: «Ρώσοι, να γυρίσετε στο σπίτι σας, δεν υπάρχει βότκα. Πράγα 1968 – Χάρκοβο 2022». Θα έδειχνα ότι δεν θέλουμε τη “ρωσική ειρήνη” εδώ. Αλλά τότε δεν ήξερα για την τραγωδία της Μπούτσα, της Μποροντιάνκα… Σε κάθε περίπτωση, δεν ήθελα ποτέ να φύγω από την πόλη και την Ουκρανία. Η μετανάστευση δεν είναι για μένα. Αν χρειαστεί, θα πολεμήσω.
- Πότε εκτιμάτε ότι θα τελειώσει αυτός ο πόλεμος;
Δεν ξέρω πότε, αλλά ξέρω πώς. Νίκη της Ουκρανίας. Ελπίζω σύντομα.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr