Το 1974 μετακομίσαμε στη Νέα Σμύρνη από τον Κολωνό για να είμαστε κοντά στο σχολείο μας, τη Λεόντειο. Ηταν σαν να πήγαμε στην εξοχή! Τα πάντα μου φαίνονταν πολύ μεγαλύτερα – και ήταν: πεζοδρόμια, δρόμοι, ιδίως οι μεγάλες μονοκατοικίες με τους όμορφους κήπους.
Ομως η ζήτηση για στέγη ήταν ασυγκράτητη, ενώ η εξάπλωση των αυτοκινήτων καθιστούσε την περιοχή εύκολα προσβάσιμη. Ημασταν και εμείς μέρος του προβλήματος άλλωστε: κατοικήσαμε μια νεόδμητη πολυκατοικία. Οπως όμως όλες οι πολυκατοικίες της εποχής εκείνης ήταν χαμηλή, με τέσσερις ορόφους, και μια ωραία πρασιά στο ισόγειο. Αυτές οι πρασιές ήταν σημαντικές: δημιουργούσαν μαζί με τα μεγάλα πεζοδρόμια φυτεμένες οάσεις σε κάθε δρόμο. Η Νέα Σμύρνη ήταν μια πραγματική κηπούπολη.
Ούτε αυτό κράτησε για πολύ. Τη δεκαετία 1980-90 οι περιορισμοί στα ύψη χαλάρωσαν, ενώ στην παρούσα φάση ανοικοδόμησης χτίζονται πλέον οκταώροφες (και πάνω) οικοδομές. Οι πρασιές αντικαταστάθηκαν από πάρκινγκ και τα περισσότερα πεζοδρόμια δεν υφίστανται πλέον. Ολα αυτά έγιναν σε εποχές πλήρους και γενικής καταδίκης της «τσιμεντοποίησης» της Αθήνας και της αντιπαροχής. Ξέραμε τι κάναμε, δικαιολογίες δεν υπήρχαν.
Συχνά, η αντικατάσταση μιας μονοκατοικίας ή διπλοκατοικίας από έναν καθόλου ευκαταφρόνητο αριθμό διαμερισμάτων εξυπηρετεί άμεσες ανάγκες. Πάντα είναι ένας μεγάλος οικονομικός πειρασμός, ιδίως αν η παλιά κατοικία απαιτεί ακριβή ανακαίνιση. Από ‘κει και πέρα, όσοι περισσότεροι όροφοι και θέσεις στάθμευσης τόσο το καλύτερο. Οι αρχές τα παραχώρησαν όλα αυτά απλόχερα και έτσι η κηπούπολη εξαφανίστηκε. Υπάρχει και μια άλλη πλευρά: οι μονοκατοικίες είναι και συλλογικά αγαθά γιατί προσφέρουν ομορφιά σε όλους. Ομως το κόστος επιβαρύνει μόνο τους ιδιοκτήτες. Επιπλέον, αρκεί η ανέγερση μιας πολυκατοικίας δίπλα ή πίσω τους για να καταστραφεί η ιδιωτικότητά τους, μειώνοντας έτσι την αξία τους.
Η Νέα Σμύρνη αποτελεί κλασική περίπτωση «τραγωδίας των κοινών» όπου το ατομικό συμφέρον κυριάρχησε εις βάρος του συλλογικού. Ηταν η εξέλιξη αυτή μονόδρομος; Θα μπορούσαν ίσως να έχουν απαγορευτεί εντελώς οι πολυκατοικίες όπως π.χ. στο Παλαιό Ψυχικό. Ομως η Νέα Σμύρνη ήταν πάντα μια συνοικία της μεσαίας τάξης και κάτι τέτοιο ήταν ανέφικτο. Εκείνο που ήταν εφικτό ήταν ο περιορισμός του ύψους των οικοδομών και η προστασία των κήπων και των πεζοδρομίων. Εκεί όμως διείσδυσε η απληστία και η παρεπόμενη πίεση της κοινωνίας, ως αθροίσματος μικροσυμφερόντων. Και όπως συμβαίνει συνήθως, ακολούθησε η υποκρισία ενός αόριστου λόγου περί τσιμεντοποίησης που αποτελεί και τον κλασικό τρόπο με τον οποίο η κοινωνία παρακάμπτει τις ευθύνες της και διαχειρίζεται τις ενοχές της.
Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
